Analizując rolę książki w życiu człowieka, można odnosić się do ko-lejnych etapów jego życia. Inną rolę pełnią książki w życiu dorosłych, inną w życiu młodzieży, jeszcze inną w życiu małych dzieci – zarówno tych, które potrafią już czytać same, jak i tych, które nie posiadły jeszcze tej umiejętności.
W przypadku drugim kluczową rolę odgrywają dorośli (rodzice, dziadko-wie, nauczyciele) oraz starsze rodzeństwo. To oni wprowadzają małe dziecko w świat książki, mają szansę zainteresować nią dziecko i sprawić, że będzie ona mu towarzyszyć w dalszym życiu.
Pracując od wielu lat w przedszkolu z grupą dzieci 5-, 6-letnich, mam okazję na co dzień obserwować, jak zmienia się ich stosunek do książek oraz jak one same zmieniają się pod ich wpływem. Często obserwuję u dzieci pro-blemy ze skupieniem uwagi, koncentracją, brakiem umiejętności radzenia so-bie w sytuacjach trudnych, niską odporność emocjonalną. Dobrym środkiem terapeutycznym dla rozwiązywania tych problemów może być stosowanie w pracy z dziećmi biblioterapii wychowawczej. Opracowałam program inno-wacji pedagogicznej pt. „Czytamy książki, by wiedzieć, kim jesteśmy – biblio-terapia wychowawcza w pracy z dzieckiem”. Realizuję go z powodzeniem od kilku lat i stwierdzam, że dzieci biorące udział w tych zajęciach wykazują zain-teresowanie książką o różnorodnej tematyce, różnymi (pod względem formy) ilustracjami, bogacą swoje słownictwo, biorąc udział w rozmowach na temat przeczytanych utworów. Pod wpływem bajek, wierszy, baśni tworzą różno-rodne prace plastyczne. Przeżycia związane z przeczytanym utworem literac-kim wyrażają także w ruchu, tańcu, śpiewie. Biorą udział w przygotowaniach przedstawień na podstawie znanych im utworów literackich i prezentują je
podczas uroczystości przedszkolnych, festynów. Ważnym efektem podjętych działań jest też to, że potrafią dłużej skupić uwagę, wyciszyć się.
Bardzo istotnym aspektem związanym z upowszechnieniem czytel-nictwa wśród dzieci przedszkolnych i rozwijaniem zainteresowania książką jest współpraca z bibliotekami – Szkoły Podstawowej nr 36 i Biblioteką Miej-ską. Uczniowie ze szkoły wraz z bibliotekarką odwiedzają dzieci w przed-szkolu z przygotowanymi przez siebie przedstawieniami na podstawie litera-tury. Przedszkolaki mają też okazję słuchać głośnego czytania bajek i baśni w wykonaniu uczniów. Odwiedzają bibliotekę szkolną, biorą udział zarówno w zajęciach przygotowanych przez panią bibliotekarkę, jak i słuchają głośnego czytania wybranych utworów literatury dziecięcej w jej wykonaniu.
Dzieci uczestniczą także w zajęciach w Bibliotece Miejskiej. Ponad-to pani bibliotekarka z biblioteki na Piaskach systematycznie prowadziła w przedszkolu zajęcia z biblioterapii oraz czytała dzieciom bajki.
Należy w tym miejscu podkreślić wagę i znaczenie głośnego czytania, bowiem nie tylko wspomaga ono koncentrację, bogaci słownictwo, doskonali pamięć czy wyobraźnię, ale jego rola jest znacznie większa: absorbuje wiele ob-szarów mózgu, pogłębia wiedzę, rozwija empatię, wzmacnia więź z rodzicami.
Ma wpływ na kształtowanie się systemu emocjonalnego dziecka, pomaga wy-ciszyć się przed snem. Inspiruje także dzieci do innej aktywności – zadawania pytań, udzielania odpowiedzi, zabaw w teatrzyk, prac plastycznych, wymyślania innej wersji zdarzeń1.
Wykształcenie u dzieci nawyku głośnego czytania może stanowić war-tościową alternatywę dla spędzania czasu wolnego przed telewizorem czy moni-torem komputera. Powszechnie bowiem wiadomo, że jest to jeden z najbardziej ulubionych sposobów spędzania czasu wolnego nie tylko przez młodzież, ale i dzieci. Potwierdzają to liczne badania prowadzone od wielu lat na świecie i w Polsce2.
Środki masowego przekazu stanowią jeden z najsilniejszych czynników kształtujących postawy, system wartości czy poglądy człowieka. Współczesne dzieci stykają się z nimi niemalże od urodzenia, wychowują się pod ich wpły-wem. Z jednej strony media pomagają poznać świat, wpływają pozytywnie na rozwój dziecka, wzbogacają jego język, poszerzają zakres pojęć, wpływają na rozwój wyobraźni. Stanowią często inspirację do zabaw ruchowych czy kon-strukcyjnych, podsuwają pomysły prac plastycznych. Są ważnym źródłem
wie-1 Kossobudzka M., wie-10 powodów dla których warto czytać na głos, ,,Gazeta Wyborcza”, 23. 09.20wie-16.
2 Żak P., Szklana pogoda dla telemaniaka, ,,Charaktery” 2003, nr 5, s. 26.
dzy z różnych dziedzin. Niestety, stwarzają również poważne zagrożenie dla rozwoju dziecka. Mogą powodować zwiększenie napięcia, niepokoju u dzieci oglądających programy zawierające przemoc, stępienie wrażliwości na cierpie-nia innych3. Media mogą wpływać destrukcyjnie na emocje dzieci (wywołując strach, nadpobudliwość, lęki nocne), a także na ich zachowanie (powodując wzrost poziomu agresji czy inne zachowania nieakceptowane społecznie)4.
Wśród dużej grupy mediów elektronicznych szczególną rolę zajmuje telewizja. Jej dostępność i liczba odbiorców sprawiają, że jest medium dominu-jącym w codziennym życiu. Stanowi ona nierzadko centrum życia rodzinnego i jedyny sposób spędzania wolnego czasu. Kontakt dziecka z telewizją zaczyna się bardzo wcześnie (na migające kolorowe obrazy reagują już kilkumiesięcz-ne dzieci), a czas poświęcony na jej oglądanie coraz bardziej się wydłuża. Nikt już dzisiaj nie neguje tezy, że telewizja wywiera duży wpływ na życie dorosłych i dzieci. Dziecko w wieku przedszkolnym nie potrafi oddzielać świata fikcyjnego od realnego5. Wierzy, że świat jest taki, jaki ogląda w telewizji, stąd często zwra-ca się uwagę na jej szkodliwe oddziaływanie na dzieci. Ponieważ małe dzieci uczą się przez naśladownictwo, mogą one naśladować bohaterów oglądanych w telewizji. Może to prowadzić nie tylko do wzrostu poziomu agresji u dziecka, ale i do usprawiedliwiania własnych agresywnych zachowań, obniżenia wraż-liwości czy empatii. Rodzice bardzo często nie uświadamiają sobie zagrożeń, jakie płyną ze strony mediów (w tym telewizji), nie są więc w stanie chronić swoich dzieci przed ich destrukcyjnym wpływem.
Problematyka związana z przejmowaniem agresywnych zachowań z programów telewizyjnych przez dzieci 5-, 6-letnie stanowiła temat mojej roz-prawy doktorskiej. Wnioski, jakie sformułowane zostały w wyniku badań, doty-czyły m.in. podnoszenia świadomości wychowawczej rodziców w zakresie ne-gatywnego oddziaływania programów telewizyjnych o dużej zawartości agresji i przemocy na dzieci.
To rodzice mają zasadniczy wpływ na wychowanie swojego dziecka.
Uświadomienie im negatywnego wpływu agresywnych bajek na dziecko, kształ-towanie prawidłowych nawyków dotyczących korzystania z telewizji, udostęp-nianie im materiałów, literatury z zakresu szeroko pojętej edukacji medialnej w istotny sposób wiąże się z kształtowaniem postaw, prawidłowym rozwojem,
3 Himmelweit H.T., Television and the Child: an empirical study of the effect of television on the Young, London, New York, Toronto, Oxford University Press, 1958, s. 215.
4 Izdebska J., Rodzina, dziecko, telewizja, Białystok, Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie, 1996, s. 222.
5 Miłkowska-Olejniczak G., Ostrożnie z telewizją, ,,Wychowanie w Przedszkolu” 2001, nr 5, s. 280.
eliminowaniem u dziecka zachowań niepożądanych. Wyniki moich badań świadczą o niewielkim stopniu agresji u badanych dzieci. Może to wiązać się z tym, że dzieci w wieku przedszkolnym nie pozostają jeszcze pod przemożnym wpływem telewizji, mniejsza jest presja rówieśników (,,wszyscy to oglądają”), a większa rodziców decydujących o tym, co dziecko ogląda. To oni, decydując naj-częściej, co dziecko ogląda w telewizji, mają za zadanie ustalać z nim racjonalne zasady korzystania z telewizji, proponować inne, alternatywne sposoby spędzania czasu wolnego (do których z całą pewnością można zaliczyć czytanie).
Telewizyjna bajka (nawet oglądana razem z dzieckiem) nigdy nie zastą-pi czytania. Podczas głośnego czytania dziecko czuje bliskość rodzica oraz to, że poświęca on mu swoją uwagę i czas6.
Upowszechnianie czytelnictwa i rozwijanie zainteresowania książką stanowić może znakomity sposób zagospodarowania czasu, alternatywę dla telewizora. Należy zachęcić rodziców, dziadków, rodzeństwo do głośnego czy-tania dzieciom. Aby ułatwić im orientację w bogatej ofercie książek dla dzieci, można sporządzić listę najbardziej wartościowych pozycji, z podziałem na gru-py wiekowe oraz ich krótką charakterystykę. Trzeba zachęcać rodziców, dziad-ków, starsze rodzeństwo do głośnego czytania, Uświadamiać im jego znaczenie.
Warto w tym zakresie zintegrować działania domu rodzinnego i przedszkola.
Może należałoby zachęcić rodziców do ściślejszego współdziałania, aby za-pewnić dzieciom jak najlepsze warunki rozwoju, przygotować je do rozwija-nia własnych pasji i zainteresowań, wzbogacarozwija-nia swojej osobowości. Książka i czytelnictwo stanowi bowiem (poza wcześniej omówionymi walorami), inny, wartościowy, sposób spędzania czasu wolnego, wart propagowania.
Bibliografia
1. HIMMELWEIT H.T., Television and the Child: an empirical study of the effect of television on the Young, London, New York, Toronto, Oxford University Press, 1958.
2. IZDEBSKA J., Rodzina, dziecko, telewizja, Białystok, Trans Humana Wydawnictwo Uniwersyteckie, 1996.
6 Skoczylas A., Czytanie i jego prym, czyli dlaczego warto czytać dzieciom na głos? [W:] Blisko Dziecka.
Portal A. Skoczylas, [online], 2018, http://www.bliskodziecka.com.pl/czytanie-i-jego-prym-czyli-dlaczego-warto-czytac-dzieciom-na-glos/, [dostęp: 15.01.2018].
3. KOSSOBUDZKA M., 10 powodów dla których warto czytać na głos, ,,Gazeta Wyborcza”, 28.09.2016.
4. MIŁKOWSKA-OLEJNICZAK G., Ostrożnie z telewizją, ,,Wychowanie w Przedszkolu” 2001, nr 5.
5. SKOCZYLAS A., Czytanie i jego prym, czyli dlaczego warto czytać dzieciom na głos? [W:] Blisko Dziecka. Portal A. Skoczylas, [online], 2018, http://
www.bliskodziecka.com.pl/czytanie-i-jego-prym-czyli-dlaczego-warto-czytac-dzieciom-na-glos/, [dostęp: 15.01.2018].
6. ŻAK P., Szklana pogoda dla telemaniaka, ,,Charaktery” 2003, nr 5.
Dorota Lipowska, Alicja Witkowska
Zespół Szkół Plastycznych im. L. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy