Rola parlamentów narodowych w procesie powstawania Wspólnot

Wspólnoty Europejskie (pierwotnie ujmowane jako trzy odrębne organizmy: Eu-ropejska Wspólnota Węgla i Stali, EuEu-ropejska Wspólnota Gospodarcza oraz EuEu-ropejska Wspólnota Energi Atomowej ‒ Euroatom) powstawały jako organizacje międzyrządowej

245 O pojęciu i rozumieniu „komitologii” zob. C.F. Bergström, Comitology. Delegation of powers in the

European Union and the committee system, Oxford 2005, s. 5‒6.

246 Zob. szerzej K. Dingwerth, M. Blauberger, C. Schneider, Postnationale Demokratie. Eine

Ein-führung am Beispiel von EU, WTO und UNO, Wiesbaden 2011, s. 97 i nast.

247 Zob. J.H.H. Weiler, Why Should Europe be a Democracy. The Corruption of Political Culture and

the Principle of Constitutional Tolerance, [w:] F.G. Snyder (red.), The europeanisation of law. The legal

effects of European integration, Oxford‒Portland 2000, s. 213.

integracji gospodarczej249. Ten aspekt „rynkowy” widoczny był w traktatach założyciel-skich Wspólnot, zwłaszcza zaś w odniesieniu do Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, której pierwotnym celem było zapewnienie kontroli nad – zgodnie z nazwą – przemysłem węglowym i stalowym integrujących się państw250. Warto przy tym podkreślić rewolu-cyjne podejście zaproponowane przez Jeana Monneta (i odzwierciedlone w planie Ro-berta Schumana251) – kontrola nad newralgicznymi wówczas sektorami przemysłu

od-dana być miała nowo tworzonemu, ponadnarodowemu252 organowi o nazwie Wysoka

Władza253. Deklaracja Schumana stała się podstawą do negocjacji, które w swym efekcie doprowadziły do podpisania 18 kwietnia 1951 roku w Paryżu, przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Republikę Federalną Niemiec i Włochy Traktatu ustanawiają-cego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali254. Traktat ten budował nową europejską archi-tekturę decyzyjną. To właśnie na jego podstawie, obok Wysokiej Władzy (późniejszej

249 O przesłankach utworzenia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali oraz pozostałych wspólnot zob. K. Witkowska-Chrzczonowicz, Geneza i rozwój instytucjonalny Integracji Europejskiej. Od Traktatu

pary-skiego po Traktat z Lizbony, [w:] J. Galster (red.), Podstawy prawa Unii Europejskiej z uwzględnieniem

Traktatu z Lizbony. Zarys wykładu, Toruń 2010, s. 39 i nast.

250 Sednem zgłoszonej przez Francję propozycji było stworzenie wspólnego rynku węgla i stali, tak aby mieć możliwość kontrolowania odradzającej się wówczas gospodarki niemieckiej; zob. S. Bulmer, History

and Institutions of the European Union, [w:] M.J. Artis, F.I. Nixson (red.), The economics of the European Union. Policy and analysis, Oxford‒New York 2001, passim.

Dominowało wówczas oczekiwanie, które Anthony Nutting zobrazował w stwierdzeniu o poszukiwaniu „klatki dla niemieckiego tygrysa” (zob. A. Nutting, Europe Will Not Wait. A Warning and a Way Out, Lon-don 1960, s. 19), a efektem końcowym miało być wyeliminowanie odwiecznej rywalizacji pomiędzy Niem-cami i Francją i osiągnięcie stanu, w którym wojna pomiędzy tymi państwami byłaby – jak podkreślał Schuman ‒ nie tylko „nie do pomyślenia, ale i fizycznie niemożliwa”; zob. J. Pinder, Foundations for

De-mocracy in the European Union, [w:] idem (red.), Foundations of DeDe-mocracy in the European Union. From the Genesis of Parliamentary Democracy to the European Parliament, Basingstoke 1999, s. 120.

251 Deklaracja wygłoszona przez Roberta Schumana 9 maja 1950 r. („Plan Schumana”) to dokument o znaczeniu nie do przecenienia, w niej właśnie zarysował dalekosiężny (i nadal ostatecznie niezrealizo-wany) plan budowy federacji europejskiej. O znaczeniu i aktualności deklaracji Schumana zob. S. Pistone,

The Federal Perspective in the Schuman Declaration, „Perspectives on Federalism” 2010, vol. 2, nr 1,

s. 19 i nast.

252 Tak właśnie w języku francuskim (supranational) była określana Wysoka Władza w pierwotnej treści art. 9 traktatu o EWWiS; M. Herdegen, Prawo europejskie, Warszawa 2004, s. 31. Zob. też G. Thiemey-er, Supranationalität als Novum in der Geschichte der internationalen Politik der fünfziger Jahre, „Journal of European Integration History” 1998, vol. 4, nr 2, s. 5–21. Termin ten w prawie pierwotnym Wspólnoty funkcjonował jedynie do wejścia w życie postanowień traktatu fuzyjnego ‒ 1.07.1967 ‒ ale wywarł swoje niezatarte piętno na procesach kształtujących procesy integracji europejskiej. Zob. też. T.R. Szymczyński,

Pojęcie supranarodowości w polu integracji europejskiej z perspektywy hermeneutyki Hansa-Georga Gada-mera, „Przegląd Politologiczny” 2013, nr 4, s. 99–105 (tam również o jego wieloznaczności, s. 101‒104) oraz B. de Witte, Unia Europejska jako międzynarodowy eksperyment prawny, [w:] G. de Búrca, J.H.H. We-iler (red.), Świat europejskich konstytucjonalizmów, tłum. J. Brzeziński, L. Nowosielska, Warszawa 2014, s. 34‒44 (tam również cytowana wypowiedź Paula-Henriego Spaaka, o możliwej wrogości, jaką termin ten może rodzić, s. 40).

253 Zob. A. Arnull, D. Wyatt, op. cit., s. 4 i nast. oraz B. de Witte, op. cit., s. 38.

254 Traktat podpisano na 50 lat (wszedł w życie 23 lipca 1952 r. i wygasł 23 lipca 2002 r.). Treść trakta-tu zob. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:11951K/TXT [dostęp: 10.02.2018].

Komisji), powstała Specjalna Rada Ministrów, parlamentarne Wspólne Zgromadzenie255

i Trybunał Sprawiedliwości.

Polityczny sukces nowej formy współpracy zachęcił klasę polityczną państw Euro-py Zachodniej do podjęcia dalszych działań integracyjnych. Nie wszystkie projekty osta-tecznie zrealizowano256, jednak podjęte działania zaowocowały budową trwałej architek-tury jednoczącej się Europy. 25 marca 1957 roku podpisano w Rzymie dwa traktaty ustanawiające Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG)257 oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euroatom)258. Traktaty te weszły w życie 1 stycznia 1958 roku. Tworząc nowe Wspólnoty, potwierdzono konieczność budowania bezpiecznej i pokojowej Europy, opartej na idei współpracy i zgodnym, harmonijnym współistnieniu. Takie było także oczekiwanie Schumana wyrażone podczas wystąpienia wygłoszonego 9 maja 1950 roku: „Nie było Europy, mieliśmy wojnę. Europa nie powstanie od razu ani w całości: będzie powstawała przez konkretne realizacje, tworząc najpierw rzeczywistą solidarność”259.

W czasie powstawania Wspólnot parlamenty narodowe państw członkowskich miały do spełnienia bardzo istotną, lecz jednak ograniczoną rolę – powinny były wyra-zić zgodę na akcesję państwa do tworzonej struktury międzynarodowej260. Była to oczywiście rola zdeterminowana postanowieniami konstytucji i zużywała się w jedno-razowej aktywności parlamentu ‒ z chwilą powstania Wspólnoty i wyrażenia zgody na przeniesienie określonych kompetencji na poziom europejski legislatywy narodowe traciły swoje uprawnienia prawotwórcze w tych dziedzinach. I tylko w niewielkim stop-niu mogło to być skompensowane przez utworzone wówczas Zgromadzenie, które

255 Duży wpływ na ostateczną decyzje, żeby EWWiS miała swoje ciało parlamentarne wywarł André Philip (zob. J.I. Israel, General Introduction, [w:] J.I. Israel (red.), The Anglo-Dutch moment. Essays on the

Glorious Revolution and its world impact, Cambridge‒New York 1991, s. 30). Jednak samo Zgromadzenie miało się zbierać wyłącznie na jedną sesję w roku, a jego kompetencje były bardzo ograniczone. Pomimo to Zgromadzenie odegrało istotną rolę w tworzeniu parlamentarnego wymiaru integracji europejskiej i wywar-ło swoje piętno na zachodzących przemianach; zob. F. Piodi (red.), Dążąc do jednego parlamentu wpływ

Wspólnego Zgromadzenia EWWIS na Traktaty Rzymskie 1957‒2007 pięćdziesiąta rocznica Traktatów Rzymskich, Strasburg 2007, s. 13 i nast.

256 Należy w tym miejscu wspomnieć o projektach Europejskiej Wspólnoty Obronnej, odrzuconej przez francuskie Zgromadzenie Narodowe (zob. A. Dulphy, La politique extérieure de la France depuis

1945, Paris 1994, s. 31 i nast.) oraz Europejskiej Wspólnoty Politycznej; A. Całus, Nieudane próby ustano-wienia Europejskiej Wspólnoty Obronnej oraz Europejskiej Wspólnoty Politycznej, „Przegląd Zachodni”

1964, nr 3, s. 99 i nast.

257 Treść traktatu zob. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:11957E/TXT [do-stęp 10.02.2018].

258 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (wersja skonsolidowana 2016); Dz. Urz. UE C 203 z 7.06.2016 r. Treść traktatu zob. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CE LEX:11957A/TXT [dostęp 10.02.2018].

259 Tekst deklaracji R. Schumana [za:] http://europa.eu/about-eu/basic-information/symbols/europe -day/schuman-declaration/index_pl.htm [dostęp 10.12.2017].

260 O współudziale parlamentów narodowych w procesie powstawania i poszerzania Wspólnot oraz o konstytucyjnych konsekwencjach tych działań zob. R. Grzeszczak, Parlamenty państw członkowskich

miało charakter ciała międzyparlamentarnego. W jego skład wchodzili przedstawiciele parlamentów państw członkowskich, którzy byli wybierani przez całe parlamenty, a nie-kiedy nawet wyznaczani przez ich przewodniczących261.

4. Ewolucja pozycji parlamentów narodowych państw