Rekonstrukcja podziałów własnościowych bloku w XVI w. na podstawie

Rejestrem Karowym nazywamy spis wykonany w 1564 r. i dotyczący trzech kwartałów miejskich. Zapisano w nim wartości podatku karowego, nałożonego na mieszczan cztery lata wcześniej. Wynosił on 4 halerze od 1 łokcia (0,5761 m) szerokości frontu działki budowlanej (12 halerzy dawały 1 grosz), a w przypadku posesji posiadających dwie pierzeje (parcel narożnych lub przechodzących na przestrzał bloku) połowy tej wartości od drugiego, położonego przy ulicy boku. Rejestr prowadzono z uwzględnieniem nazw ulic w obrębie kwartałów, właścicieli działek, szerokości frontów oraz należnej wartości podatku.297

Po analizie danych z tego dokumentu Mateusz Goliński wykonał rekonstrukcję zachodniej części Kwartału Kupców (Rewsch Viertel - kwartału ruskiego).298 Odniosę się do niej, nie mając oczywiście na celu krytyki działań tego badacza, który był zresztą świadomy możliwości zdezaktualizowania własnych ustaleń przez badania terenowe.299 Ich wyniki, przedstawiane w

297 Wrocław, Archiwum Państwowe, Akta Miasta Wrocławia, K 85 (Karrenregister)

298 M. Goliński, 1997, Socjotopografia... op. cit., s. 36, ryc. 6

niniejszej pracy łatwo porównać ze schematem Golińskiego. Nie zamierzam się rozwodzić nad sprawami oczywistymi. Autor ten, nie dysponując przecież znajomością przebiegu średniowiecznych murów granicznych i reliktów zagospodarowania, nie miał możliwości dokładnego zrekonstruowania linii demarkacyjnych pomiędzy Ruską 2 i 3, Mikołaja 69 i 70, Mikołaja 75 i Mikołaja 76/Kiełbaśniczą 26 oraz działkami przy północnej pierzei bloku a parcelą Kiełbaśniczą 27. Jedyną skomplikowaną kwestią wartą roztrząsania jest pogłębienie parceli Kiełbaśniczej 27.

W rejestrze dokumentuje je adnotacja odnosząca się najpewniej do owej własności, głosząca: D: Hans Spremberg hat ein 20 Auff der büthner gasse 9 1/4 tut. Jest to typowy w tym rejestrze zapis dla parcel posiadających dostęp do dwóch pierzei, w którym informuje się o fakcie posiadania określonej szerokości frontu parceli oraz pewnej szerokości przy drugiej ulicy. W tym przypadku należy się spodziewać się, że byłby to przejazd. W toku wykopalisk nie znaleziono jednak dowodów funkcjonowania takiego przejazdu. Umiejscowienie reliktów zagospodarowania na tyłach działek Mikołaja 69-71 (latryna i latryna/piwnica) w zasadzie nie koliduje z ew. przejazdem do okresu renesansu, a więc do około 1525 r. Mógłby się on zmieścić, tak jak rysuje to Goliński, pomiędzy północną parcelą Rzeźniczą 6 i działkami zwróconymi frontem do ul. Mikołaja. Niemal pewne jest jednak – co wnoszę na podstawie reliktów filarów fundamentowych300 –, że od połowy XIV w. w istnieniu przejazdu w tym pasie terenu przeszkadzały kurtynowe mury graniczne. Brakuje zatem przestrzeni na przeprowadzenie takiego przejazdu.

Sądzę, że sama parcela Rzeźnicza 6N była częścią Kiełbaśniczej 27, a identyfikowane dotychczas z nią notatki w rejestrze karowym odnoszą się do parceli z sąsiedniego bloku zabudowy, czyli należą do zachodniej pierzei ulicy Rzeźniczej. Ciekawy jest fakt, że przy działkach identyfikowanych z Rzeźniczą 1-6301, znajdujemy w rejestrze opisy:

Auf der Büthner gasse

[327] Hans eltner hat ein 33 tut – identyfikowane z Rzeźniczą 1 [328] Hans guth hat ein 16 tut

[329] Eraßmus schriner hat ein 21 1/2 tut [330] Hans weigel hat ein 21 tut

[331] Matz latz hat ein 18 tut oraz co bardziej godne uwagi [332] Valten pentkes hinderhaus hat ein 10 1/4 tut

300 Jeden z filarów muru granicznego na Rzeźniczej 6N leży dokładnie na linii przebiegu późniejszego filara muru kurtynowego pomiędzy parcelami Mikołaja 70 i 71. W moim mniemaniu jest oczywiste, że ścianę graniczną musiano połączyć z tym wcześniejszym filarem. Możliwe nawet, że oba założenia budowano w uzgodnieniu pomiędzy sąsiadami, ponieważ położenie filara nie wydaje się przypadkowe. Mury mogły zostać wzniesione w niedługim odstępie czasu. Różniła je jedynie technika i technologia wykonania.

w tym miejscu kończy się strona i podliczona jest liczba łokci ze znajdujących się na niej posesji. Na kolejnej stronie wyliczane są działki w południowej części zachodniej pierzei ul. Rzeźniczej, czyli w sąsiednim bloku.

Termin hinderhaus użyty przy traktowanej domyślnie jako Rzeźnicza 6N nr [332] jest zastanawiający.302 Zdaje się to wskazywać, że na posesji Valtena pentkego znajdowała się oficyna, dom zatylny. Jeśli faktycznie była to oficyna, to czy mogła należeć do Kiełbaśniczej 27? Wydaje się to mało prawdopodobne. Określono przecież imiennie innego właściciela oraz opodatkowano ją na 3 grosze i 5 halerzy, czyli zgodnie z taryfą opłat pobieranych od frontu działek, a nie od części bocznych lub tylnych. Ponadto właściciel Kiełbaśniczej miał już zapłacić za swoją część zatylną, o czym informuje notatka przy jego działce. Nie widziałem żadnych przyczyn, aby parcelę przy Rzeźniczej 6N nazywać oficyną. Nie umiałem też „wcisnąć” tej parceli w interesujący mnie blok zabudowy. Postanowiłem rzecz tę w miarę możliwości wyjaśnić.

Tak się składa, że szeroka na 10,25 łokcia (czyli 5,9 m) działka z oficyną Valtena pentkego musiałaby być ulokowana pomiędzy parcelą Rzeźniczą 6S i Mikołaja 69 lub już po przeciwnej stronie bloku za działką Ruską 8. Jakież było moje zdziwienie, gdy zorientowałem się, że właścicielem narożnej parceli Ruskiej 8 jest również Valten, lecz o nazwisku peucke. Ponieważ nazwiska są podobne, wydaje się, że doszło do nieporozumienia i złego odczytania lub zapisania nazwiska owego Valtena. Sposób zapisu literek „n” i „u” jest w kroju stosowanym przez piszącego rejestr trudny wręcz do rozróżnienia. Sądzę, że opracowujący rejestr historyk źle odczytał zapisane nazwisko. Mateusz Golński nie zidentyfikował w rejestrze parceli Rzeźniczej 27. Pozostaje ona w jego rekonstrukcji pusta, bez podanej szerokości, gdy z kolei Rzeźnicza 33 podzielona jest na dwie własności. Autor odnalazł zatem w spisie za mało działek dla zachodniej pierzei ul. Rzeźniczej, aby dopasować je do rzeczywistej numeracji parcel.303 Jeśli natomiast Valtena peucke uznać za Valtena

pentke, jego oficyna znajdowałaby się na właściwym miejscu, a liczba wpisów w rejestrze

zgadzałaby się z ilością posesji.

302 Dla tego kwartału użyto jeszcze tylko raz podobnego sformułowania – dla nr [13] henderhaus odpowiadającemu Rynkowi 16.

303 Numeracja może być znana autorowi z planu sekcyjnego z 1922 r. Przy pierzei zachodniej interesującego nas odcinka ul. Rzeźniczej powstały już wówczas duże budynki z wewnętrznymi dziedzińcami. Zachowała się natomiast wcześniejsza numeracja działek, które budowle te zajęły – zobacz K. Bykowski i inni, 2001, Kwartał

Przyporządkowane działkom szerokości, należności i właścicieli powinno się w rekonstrukcji tej części kwartałów przesunąć o jedną posesję na północ (Ryc. 26).

Z powyższego wywodu304 wynika więc, że przynajmniej do 1564 r. parcela Rzeźnicza 6N stała się częścią Kiełbaśniczej 27 i była obok Kiełbaśniczej 30/Rzeźniczej 2 drugą tzw. posesją „na przestrzał bloku”. Trudno jest powiedzieć, kiedy miało miejsce anektowanie Rzeźniczej 6N przez sąsiada. Czternastowieczny fundament muru granicznego, na tyłach Rzeźniczej 6N przeczy wspólnemu użytkowaniu tych działek w tym czasie (potwierdza natomiast częściowe pogłębienie Kiełbaśniczej 27). Ich komasacja powinna nastąpić w okresie od 1350 do 1564 r., przy czym późniejsze, nowożytne, wymieniane przez Golińskiego spisy wskazują już na oddzielne traktowanie obu własności.305