Przepisy warunkujące bezpieczeństwo pożarowe budynków można po-dzielić na dwa piony. Pierwszy pion to przepisy wynikające z funkcjonowania ustawy Prawo budowlane1 oraz przepisy wykonawcze do tej ustawy, wyda-wane przez ministrów odpowiedzialnych za funkcjonowanie infrastruktury budowlanej (minister właściwy do spraw infrastruktury i gospodarki). Drugi pion przepisów to przepisy wynikające z funkcjonowania ustawy o ochronie przeciwpożarowej2. Przepisy wykonawcze do tej ustawy wydaje minister właściwy do spraw wewnętrznych, ponieważ w jego kompetencjach jest czuwanie nad bezpieczeństwem pożarowym w kraju.
Przepisy wymagają, aby budynki i urządzenia z nimi związane były za-projektowane i wykonane w sposób zapewniający w razie pożaru (§207.1)3:
● nośność konstrukcji przez określony czas;
● ograniczenie rozprzestrzeniania ognia i dymu w budynku;
● ograniczenie rozprzestrzeniania pożaru na sąsiednie budynki;
● możliwość ewakuacji ludzi;
● bezpieczeństwo ekip ratowniczych.
Podstawowymi parametrami decydującymi o bezpieczeństwie budynku są jego wysokość i przeznaczenie.
Wysokości budynku mierzy się od poziomu terenu przy najniżej poło-żonym wejściu do budynku lub jego części, znajdującym się na pierwszej kondygnacji nadziemnej budynku, do górnej powierzchni stropu, stropoda-chu, lub konstrukcji przekrycia dachu znajdującego się ponad pomieszcze-niami przeznaczonymi na pobyt ludzi. Do wysokości tej wlicza się warstwy izolacji cieplnej i osłonowej. Nie wlicza się natomiast wyniesionych ponad płaszczyznę dachu maszynowni dźwigów i pomieszczeń technicznych.
1 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2013, poz. 1409, z późn. zm.).
2 Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2009 Nr 178, poz. 1380, z późn. zm.).
3 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, z późn. zm.).
Ze względu na wysokość przepisy wprowadzają podział na budynki:
● niskie (do 12 m włącznie lub mieszkalne do 4 kondygnacji włącznie);
● średniowysokie (powyżej 12 do 25 m lub mieszkalne od 5 do 9 kon-dygnacji włącznie);
● wysokie (powyżej 25 do 55 m lub mieszkalne od 10 do 18 kondyg-nacji włącznie);
● wysokościowe (wszystkie powyżej 55 m).
Im wyższy budynek, tym większe wymagania bezpieczeństwa go do-tyczą.
Kolejnym parametrem decydującym o bezpieczeństwie jest przezna-czenie budynku (§209.1)4. Pod tym względem rozróżnia się budynki:
● mieszkalne, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej charakteryzujące się kategorią zagrożenia ludzi (określane jako ZL);
● produkcyjne i magazynowe (określane jako PM);
● inwentarskie (określane jako IN).
Budynki zabytkowe mogą występować we wszystkich z wymienionych kategorii. Najczęściej będą to budynki zaliczone do kategorii zagrożenia ludzi (ZL), najrzadziej zaś – budynki inwentarskie. Wszystkie z przeznaczeń zdefi niowane są w przepisach techniczno-budowlanych i muszą spełniać określone wymagania.
Budynki charakteryzowane kategorią zagrożenia ludzi dzielimy ze względu na liczbę osób mogących się w nich znajdować, stopień spraw-ności psychoruchowej oraz charakter przebywania tych osób w budynku (podział na budynki użyteczności publicznej, mieszkalne oraz zamieszka-nia zbiorowego). Budynki lub części budynków stanowiące odrębne strefy pożarowe można zaliczyć do jednej lub więcej niż jednej kategorii: ZL I, ZL II, ZL III, ZL IV, ZL V (§209.2)5.
Przy kwalifi kowaniu pomieszczeń i budynków do kategorii zagrożenia ludzi w pierwszej kolejności należy przeanalizować, czy obiekt zalicza się do kategorii ZL II. W budynku tego typu przewiduje się przebywanie przede wszystkim osób o ograniczonej zdolności poruszania się (bez względu na ich liczbę). Przepis technicznobudowlany wprost wymienia obiekty kwalifi
-4 Ibidem.
5 Ibidem.
kowane do tej kategorii. Są to szpitale, przedszkola, żłobki i domy dla osób starszych.
W następnej kolejności należy zweryfi kować, czy obiekt kwalifi kuje się do kategorii ZL I – czyli obiekt, w którym przewiduje się przebywanie ponad 50 osób, niebędących jego stałymi użytkownikami. Jakkolwiek przepisy nie defi niują pojęcia stałych użytkowników, należy za nich uważać osoby, które wiedzą, jak przemieszczać się po budynku, szczególnie w razie ewakuacji.
Za stałych użytkowników uważa się zatem pracowników biura, urzędników w urzędzie, uczniów w szkole, studentów uczelni itp.
Kolejnymi kategoriami zagrożenia ludzi są ZL III, czyli budynki użytecz-ności publicznej i ZL V, tj. budynki zamieszkania zbiorowego.
Pod pojęciem budynku użyteczności publicznej należy rozumieć bu-dynek przeznaczony na potrzeby administracji publicznej, wymiaru spra-wiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki, wychowania, opieki zdrowotnej, społecznej lub socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, w tym usług pocztowych lub telekomunikacyj-nych, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, dro-gowym, lotniczym, morskim lub wodnym śródlądowym, oraz inny budynek przeznaczony do wykonywania podobnych funkcji; za budynek użyteczno-ści publicznej uznaje się także budynek biurowy lub socjalny (§3.6)6.
Pod pojęciem budynku zamieszkania zbiorowego należy rozumieć budy-nek przeznaczony do okresowego pobytu ludzi, w szczególności hotel, mo-tel, pensjonat, dom wypoczynkowy, dom wycieczkowy, schronisko młodzie-żowe, schronisko, internat, dom studencki, budynek koszarowy, budynek zakwaterowania na terenie zakładu karnego, aresztu śledczego, zakładu poprawczego, schroniska dla nieletnich, a także budynek do stałego pobytu ludzi, w szczególności dom dziecka, dom rencistów i dom zakonny (§3.5)7.
Kategoria ZL IV to budynki mieszkalne, dla których przepisy prawa sta-wiają najmniejsze wymagania ochrony przeciwpożarowej spośród wszyst-kich kategorii zagrożenia ludzi.
W przypadkach, gdy nie jest jednoznacznie określona maksymalna licz-ba osób mogących przebywać w pomieszczeniach, należy kierować się
wy-6 Ibidem.
7 Ibidem.
tycznymi w zakresie ewakuacji z pomieszczeń. Przyjmuje się następującą liczbę osób w przeliczeniu na powierzchnię pomieszczenia (§236.6)8:
1) sale konferencyjne, lokale gastronomiczno-rozrywkowe, poczekal-nie, hole, świetlice itp. – 1 m2/osobę;
2) pomieszczenia handlowo-usługowe – 4 m2/osobę;
3) pomieszczenia administracyjno-biurowe – 5 m2/osobę;
4) archiwa, biblioteki, itp. – 7 m2/osobę;
5) magazyny – 30 m2/osobę.
Należy dodać, że dostosowanie architektoniczne obiektu do możliwości przebywania w nim osób o ograniczonej zdolności poruszania się nie kwa-lifi kuje tego obiektu do kategorii ZL II. Dostosowanie obiektu użyteczności publicznej, np. muzeum (ZL III) do możliwości przebywania w nim osób na wózkach inwalidzkich nie jest podstawą do kwalifi kowania tego budynku do kategorii ZL II. Najczęściej obiekty muzealne kwalifi kowane są do kategorii ZL I – uwzględniając liczbę ponad 50 osób niebędących stałymi użytkowni-kami, lub ZL III – zgodnie z defi nicją.
W budynkach zakwalifi kowanych jako produkcyjne i magazynowe (PM) oraz inwentarskie (IN) o zachowaniu w warunkach pożarowych, oprócz wysokości budynku, decyduje parametr gęstości obciążenia ogniowego.
Parametr ten jest obliczany na podstawie norm. Na dzień dzisiejszy w prze-pisach techniczno-budowlanych (załącznik 1, poz. 50)9 jako obowiązujące przywołane są dwie normy:
1. PN-B 02852:2001 Ochrona przeciwpożarowa budynków – Oblicza-nie gęstości obciążenia ogniowego oraz wyznaczaOblicza-nie względnego czasu trwania pożaru10.
2. PN-EN 1991-1-2:2006 Eurokod 1: Oddziaływania na konstrukcje – Część 1–2: Oddziaływania ogólne – Oddziaływania na konstrukcje w warunkach pożaru11.
8 Ibidem.
9 Ibidem.
10 PN-B 02852:2001 Ochrona przeciwpożarowa budynków – Obliczanie gęstości obciążenia ogniowego oraz wyznaczanie względnego czasu trwania pożaru.
11 PN-EN 1991-1-2:2006 Eurokod 1: Oddziaływania na konstrukcje – Część 1–2:
Oddziaływania ogólne – Oddziaływania na konstrukcje w warunkach pożaru.