zadań bibliotek
Not only a book. Regional education using non-book collections as one of the culture-generating tasks of libraries
Streszczenie
W artykule przedstawiono zastosowanie w prowadzonej w bibliotekach edukacji regio-nalnej różnych kategorii dokumentów nieksiążkowych. Celem artykułu jest wskazanie nowych metod przydatnych w pracy dydaktycznej z uczniem, zmierzających do (roz)budowy jego zainte-resowania społecznością lokalną i regionem.
Słowa kluczowe: regionalizm, społeczność lokalna, zbiory nieksiążkowe.
Summary
The article presents the proposition of usage the various categories of non-book documents in regional education process. The aim of the article is to indicate the new methods useful in teaching developing the interests of students in the local community and the region.
Keywords: regionalizm, local community, non-book collections.
Obok książek w realizacji edukacji regionalnej i promowaniu wiedzy o re-gionie coraz częściej wykorzystuje się dokumenty i źródła nieksiążkowe w różnej postaci wydawniczej – mapy, gry planszowe i terenowe, filmy, nagrania dźwięko-we. Wykorzystanie ich w pracy bibliotecznej z czytelnikiem ma na celu spowodo-wanie wzrostu zainteresowania społecznością lokalną, jej historią, wydarzenia-mi, ludźwydarzenia-mi, instytucjami i jest jednym z zadań postawionych przed bibliotekami w Polsce.
Zasadność obecności tematyki regionalnej w bibliotekach publicznych wynika z zapisów ustawy o bibliotekach z 1997 r. W art. 20 ustęp 1 zanotowano, że do zadań wojewódzkiej biblioteki publicznej należy:
1) „gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie materiałów biblio-tecznych służących obsłudze potrzeb informacyjnych, edukacyjnych i samokształceniowych, zwłaszcza dotyczących wiedzy o własnym re-gionie oraz dokumentujących jego dorobek kulturalny, naukowy i go-spodarczy;
2) […], opracowywanie i publikowanie bibliografii regionalnych, a także innych materiałów informacyjnych o charakterze regionalnym”.
Do wykonywania wymienionych zadań są również ustawowo powoła-ne miejskie i powiatowe biblioteki publiczpowoła-ne1.
Biblioteki szkolne angażując się w realizację zadań z zakresu edukacji regionalnej czynią to opierając się na Rozporządzeniu Ministra Edukacji Naro-dowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przed-szkola oraz publicznych szkół, w którym – przy definicji m.in. pojęcia biblioteki szkolnej – zanotowano w art. 14, że:
„Biblioteka szkolna realizuje potrzeby i zainteresowania uczniów, do-skonali warsztat pracy nauczyciela, popularyzuje wiedzę pedagogiczną wśród rodziców oraz, w miarę możliwości, wiedzę o regionie”.
Zapisy dotyczące realizacji przez placówki oświatowe zadań regional-nych znajdują się niekiedy expressis verbis w ich statutach. Na przykład w Statu-cie Szkoły Podstawowej nr 137 im. prof. Aleksandra Kamińskiego w Łodzi za-notowano, że celem szkoły jest kształtowanie postaw patriotycznych, poczucia tożsamości narodowej, kulturowej, regionalnej i religijnej w duchu tolerancji i humanizmu2. Najczęściej jednak do realizacji w szkołach zadań regionalnych – np. gromadzenia materiałów regionalnych, popularyzacji wiedzy o regionie – upoważnia się wymienione w poszczególnych statutach biblioteki szkolne.
Także biblioteki pedagogiczne, jako szczególny rodzaj bibliotek publicz-nych, popularyzują idee regionalne działając na podstawie właściwych przepisów, zwłaszcza Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2013 r.
w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych bibliotek pedagogicznych określającego jako jedno z zadań bibliotek pedagogicznych – gromadzenie
materia-1 Ustawa z dnia 27 czerwca materia-1997 r. o bibliotekach, Dz. U. materia-1997 nr 85, poz. 539, art. 20.
2 Statut Szkoły Podstawowej nr 137 im. prof. Aleksandra Kamińskiego w Łodzi, ul. Florecistów 3B, art. 1. 1, [online], 2017, https://sp137.files.wordpress.com/2017/12/statut-29-xi-2017.pdf, [dostęp: 3.01.2018].
łów stanowiących wsparcie szkół i placówek w realizacji ich zadań dydaktycznych i wychowawczych oraz wspomaganie szkół w realizacji tych zadań3.
Zainteresowanie regionalizmem – rozumianym m.in. jako przeciwwaga dla globalizacji – obserwuje się nie tylko na gruncie polskim, ale również za grani-cą. Mimo braku jakichkolwiek standardów międzynarodowych w realizacji zadań regionalnych przez biblioteki, tematyka ta stanowi jeden z przedmiotów zainte-resowania członków Międzynarodowej Federacji Bibliotekarskich Stowarzyszeń i Instytucji (IFLA) współtworzących Sekcję Genealogii i Historii Lokalnej4, jest też regularnie podejmowanym tematem przez uczestników Kongresu IFLA5.
Zainteresowanie regionalizmem ma w Polsce stosunkowo długą trady-cję, a jego początki wiąże się z osobą Aleksandra Patkowskiego (1890–1942), pedagoga, autora licznych prac poświęconych regionalizmowi i znawcy ziemi sandomierskiej, w którego monografii krajoznawczej Sandomierskie, wydanej w pozytywistycznym tonie w 1938 r., szacunek dla tradycji i historii lokalnej przeplata się z uznaniem dla międzywojennej rozbudowy kraju6. Niemniej istot-na dla rozwoju myśli regioistot-nalistycznej była aktywność w czasie dwudziestolecia międzywojennego licznych osób oraz lokalnych instytucji, polegająca na wyda-waniu lokalnych i regionalnych czasopism naukowych, spośród których, we-dług ustaleń Grażyny Wrony, pierwszym była powstała w 1918 r. Kronika Ziemi Zamojskiej7.
Perspektywa regionalistyczna umożliwia bliższe poznanie szeroko rozumianej historii konkretnego miejsca, przypomnienia kultury, obserwa-cji przemian dokonujących się obecnie, spostrzeżenia zmian następujących w przestrzeni na tle różnych wydarzeń historycznych i społecznych, stanowi
3 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2013 r. w sprawie szczegółowych zasad działania publicznych bibliotek pedagogicznych, Dz. U. 2013, poz. 369, art. 2.
4 Por. stronę sekcji dostępną pod adresem: https://www.ifla.org/about-genealogy-and-local-history.
5 Na przykład: Philip K., Effiong Okon E., Local History and Community Ties: Insights into Library Co-operation and Solidarity with Nyong Essien Special Collections in University of Uyo Library, Nigeria [online], 2017, http://library.ifla.org/1682/1/101-philip-en.pdf, [dostęp: 2.01.2018]; Sagnimorte P., Local history and
“sporting library”: how amateur resources collections can reveal local identities, [online], 2014, http://library.ifla.
org/1049/1/192-sagnimorte-fr.pdf [dostęp: 2.01.2018]; Dressler V.A., Lending a hand to local historical societies:
How academic libraries can reach out to local historical societies to highlight regional history, [online], 2017, http://library.ifla.org/1597/1/p-177-dressler-en_poster.jpg, [dostęp: 2.01.2018]; Androšiūnaitė N., Sėdaitytė E.,
#OURREGION: Building the Identity of Alytus and Vilnius Communities in the Public Libraries, [online], 2017, http://library.ifla.org/1699/1/S03-2017-androsiunaite-en.pdf, [dostęp: 2.01.201.8].
6 Patkowski A., Sandomierskie: Góry Świętokrzyskie, Poznań, Wydawnictwo Polskie Rudolfa Wegnera, 1938, s. 225 i in.
7 G. Wrona ustaliła, że pierwsze pisma o tym charakterze pojawiły się już w XIX w., żadne z nich jednak nie dotrwało do 1918 r. Por.: Wrona G., Polskie czasopisma naukowe w latach 1918–1939, Kraków, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2005, s. 49.
też szansę do zgłębienia najbardziej nas tu interesujących przejawów kultury regionalnej związanych z kulturą słowa, czy spoglądając węziej – kulturą książki i informacyjną. Mimo powstania w ostatnich latach licznych prac o charakterze monograficznym poświęconych miastom i ważniejszym obszarom wiejskim, nadal pozostaje w tej materii – zwłaszcza gdy mowa o mniej prężnie działają-cych ośrodkach – wiele do zrobienia. Szczególnie oczekiwania są tu stawiane lo-kalnym instytucjom kultury i nauki. Zazwyczaj to biblioteki inicjują powstanie i wydanie publikacji o charakterze regionalistycznym, pełniąc przy tym przypi-saną im rolę kulturotwórczą.
Choć książka o tematyce regionalnej z powodzeniem może być adre-sowana do młodego czytelnika8, z myślą o młodszym odbiorcy projektuje się także inne pomoce dydaktyczne służące w edukacji regionalnej, angażujące go sensorycznie (a zatem nie tylko, jak w przypadku książki, wzrokowo) i kine-tycznie.