Poprzez rozpoznawanie podobieństw i różnic w treści nauczanego materiału uczniowie lepiej rozumieją zagadnienia programowe. Budzą się w nich nowe skojarzenia, zyskują krytyczną perspektywę oraz rewidują swoje błędne prze-konania. Ten zaawansowany sposób rozumowania pozwala uczniom pogłębić zrozumienie treści materiału dydaktycznego.
Integralną część tej strategii stanowią następujące procesy (Marzano, Pi-ckering i Pollock, 2001):
Porównywanie – proces rozpoznawania podobieństw pomiędzy obiektami
lub ideami. Odnajdywanie kontrastów oznacza proces identyfikacji różnic; jednak większość nauczycieli stosuje termin porównanie w odniesieniu do obu procesów.
Klasyfikowanie – proces łączenia podobnych obiektów lub idei w kategorie na
podstawie ich cech.
Tworzenie metafor – proces polegający na rozpoznaniu ogólnego lub
podsta-wowego motywu w danym temacie, a następnie odnalezieniu zagadnienia, które wydaje się zupełnie odmienne, ale posiada ten sam motyw.
Tworzenie analogii – proces rozpoznawania relacji pomiędzy parami pojęć.
Procesy te pomagają uczniom przejść od wiedzy już posiadanej do nowo nabywanej, od idei i pojęć konkretnych do abstrakcyjnych oraz od zagadnień odrębnych do powiązanych. Uczniowie wykorzystują to, co już wiedzą, jako kotwicę dla nowych wiadomości. W rezultacie, w opinii wielu badaczy, procesy te stanowią podstawę uczenia się (Bransford, Brown, i Cocking, 2000; Chen, 1999;. Fuchs i in., 2006; Gentner, Loewenstein i Thompson, 2003; Holyoak, 2005).
Na podstawie badań przeprowadzonych przez organizację McREL sformu-łowaliśmy trzy zalecenia dla nauczycieli:
TIK ułatwiają proces identyfikacji podobieństw i różnic, pomagając stwo-rzyć diagramy służące do porównywania, klasyfikowania, tworzenia metafor i analogii. W tym rozdziale pokażemy, w jaki sposób korzystać z następujących
zasobów, aby pomóc uczniom dostrzegać podobieństwa i różnice: edytorów
tekstu, oprogramowania do komunikacji i współpracy, narzędzi do zbierania, analizy i wizualizacji danych oraz oprogramowania do przeprowadzania burzy mózgów i porządkowania pomysłów.
Edytory tekstu
Graficzne informacje wstępne są formą przedstawienia podobieństw i różnic. Zostały one w publikacji szczegółowo omówione w części dotyczącej opro-gramowania do porządkowania pomysłów i przeprowadzania burzy mózgów. Jednak nawet jeśli nie dysponujemy specjalnym oprogramowaniem, możemy pokazać uczniom, jak korzystać z narzędzi rysowania w edytorach tekstu do wykonywania diagramów, wykresów lub szablonów służących porównaniu i klasyfikacji elementów lub ilustracji metafor i analogii. Na przykład program Microsoft Word SmartArt zawiera wiele diagramów Venna pozwalających uczniom porównać pojęcia. Cała gama diagramów Venna dostępna jest po kliknięciu w polecenie Wstaw > SmartArt.
Innym rozwiązaniem jest stworzenie tabel i szablonów do klasyfikacji. Należy pamiętać, że klasyfikowanie jest procesem grupowania elementów
194
–
Pokazuj uczniom różne sposoby rozpoznawania podobieństwi różnic.
–
Bądź dla uczniów przewodnikiem w procesie rozpoznawaniapodobieństw i różnic.
–
Dostarczaj uczniom wskazówek ułatwiających rozpoznawaniepodobieństw i różnic.
w określonych kategoriach na podstawie ich charakterystycznych cech. Edytory tekstu ułatwiają ten proces. W przykładzie przedstawionym w materiale 8.1 pani Fisher za pośrednictwem aplikacji Dokumenty Google przekazuje uczniom listę terminów geograficznych. Najpierw uczniowie tworzą podstawowe kate-gorie, które ich zdaniem najlepiej nadają się do sklasyfikowania tych terminów, a następnie przyporządkowują terminy do stworzonych kategorii. Dzięki możli-wości współpracy w aplikacji Dokumenty Google uczniowie mogą realizować to zadanie w małych grupach, każdy na swoim komputerze. Uczniowie klasyfikują pojęcia pod względem wysokości nad poziomem morza, a następnie ponownie, jako terminy geograficzne odnoszące się do wód i lądu. Dzięki temu uczniowie mogą spojrzeć na nie z nowej perspektywy.
Materiał 8.1. Klasyfikacja terminów geograficznych przy użyciu aplikacji Dokumenty Google
W materiale 8.2 przedstawiony został inny przykład, w którym pan Andrews wykorzystuje klasyfikację, aby przekazać uczniom informacje o różnorodnych gatunkach literackich. Prezentuje on uczniom listę tytułów i kategorie: niebie-ski, fioletowy, czerwony i żółty. Zostaną one następnie nazwane przez uczniów. Nauczyciel rozpoczyna klasyfikowanie tytułów. W tym celu prosi uczniów, aby rozpoznali wspólne motywy w wymienionych książkach. Uczniowie przeprowa-dzają również burzę mózgów, aby stworzyć inne kategorie, takie jak: gatunki, okresy literackie lub inne (krótkie i długie formy literackie, łatwe w odbiorze i trudne, literaturę męską i kobiecą, autorów i autorki i in.).
Kanion Delta Fiord Przesmyk Szczyt Półwysep Równina Zbiornik Cieśnina Strumień Bagna Dolina Wulkan
Szlaki wodne Równiny Wyżyny Dolina Dopływ Tundra Preria Szczyt Grań Masyw
Następnie uczniowie pracują indywidualnie nad własnymi kategoriami i przypisują do nich książki z listy.
Podczas realizacji zadania uczniowie muszą powracać do poszczególnych kategorii, przemyśleć je ponownie i zacząć postrzegać zarówno książki, jak i kategorie w nowy sposób. Muszą też przygotować argumenty uzasadniające taką a nie inną klasyfikację. Na koniec zadania pan Andrews prosi uczniów, aby wymienili się wypełnionymi wykresami i przekonali się, czy ich koledzy potrafią odgadnąć wybrane przez nich kryteria. Spójrzmy na materiał 8.2. Czy możemy odgadnąć podstawy klasyfikacji tytułów w tabeli? Pod kolorem nie-bieskim autor sklasyfikował książki z motywem zemsty; kolor fioletowy ozna-cza książki, w których główni bohaterowie uwikłani są w konflikt pomiędzy jednostką a społeczeństwem; czerwony posłużył mu do sklasyfikowania ksią-żek dotyczących dyskryminacji rasowej i relacji pomiędzy rasami; natomiast pod kolorem żółtym zgrupował książki, które mówią o procesie przejścia od dzieciństwa do dorosłości.
Materiał 8.2. Tabela zawierająca klasyfikację książek stworzoną w programie Microsoft Word
Do tej pory poznaliśmy kilka przykładów zaangażowania uczniów w porząd-kowanie i klasyfiporząd-kowanie. Teraz przyjrzymy się, w jaki sposób uczniowie mogą rozwijać umiejętność rozpoznawania i tworzenia analogii, która wymaga od nich zidentyfikowania podobieństw między dwoma elementami.
196
Niebieski Fioletowy Czerwony Żółty
Hamlet Przygody Hucka
Finna Zabić drozda Buszujący w zbożu
Opowieść o dwóch
miastach Wyrzutki Tam, gdzie rośnie czerwona paproć
Przeminęło z wiatrem
Nazwij swoje kategorie i przyporządkuj do nich następujące książki z listy lektur:
● Hamlet ● Wyrzutki
● Tam, gdzie rośnie czerwona paproć ● Grona gniewu ● Przygody Hucka Finna ● Przeminęło z wiatrem
● Zabić drozda ● Śmierć komiwojażera
● Buszujący w zbożu ● Wichrowe Wzgórza