Część 2. Komponent badawczy
5. Rekomendacje dotyczące dostępności zasobów eduka- eduka-cyjnych
W sposób niekwestionowany decydujące znaczenie dla powodzenia części badaw-czej ma przygotowanie odpowiednich zasobów edukacyjnych i metodycznych oraz sa-mej metodologii pracy dla nauczycieli i dyrekcji szkół.Wiele programów cyfryzacji szkół, które skupiały się na wykazywaniu zależności między wprowadzeniem sprzętu a popra-wą wyników nauczania poniosło fiasko6, nie biorąc równocześnie pod uwagę bardziej istotnych zależności, które często z przyczyn ekonomicznych czy politycznych zostały zepchnięte na drugi plan. Do czynników tych zdecydowanie należą zasoby edukacyjne oraz plany zmian metod nauczania i zastanych relacji w szkołach.
Zasoby edukacyjne w ciągu ostatnich kilkunastu lat zyskały zupełnie nowy wy-miar. Spada rola tradycyjnych podręczników, dostarczających wiedzy w sposób mało skuteczny, zmienia się również proces wykorzystywania tej wiedzy. Wzrasta przewaga umiejętności wyszukiwania i oceny informacji nad umiejętnością przechowywania ich w pamięci. Nauczyciele starają się od lat dostosować do tych realiów, jednak tradycyjne formy zasobów i wymagań bardzo utrudniają to zadanie.Rozwiązaniem są nie tylko no-woczesne formy e-podręczników lecz również prawne ułatwienia w wykorzystywaniu wysokiej jakości zasobów dostępnych bez ograniczeń prawnych i komercyjnych (projek-ty Otwar(projek-tych Zasobów Edukacyjnych, w formach od kursów po podręczniki, promowane są przez UNESCO od lat i wdrażane m.in. w Stanach Zjednoczonych, Republice Południo-wej Afryki, Holandii). Program cyfryzacji jest bardzo dobrą okazją do tego, by połączyć wprowadzenie odpowiednio przygotowanych zasobów i programów nauczania z wdra-żaniem nowych technologii.
Dlatego zasoby dydaktyczne są równie ważne, a często nawet ważniejsze niż sprawny i nowoczesny sprzęt. Nie można jednak liczyć tylko na materiały już dostępne na rynku lub zamawiać je w ostatniej chwili. Taka sytuacja z łatwością może doprowa-dzić do fiaska, jak w wypadku Korei Południowej, której zasoby edukacyjne w postaci najprostszych formatów elektronicznych (PDF) po prostu były mniej użyteczne od tra-dycyjnych wersji papierowych. W podobnej sytuacji w Afryce Południowej wolne pod-ręczniki przygotowywano od razu z większym naciskiem na druk i obniżenie jego kosz-4 Społeczesńtwo informacyjne, Studia Biura Analiz Sejmowych 3(19) 2009, rozdz. E-szkoła, str. 217 5 M.Zając,W.Zawisza, O potrzebie określenia kompetencji nauczycieli podejmujących kształcenie
Rekomendacje
tów, a wersja elektroniczna była ważnym uzupełnieniem i alternatywą. Konieczne jest, aby odpowiednio wcześniej świadomie dobierać metody i sposoby dystrybucji treści, następnie wybraną metodę nadzorować i konsekwentnie wspierać np. w programach szkolenia i sieciowania nauczycieli.
O zasobach oraz technologiach warto myśleć raczej w kategoriach ekonomicz-nych7i prawnych, w kategoriach wyrównywania barier dostępu i ułatwiania procesów indywidualizacji nauczania. Natomiast od metod nauczania powinniśmy wymagać sy-gnałów, które powiedzą, jak zmieniać edukację, by była skuteczniejsza8, by poprawiała wyniki i kształtowała ludzi lepiej przygotowanych do życia i pracy.
Aktualna sytuacja na rynku podręczników w Polsce nie daje pełnej możliwości wyboru pomiędzy podręcznikami w wersji papierowej a e-podręcznikami. Ograniczo-na jest również oferta otwartych zasobów edukacyjnych, z których możOgraniczo-na by skorzystać w nauczaniu szkolnym w klasach 4-6. Warto wprowadzić rozróżnienie na rodzaje za-sobów, które będą wykorzystywane w projekcie komponentu badawczego oraz doko-nać ich analizy pod kątem kosztów ich wykorzystania lub dostosowania do podstawy programowej,potencjału do modyfikacji przez nauczycieli oraz efektywności w procesie nauczania.
E tradycyjne podręczniki papierowe;
E multibooki – elektroniczne materiały do uzupełniania i materiały dodatkowe do podręczników, zwykle sprzedawane razem z papierowym podręcznikiem, nie są samodzielnym podręcznikiem, a jedynie zbiorem dodatkowych zasobów. Dostęp-ne jako oprogramowanie, wymagają instalacji na dysku komputera lub urucha-miania z nośnika (np. CD);
E tradycyjne podręczniki w wersji cyfrowej – elektroniczny odpowiednik 1 do 1 pod-ręcznika papierowego np.w formacie PDF,bez elementów interaktywnych,przygo-towany wyłącznie do czytania lub druku;
E e-podręczniki – podręcznik interaktywny, odpowiadający pod względem treści zasobom tradycyjnego podręcznika, lecz umożliwiający jego stałą rozbudowę, działania interaktywne (np. uzupełnianie, notatki, korzystanie z plików multime-dialnych etc.), jak również korzystanie z zasobów dostępnych w sieci (linkowanych z podręcznika);
E otwarte zasoby edukacyjne – zasoby edukacyjne dostępne na wolnych licencjach9, które zgodnie z prawem można używać, modyfikować i ponownie udostępniać za darmo. Mogą to być zasoby dowolnego formatu i rodzaju np. treść Wikipedii, serwis wolnelektury.pl,projekt wlaczpolske.pl.Zwykle nie stanowią pełnego odpowiednika podręczników szkolnych, lecz mają raczej charakter zasobów atomowych;
E otwarte podręczniki – odpowiedniki tradycyjnych podręczników dostępne na
wol-7 http://utahopentextbooks.org/2011/08/26/the-5-textbook/
8 http://gettingsmart.com/blog/2012/03/khan-academy-learning-habits-vs-content-delivery-in-stem-education/
nych licencjach10, które zgodnie z prawem można używać, modyfikować i ponow-nie udostępniać za darmo, np.http://www.saylor.org/,http://everythingscience.
co.za/. Często tworzone równocześnie w formacie do druku (np. PDF) i w rozbudo-wanych o multimedia wersjach online dostępnych w protokole HTML.
Na potrzeby pilotażu MEN Cyfrowej Szkoły przygotowany zostanie do 2014 roku komplet podręczników do 18 przedmiotów szkoły podstawowej. Realizacja kompo-nentu badawczego wymaga jednak dostarczenia zasobów już we wrześniu 2012 oraz uwzględnienia potrzeb nauczycieli, którzy zestawy podręczników wybierają pod koniec poprzedzającego roku szkolnego. Na potrzeby testów w pilotażu rekomendujemy pod-jęcie następujących czynności dot. zasobów edukacyjnych określonych w komponencie badawczym:
E skompletowanie elektronicznych wersji podręczników (zarówno tradycyjnych jak i e-podręczników) do maksymalnej liczby przedmiotów. Podręczniki mogą zostać zakupione w postaci licencji od wydawców i przekazane uczniom. Taki komplet bę-dzie wykorzystywany we wdrożeniu opartym o dofinansowywanie sprzętu kom-puterowego dla uczniów przez rodziców w zamian za komplety darmowych pod-ręczników;
E opracowanie katalogu dostępnych Otwartych Zasobów Edukacyjnych w języku polskim i skategoryzowanie go pod kątem zgodności z podstawą programową dla klas 4-6. Opracowany katalog należy opublikować w wersji minimum jako zbiór linków do materiałów z adekwatnym opisem bibliograficznym, w wersji maksi-mum jako sporządzone kopie tych materiałów opublikowane na platformie edu-kacyjno-informacyjnej pilotażu oraz przekazane do portalu edukacyjnego w pilo-tażu MEN (Scholaris);
E zlecenie opracowania w formie otwartych zasobów edukacyjnych brakujących ma-teriałów do nauczania w 4 klasie, (brakujących tj. takich, które nie są dostępne jako już istniejące Otwarte Zasoby Edukacyjne lub jako elektroniczne wersje zasobów oferowanych przez wydawców i możliwe do nabycia w formie licencji).
Zarówno program „Cyfrowa szkoła” jak i komponent badawczy to duża szansa dla polskiej edukacji.Wdrożenie zasad otwartości zasobów na wielu poziomach: prawnym, technologicznym i finansowym może skutkować znaczącymi zmianami w sposobie dys-trybucji środków oraz efektywniejszego wykorzystywania zasobów przeznaczanych na system edukacyjny. Dzięki zastosowaniu wolnej licencji do publikacji e-podręczników, ich treść będzie dostępna dla każdego,za darmo,z prawem do wykorzystania w dowolny sposób. Tak powstałe podręczniki będą mogły być nie tylko dostępne za darmo w inter-necie lub preinstalowane na urządzeniach,ale także drukowane i dystrybuowane w for-mie tradycyjnej. Publikacja na wolnej licencji gwarantuje nie tylko bezpłatny dostęp do treści, ale także wysoką elastyczność jej wykorzystania (możliwość komponowania
wła-Rekomendacje
snych wersji), dostosowania do specjalnych potrzeb uczniów, zarówno merytorycznie np. poprzez odpowiednie rozszerzanie materiału, zmiany jego układu, jak i technicznie np.poprzez zmianę formatów,dostosowanie do potrzeb osób słabowidzących i niewido-mych. Jest to pierwsza taka możliwość systemowa dla nauczycieli w Polsce.