Rozwój organizacyjny Katedry Higieny Szkolnej i Wychowania Fizycznego . 20

Utworzenie na Uniwersytecie Katedry Higieny Szkolnej i Wychowania Fizycz-nego w 1919 r. stanowiło wydarzenie bez precedensu w niepodległej Polsce.

Organizacyjnie włączono ją do Wydziału Filozoficznego. W jego strukturze funkcjonowała w latach 1919–1922, a następnie do 1939 r. w ramach nowo utworzonego Wydziału Lekarskiego³⁸.

34 Tamże, s. 13–14. W 1902 r. w Brukseli powołano Wojskowy Instytut Wychowania Fizycznego realizujący kształcenie kadr dla potrzeb armii metodą Petera Linga. Wojskowy Instytut Gimnastyczny istniał także w Kopenhadze (założony przez Franza Nachtegalla) od 1799 r., a w Sztokholmie funkcjo-nował Centralny Instytut Gimnastyczny utworzony w 1813 r. przez Petera Henrika Linga.

35 Z. Grot, Katedra i Studium Wychowania Fizycznego..., s. 14. Katedry teorii wychowania fizycznego w USA powstały dla celów badawczych, dydaktycznych, prowadzenia ćwiczeń praktycznych, ogólnej kontroli rozwoju fizycznego wszystkich studentów. Miało to wpływać na poprawę stanu zdrowia stu-dentów i ich zainteresowania sportowe.

36 H. Oszast, Stan wychowania fizycznego na Uniwersytecie Jagiellońskim w I połowie XIX wieku,

„Roczniki Naukowe WSWF w Krakowie”, 1964, t. 2, s. 77–147; taż, Szkoły jazdy konnej i szermierki w Uniwersytecie Jagiellońskim w pierwszej połowie XIX wieku, „Wychowanie Fizyczne i Sport” 1963, nr 4, s. 487–500; taż, „Szkoła Pływania” na Uniwersytecie Jagiellońskim w pierwszej połowie XIX wieku,

„Wychowanie Fizyczne i Sport” 1964, nr 4, s. 517–522; R. Wasztyl, Wychowanie fizyczne i sport w Kra-kowie w latach 1773–1890, Kraków 1993, s. 50–53; tenże, Pierwsze lwowskie placówki wychowania fizycznego, „Wychowanie Fizyczne i Sport” 1994, nr 4, s. 84.

37 Z. Grot, Katedra i Studium Wychowania…, s. 15.

38 Tamże, s. 20.

3. Rozwój organizacyjny Katedry Higieny Szkolnej i Wychowania Fizycznego

Początkowo własność Katedry i Zakładu stanowiły dwa pokoiki miesz-czące się w Collegium Minus. Brakowało odpowiednich warunków do pracy – od odpowiedniej liczby kadry naukowej i dydaktycznej, przez po-mieszczenia do ćwiczeń, po pomoce naukowe³⁹. Nawiązana bliska współ-praca z katedrami Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, np. z Katedrą Psychologii (prof. dr Stefan Błachowski) czy Katedrą Pedagogiki (prof. dr Ludwik Jaxa-Bykowski), a Zakładu Higieny i Wychowania Fizycznego (Wy-dział Lekarski) z Zakładami: Higieny Ogólnej (prof. dr Paweł Gantkowski), Anatomii (prof. dr Józef Markowski i jego następca prof. dr Stefan Różycki), Antropologii (prof. dr Adam Wrzosek), Fizjologii (prof. dr Ignacy Hoffman, prof. dr Antoni Trzecieski i po nim prof. dr Ludwik Zbyszewski), Ortope-dii (prof. dr Ireneusz Wierzejewski), i nieco luźniejsza z innymi, wpłynęła na podniesienie poziomu dydaktycznego. Ponadto Piasecki zjednał sobie przychylność Heliodora święcickiego i Pawła Gantkowskiego, co sprzyjało rozwojowi jednostki. Wkrótce Zakład przeniesiono do Collegium Maius (wówczas Zamek Cesarski), a wiosną 1921 r. do Collegium Medicum (były Urząd Osadniczy) przy ul. Fredry. Dzięki życzliwości dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Karola Marcinkowskiego korzystano z boiska sportowego, które znajdowało się między ulicami Bukowską i Grunwaldzką (12 000 m²) i przylegało do sali gimnastycznej⁴⁰. W ten sposób realizowano zajęcia do lipca 1921 r. Dostateczną liczbę pomieszczeń uzyskano już w maju 1921⁴¹, ale nowy budynek (na terenie Ogrodu Botanicznego, dziś park Wilsona) pla-cówka ostatecznie otrzymała po uroczystym poświęceniu go 31 VII 1921 r.⁴² Remont pochłonął dwa i pół miliona marek polskich. Na tamte czasy była to kwota bardzo duża, tym bardziej że państwo polskie zaangażowało się w działania wojenne z Rosją w 1920 r., co miało wpływ na opóźnienie robót remontowo-budowlanych. Proces dydaktyczny realizowano w zaadap- towanych salach dawnej restauracji (i prawie bezużytecznym pawilonie wystawowym)⁴³.

39 Tamże.

40 Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu za pierwsze dziesięciolecie zakładu w niepodległej i wolnej ojczyźnie 1919–1929, Poznań 1930, s. 9.

Podłoga sali gimnastycznej była wykończona parkietem, ponadto w budynku znajdowała się szatnia i umywalnia z dziesięcioma kranami i miednicami. Pokryte żwirem boisko graniczyło z niedużym ogrodem botanicznym.

41 Studium Wychowania Fizycznego w Uniwersytecie Poznańskim, „Wychowanie Fizyczne” 1927, nr 9-10, s. 250.

42 Już miesiąc przedtem poszczególne pracownie przeprowadzono do nowo przejmowanego bu-dynku. M. Godycki, Rzut oka na kształcenie w zakresie wychowania fizycznego w Poznaniu, „Kronika”

WSWF w Poznaniu za rok 1956/1957 wyd. 1957, z. 1, s. 8. Z. Grot, Krótki rys dziejów Studium Wycho-wania Fizycznego Uniwersytetu Poznańskiego w latach 1919–1939, [w:] 40 lat od Katedry WychoWycho-wania Fizycznego UP do Wyższej Szkoły Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Poznań 1959, s. 22.

43 Z. Grot, Katedra i Studium Wychowania Fizycznego…, s. 23.

Utworzono w nich sale: gimnastyczną wielką (24 × 12 × 8 m) i mniejszą z szatniami, natryskami i toaletami, salę wykładową (na ok. 100 słuchaczy) oraz salę do ćwiczeń antropometryczno-fizjologicznych (dla 20 studentów), a także pokój służbowy, ciemnię, pracownię fotograficzną i pokój projekcyjny (umiesz-czone na półpiętrze), podręczne laboratorium chemiczno-mikroskopowe oraz pokój wagowy. Taras służył jako miejsce do realizacji ćwiczeń szermierczych na wolnym powietrzu. Były też trzy boiska⁴⁴: „podręczne” (od wschodu) – prze-znaczone do ćwiczeń zastępów żeńskich, większe (od północy) z nawierzch-nią pokrytą żwirem i trawiaste – największe (po stronie północno-zachodniej).

Przeznaczone one były do realizacji zajęć z gimnastyki i mniejszych gier. Zaję-cia z lekkiej atletyki i większych gier ruchowych odbywały się na terenie spor-towym „Pogoni”, odległym o 5 minut marszu od siedziby Katedry⁴⁵. Budynek został wydzierżawiony od Rady stołecznego miasta Poznania na 20 lat⁴⁶. Jak stwierdził prof. Piasecki: „wszystko to daje zespół warunków jedyny w Polsce, a rzadki w Europie”⁴⁷. Stan biblioteki Katedry obejmował 922 woluminy dzieł i monografii, 123 tomy roczników i czasopism oraz depozyt 378 książek zwią-zanych w wychowaniem fizycznym – własność Eugeniusza Piaseckiego⁴⁸.

Po kilku latach wzrosło zainteresowanie studiami wychowania fizycznego.

W 1927 r. Eugeniusz Piasecki, pragnący zapewnić studentom i pracownikom odpowiednie warunki materialne, pisał, że „po sześciu latach ciągłego

rozwo-44 Studium Wychowania Fizycznego w Uniwersytecie Poznańskim, „Wychowanie Fizyczne” 1920, z. 3–4, s. 98.

45 Z. Grot, Krótki rys dziejów Studium Wychowania Fizycznego…, s. 18–19.

46 E. Piasecki, Studium Wychowania Fizycznego w Uniwersytecie Poznańskim, „Kurier Poznański”

1925, nr 1, s. 2; Z. Grot, Katedra i Studium Wychowania Fizycznego…, s. 24–25.

47 E. Piasecki, Studium Wychowania Fizycznego…, s. 2.

48 M. Godycki, Rzut oka na kształcenie…, s. 9.

3. Budynek Studium Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Poznańskiego

3. Rozwój organizacyjny Katedry Higieny Szkolnej i Wychowania Fizycznego

ju, uczelnia nasza formalnie dusi się w tych zbyt ciasnych ramach”⁴⁹ i wystąpił do władz uczelni z projektem budowy nowego gmachu z 58 pomieszczeniami (dwiema salami gimnastycznymi, salami do szermierki, boksu i innych dyscy-plin, salą wykładową na 200 osób, gabinetami i pracowniami, działem gimna-styki leczniczej i masażu oraz biblioteką) o łącznej powierzchni 3000 m², uzy-skując akceptację Senatu UP 10 VI 1927 r.⁵⁰ Gmina stołecznego miasta Poznania (miasto) zobowiązała się do ofiarowania pod budowę nowego gmachu terenu 4 ha przy ul. Wyspiańskiego w zamian za zwrot budynku i terenów w parku Wilsona do swojej dyspozycji⁵¹. Koszt projektu obliczano na milion złotych.

Mimo ostatecznego zatwierdzenia decyzji o budowie w trakcie konferencji z udziałem prezydenta Poznania Cyryla Ratajskiego i rektora Jana Grochmal-skiego, radcy Sylwestra Pajzderskiego i mjra Grocholskiego w poznańskim ratuszu 5 X 1927 r., latem następnego roku z powodu braku funduszów od-roczono termin jej rozpoczęcia na czas nieokreślony⁵². Nie zraziło to Euge-niusza Piaseckiego i niebawem zaczął zabiegać o pomieszczenia w Collegium Marcinkowskiego na Górnej Wildzie (dziś ul. 28 Czerwca 1956 r.), gdzie mieściły się trzy zakłady ortopedii, antropologii i historii medycyny UP oraz mieszkania prywatne. Zwyciężyły potrzeby klinik Wydziału Lekarskiego  – konkretnie kliniki ortopedii⁵³.

W 1921 r. E. Piasecki nawiązał bliską współpracę z Centralną Szkołą Woj-skową Gimnastyki i Sportów (CSWGiS) – podobnie jak w Kopenhadze, gdzie Katedra Teorii Wychowania Fizycznego tamtejszego uniwersytetu kierowana przez Johannesa Lindharda ściśle współpracowała z Państwowym Instytutem Gimnastycznym. W ślad za tym 12 V 1922 r. Senat UP upoważnił Eugeniusza Piaseckiego do stworzenia projektu organizacyjnego Studium Wychowania Fi-zycznego. Choć Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego wniosku o utworzenie Studium nie zaakceptowało ani wówczas, ani w latach następnych, to Senat UP sprawę popierał niezmiennie na posiedzeniach 1 XII 1922 r., 15 VI 1923 r.⁵⁴ oraz 22 II 1924 r., kiedy przedyskutowano ostateczną wersję statutu i przedłożono wniosek o usamodzielnienie Studium. Mimo wciąż nieprzychylnego stanowiska Warszawy, 7 III 1924  r. Bolesław Mikla-szewski z ramienia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publiczne-go podpisał rozporządzenie, które legalizowało i dawało autonomię Studium

49 Z. Grot, Katedra i Studium Wychowania Fizycznego…, s. 25.

50 Tamże, s. 25-26.

51 Studium Wychowania Fizycznego w Uniwersytecie Poznańskim, „Wychowanie Fizyczne” 1927, nr 9–10, s. 250. Miasto zastrzegło sobie, że gdy Studium zostanie przeniesione do nowego budynku, zburzy stary obiekt.

52 Z. Grot, Katedra i Studium Wychowania Fizycznego…, s. 26.

53 Tenże, Krótki rys dziejów Studium Wychowania Fizycznego…, s. 24.

54 Tenże, Katedra i Studium Wychowania Fizycznego…, s. 21–22. Równocześnie podejmując uchwałę z poprawką, aby nie ograniczać struktury Studium tylko do jednej katedry.

Wychowania Fizycznego na Wydziale Lekarskim. Stosowne rozporządzenie informowało, że jego absolwenci mogą otrzymywać tytuł zawodowy magi-stra wychowania fizycznego, podobnie jak studenci Uniwersytetu w Ganda-wie i Akademii Ćwiczeń Cielesnych w Berlinie. Utworzono Komisję Studium, w składzie której znaleźli się cenieni profesorowie: Stefan Borowiecki, Józef Browiński, Stefan Dąbrowski, Paweł Gantkowski, Karol Jonscher, Stanisław Ka-landyk, Tadeusz Kurkiewicz, Edward Niezabitowski, Stefan Różycki, Ireneusz Wierzejewski, Adam Wrzosek, a z Wydziału Filozoficznego: Stefan Błachowski i Bohdan Nawroczyński oraz Eugeniusz Piasecki i Walerian Sikorski, a także referenci do planów nauki i regulaminów. Uchwałą Komisji czasopismo „Wy-chowanie Fizyczne” stało się organem Studium.

Wraz ze zmianą w szkolnictwie wyższym w Polsce prof. Bohdan Winiarski przygotował projekt nowego statutu Studium wzorowany na jego poprzedniej wersji. Zakładał magisteriaty i habilitacje z wychowania fizycznego oraz dawał znaczne kompetencje Komisji, w składzie której znaleźli się wszyscy samo-dzielni pracownicy i dyrekcja jednostki. Dyrektor miał kompetencje dziekana zlecone przez Radę Wydziału Lekarskiego. Projekt przedyskutowała i przyjęła komisja wydziałowa (6 X 1935 r.), a Rada Wydziału Lekarskiego uchwaliła 21 X 1936 r.Jednak komisja senacka jeszcze w maju 1938 r. definitywnie nie

zatwier-dziła⁵⁵.

Piasecki, obok chęci rozwijania infrastruktury materialnej, jasno widział cele naukowe i dydaktyczne. Jako teoretyk osobiście dobierał sobie zespół współpracowników naukowych. Walerianowi Sikorskiemu  – najlepszemu wówczas praktykowi wychowania fizycznego w Polsce – zlecił kierowanie za-jęciami praktycznymi⁵⁶. Organizowane przez niego kursy dla oficerów i pod-oficerów we Lwowie i w Poznaniu w 1919 i 1920 r. stanowiły zachętę do zor-ganizowania w Poznaniu w 1921 r. wspomnianej CSWGiS. Między dowódcą Szkoły – mjrem Walerianem Sikorskim i Eugeniuszem Piaseckim doszło do ścisłej współpracy. Piasecki został kierownikiem naukowym CSWGiS, a Sikor-ski kierownikiem zajęć praktycznych w Katedrze. Słuchacze CSWGiS oraz

stu-55 Tamże, s. 22–23.

56 Tamże, s. 30. Walerian Sikorski urodził się 18 IX 1876 r. w Budkach Nieznanowskich na terenie Małopolski. Wykształcenie ogólne uzyskał we Lwowie, a specjalistyczne w Centralnym Instytucie Gimnastycznym w Sztokholmie. Dał się poznać jako zdolny wychowawca młodzieży i autor wielu artykułów i podręczników z gimnastyki i teorii wychowania fizycznego. Popierał szwedzki system gimnastyczny Lingów i jego reformatorów skandynawskich: Elin Falk, Nielsa Bukha i Elli Bjørksten.

W okresie I wojny światowej walczył w szeregach armii austriackiej, na froncie galicyjskim (początkowo w stopniu porucznika, potem kapitana). Po wojnie Ministerstwo Spraw Wojskowych w październiku 1919 r. powierzyło mu kierowanie trzymiesięcznym kursem gimnastyczno-sportowym dla oficerów i podoficerów we Lwowie. Wiosną zorganizował i przeprowadził podobny kurs w Poznaniu (dwa inne odbyły się w Warszawie). Cele kursów zrealizowano, choć Sikorski musiał przekonać wątpiących co do ich celowości.

3. Rozwój organizacyjny Katedry Higieny Szkolnej i Wychowania Fizycznego

denci Uniwersytetu odbywali zajęcia wspólnie w Collegium Medicum, a póź-niej w budynku i na boiskach w parku Wilsona. Owa współpraca była niezwykle pożyteczna dla obu placówek, w których na ogół pracowali ci sami ludzie – nie zawsze w ramach etatu, częściej godzin zleconych. Powodem takiej sytuacji były ograniczone zasoby finansowe Uniwersytetu  – tak było w przypadku Waleriana Sikorskiego, który nie miał stałej umowy o pracę⁵⁷. Liczba

zatrud-nionych w Studium w pierwszych latach nie przekraczała 10 osób. Wzrosła, gdy wychowanie fizyczne stało się kierunkiem studiów. W latach 1925–1939 studiowało przeciętnie 30 osób. Zatrudnieni w Studium wywodzili się spo-śród: asystentów, profesorów i wykładowców z Wydziału Filozoficznego (póź-niej Humanistycznego) oraz Lekarskiego. Byli wśród nich także instruktorzy (zwani też lektorami) zatrudnieni na godzinach zleconych, prowadzący zajęcia praktyczne, oraz niżsi funkcjonariusze, głównie laboranci. Początkowo etat był tylko jeden, a od 1925 r. – trzy. Wykładowców od 1925 r. było 13, instruktorów w granicach 5–11, a niższych funkcjonariuszy, głównie laborantów, 3.

Ze względu na brak zainteresowania ze strony uniwersytetów młodą kadrą, asystentów w Studium było bardzo mało – aspiracje naukowe były na drugim planie, gdyż główne źródło zarobku stanowiła dla nich praca poza uczelnią.

W latach 1921–1924 zatrudniono pierwszą asystentkę. Była nią Irena Piotrow-ska, która prowadziła zajęcia praktyczne (gimnastykę), ale nie poświęciła się pracy naukowej⁵⁸. Później na etatach asystenckich zatrudniono m.in. mgr. Łu-cjana Lange – absolwenta Studium (asystenta do 1931 r.) oraz dr. Włodzimie-rza Missiurę – lekaWłodzimie-rza specjalizującego się w fizjologii, pracownika Centralnej Szkoły Wojskowej Gimnastyki i Sportów w Poznaniu. Po odejściu Missiury do Warszawy w 1926 r. jego miejsce zajął Wiktor Dega, ortopeda, specjalista gim-nastyki leczniczej i masażu, uczeń Ireneusza Wierzejewskiego⁵⁹. W kolejnych latach na stanowisku asystenta zatrudniono Karola Stojanowskiego (1928–

1939) – antropologa, ucznia Jana Czekanowskiego, oraz lekarzy (1930–1939):

Marię Deżynę, Eligiusza Preislera, Marię Czartoryską i Henrykę Doerferową.

Pracy naukowej poświęcili się jedynie Wiktor Dega i Eligiusz Preisler. Nato-miast Łucjan Lange wyróżniał się jako pedagog i autor licznych artykułów me-todycznych, pełnił też funkcję sekretarza redakcji czasopisma „Wychowanie Fizyczne”.Wymienieni oraz inni asystenci i lektorzy mieli możliwość pogłębia-nia wiedzy w zagranicznych i krajowych ośrodkach naukowych oraz rozwija-nia działalności piśmienniczej z zakresu metodyki w swoich specjalnościach zawodowych⁶⁰ (wyniki swych badań publikowali na łamach „Wychowania Fi-zycznego”).

57 Z. Grot, Katedra i Studium Wychowania Fizycznego…, s. 32.

58 Tamże, s. 33.

59 Tamże, s. 33–34.

60 Tamże, s. 34.

W 1925 r. Studium zatrudniało siedmiu lektorów, trzech z nich wywodziło się z CSWGiS (pracowali do 1928 r.). Potem liczba lektorów wahała się w gra-nicach 10-11 osób. Miejsce oficerów z CSWGiS zajęli lektorzy cywilni, wycho-wankowie Studium⁶¹, wśród których było coraz więcej kobiet. Podyktowane to było wzrostem liczby studentek. Najwybitniejszymi lektorkami i lektorami byli: Aniela Pigoniówna, Zofia Nożyńska, Maria Lanżanka-Kucnerowiczowa, Łucjan Lange, Mieczysław Balcer, Władysław Czarnecki, Bogumił Kazimie-rowicz, Seweryn Ługowski i Stanisław Zagacki. Spośród nich za granicę wy-jeżdżali Aniela Pigoniówna, Zofia Nożyńska i rzadziej Władysław Czarnecki.

Podręczniki i artykuły publikowali również, wzbogacając ubogą dotąd rodzimą literaturę fachową, Jan Baran i Rafał Szuszkiewicz oraz już wymieniani: Aniela Pigoniówna, Zofia Nożyńska i Władysław Czarnecki.

W ciągu dwudziestolecia międzywojennego ze Studium współpracowało ok. 20 profesorów z innych wydziałów Uniwersytetu. Wśród nich: Stefan Bła-chowski – kierownik Katedry Psychologii, przyjaciel Piaseckiego, pedagodzy Bogdan Nawroczyński (1926) i Ludwik Jaxa-Bykowski (1926–1939), chemik Stefan Dąbrowski (1925–1939), fizyk Stanisław Kalandyk (1925–1939), antro-polodzy Adam Wrzosek (1925–1939) i Karol Stojanowski (1934–1939). Ana-tomii nauczał Stefan Różycki (1925–1931), a histologii Tadeusz Kurkiewicz (1925–1931), higieny ogólnej Paweł Gandkowski (1925–1935) i Leon Padlew-ski (1935–1939), pediatrii Karol Jonscher (1925–1939), gimnastyki leczniczej i masażu Ireneusz Wierzejewski (1925–1929) i Wiktor Dega (1929–1939), fi-zjologii Leon Zbyszewski (1928–1939)⁶². Naukowcy ci dawali gwarancję rea-lizacji dydaktyki na wysokim poziomie, jednak zatrudnianie ich nie sprzyjało rozwojowi własnej kadry. Na stanowiskach funkcjonariuszy Studium zatrud-nieni byli m.in. Michał Wojtkowiak i Maria Wiśniewska, a w charakterze sekre-tarki pracowała Wanda Skoczyńska.

4. Dydaktyczno-wychowawcze aspekty Studium Wychowania Fizycznego

Zadaniem Studium Wychowania Fizycznego oraz całego Wydziału Filozoficzne-go było kształcenie kadr dla potrzeb polskiej szkoły, choć na Wydziale uważano, że wychowanie fizyczne jest drugorzędne i zabiera czas, który można przezna-czyć na przedmioty naukowe⁶³. Studenci Wydziału Filozoficznego, studiujący jakikolwiek kierunek, mogli wybrać wychowanie fizyczne jako przedmiot po-boczny, co dawało dodatkową perspektywę zatrudnienia. Na zajęcia uczęszczać

61 Tamże, s. 35.

62 Tamże, s. 36.

63 Tamże, s. 37.

4. Dydaktyczno-wychowawcze aspekty Studium Wychowania Fizycznego

mogli studenci oraz absolwenci szkół średnich i seminariów nauczycielskich, jeżeli pragnęli przygotować się do pełnienia obowiązków wychowawców fizycz-nych w szkołach jako nauczyciele pomocniczy.

W pierwszych dwóch latach funkcjonowania studiów wychowania fizycz-nego program kształcenia przewidywał cykl dwuletni, a od 1922 r. trzyletni – wówczas zaczęto realizować studia pełne (od 1924 r.), które – dzięki pionierskiej inicjatywie Eugeniusza Piaseckiego – kończyły się egzaminem magisterskim, oraz studia uproszczone (od 1925 r.). Organizowano też kursy, np. pięcioletni kurs medycyny szkolnej i sportowej (od 1931 r. przeznaczony dla studentów Wydziału Lekarskiego), kursy wychowania fizycznego (dla ogółu młodzieży akademickiej od 1919 r. – według wzorów amerykańskich), Państwowe Kursy Wychowania Fizycznego (1921–1922, 1925–1927), kursy wychowania fizycz-nego i muzyki (wspólnie z Konserwatorium Muzycznym w Poznaniu w latach 1924–1939), obozy letnie (poświęcone sportom wodnym i turystyce, głównie górskiej, od 1928 r.) i zimowe (od 1927 r. nastawione na naukę i doskonalenie w narciarstwie i od 1933 r. skupione na łyżwiarstwie), seminaria (od 1922 r.

z przewagą referatów sprawozdawczych, a od 1928 r. skoncentrowane na sa-modzielnych opracowaniach naukowych z fizjologii i antropometrii, teorii wy-chowania fizycznego oraz antropologii).

Program studiów wychowania fizycznego systematycznie modyfikowano, uzupełniając go nowymi przedmiotami. Początkowo plan dwuletnich studiów przewidywał 15–17 godzin tygodniowo⁶⁴. Od roku akademickiego 1921/1922 zwiększono liczbę zajęć. Doszły wykłady z psychologii oraz fizjologii. Wśród ćwiczeń praktycznych obowiązywały zajęcia gimnastyczne, gry i sporty upra-wiane na boisku „Pogoni” oraz wodne na Warcie ze sprzętem Klubu Wioślar-skiego. Słuchaczy zwyczajnych było 16, nadzwyczajnych 64.

Model działalności, wypracowany przez Eugeniusza Piaseckiego i Wale-riana Sikorskiego w pierwszych latach podczas cyklu dwuletniego, a potem trzyletniego uproszczonego, uprawniał do nauczania gimnastyki w szkołach średnich i seminariach nauczycielskich jako przedmiotu dodatkowego albo po-bocznego, obok któregokolwiek przedmiotu głównego⁶⁵. W 1922 r. Eugeniusz Piasecki opracował nowy program zajęć. W każdym roku realizowano łącznie 420 godzin zajęć. Z tego na pierwszym roku 210 godzin przypadało na

ćwi-64 Z. Grot, Krótki rys dziejów Studium Wychowania Fizycznego..., s. 38. Zajęcia z gimnastyki obejmowały sześć godzin tygodniowo, osobno dla kobiet i mężczyzn. Prowadzili je w roku akademi-ckim 1919/1920 Walerian Sikorski i Julian Wojciechowski w sali Gimnazjum im. K. Marcinkowskiego.

Wykłady teoretyczne z higieny szkolnej, zasad wychowania fizycznego, teorii wychowania fizycznego z ogólnym zarysem fizjologii prowadził Eugeniusz Piasecki, a z anatomii i pomocy w nagłych wypad-kach Tadeusz Szulc.

65 Z. Grot, Katedra i Studium Wychowania Fizycznego…, s. 38.

czenia praktyczne i 210 godzin na ćwiczenia teoretyczne. W drugim i trzecim roku studiów większy akcent kładziono na ćwiczenia praktyczne.

Wśród zajęć teoretycznych na pierwszym roku przeważały przedmio-ty medyczne, jak anatomia (60 godzin), fizjologia (60 godzin) i higiena ogólna (40 godzin); na drugim przedmioty specjalistyczne, takie jak dzieje wychowania fizycznego (20 godzin), systematyka i metodyka ćwiczeń cielesnych (60 godzin);

na trzecim roku dochodziło seminarium (20 godzin). Zajęcia praktyczne dzieliły się na gimnastyczne (90 godzin), gry i sporty (90 godzin), sporty wodne, pły-wanie, wioślarstwo (30 godzin). Program ten realizowano do 1925 r. Wówczas ukształtowało się trzyletnie studium magisterskie, a na studium uproszczonym pewne zmiany doprowadziły do rozszerzenia toku zajęć. Doszły wykłady z pe-diatrii, pedagogiki i dydaktyki oraz teorii harcerstwa, a także kurs masażu; z zajęć praktycznych – ćwiczenia harcerskie, szermierka, rytmika i plastyka oraz tań-ce narodowe. W roku 1926 wprowadzono ćwiczenia lekkoatletyczne dla kobiet, a w 1928 dodano jeszcze antropologię i gimnastykę leczniczą.

W 1931 r. przeprowadzono reformę programu dla studiów uproszczonych.

Wynikało to z przeciążenia przedmiotami teoretycznymi i praktycznymi, któ-rych zakres nie odbiegał od pełnych studiów magisterskich⁶⁶. Redukcji uległa liczba obozów (do jednego-dwóch latem i jednego zimą). Zrezygnowano z se-minariów i samodzielnych prac z wychowania fizycznego. Zmiany te przywró-ciły sens studiom uproszczonym, które realizowano jedynie w Poznaniu do 1939 r. Słuchacze studiów uproszczonych rekrutowali się głównie z Wydziału Filozoficznego, a od 1925 r. z wyłonionych z niego Wydziałów – Humanistycz-nego i Matematyczno-Przyrodniczego. Frekwencja na studiach uproszczo-nych nie była wysoka, wahała się w granicach 20–30 osób. Jedynie w latach 1927/1928 i 1934/1935 przekroczyła liczbę 60 słuchaczy. W roku akademickim 1937/1938 frekwencja wyniosła 93 osoby. Liczbowo przeważały kobiety⁶⁷.

Absolwenci pełnych studiów magisterskich, kończących się złożeniem eg-zaminu w zakresie wychowania fizycznego, posiadali niewątpliwie szerszą wie-dzę od swych kolegów ze studiów uproszczonych. Początki tych pierwszych sięgają roku 1922. Eugeniusz Piasecki wyobrażał je sobie w następujący sposób:

„Kandydaci mają przejść (z małymi zmianami) pierwsze dwa lata medycyny, uczęszczając równocześnie na praktyczne ćwiczenia gimnastyczne i sportowe, na III zaś roku przechodzą na właściwe studia wszystkich gałęzi wiedzy sto-sowanej, na której opiera się nowoczesne wychowanie fizyczne. Jest nadzieja, że absolwenci tak zorganizowanego Studium zajmą z pożytkiem miejsca

wi-66 Tamże, s. 39–40. Z teoretycznych przedmiotów usunięto wówczas antropologię, masaż, gim-nastykę leczniczą, ćwiczenia anatomiczne i fizjologiczne, z praktycznych zaś rytmikę i plastykę, tańce narodowe, szermierkę, wioślarkę.

67 Tamże, s. 41–42.

4. Dydaktyczno-wychowawcze aspekty Studium Wychowania Fizycznego

zytatorów-specjalistów, referentów tego działu u władz rozmaitych, lektorów wychowania fizycznego w szkołach akademickich itp.”⁶⁸.

Według rozkładu zajęć opracowanego w 1922  r. słuchaczy Wydziału Le-karskiego studiów magisterskich pełnych obowiązywały w dwóch pierwszych latach wykłady z chemii, fizyki, anatomii, fizjologii, chemii fizjologicznej, bio-logii, antropologii oraz odrobienie w skróconych wymiarach ćwiczeń fizycz-nych, chemiczfizycz-nych, anatomiczfizycz-nych, histologiczfizycz-nych, fizjologicznych i z chemii fizjologicznej. Natomiast zajęcia związane z wychowaniem fizycznym obowią-zywały jeszcze na trzecim roku studiów. Były to masaż, gimnastyka lecznicza i ortopedia⁶⁹. W 1924, a potem w 1931 r. plan ulegał zmianom⁷⁰. W 1931 r.

zmniejszono blok wykładów i ćwiczeń z przedmiotów medycznych, a rozsze-rzono wykłady z teorii wychowania (do trzech trymestrów), systematyki i me-todyki ćwiczeń cielesnych oraz psychologii, zwiększono liczbę godzin ćwiczeń antropometrycznych i fizjologii stosowanej, zajęć praktycznych oraz dołą-czono solfeż. W późniejszych latach zmieniano zakres ćwiczeń praktycznych, w większym stopniu uwzględniając lekką atletykę⁷¹.

Frekwencja wahała się od 21 studentów w roku akademickim 1925/1926 do 60 w roku 1927/1928 i 62 w roku 1938/1939. Przeciętnie liczba studiu-jących wychowanie fizyczne wynosiła 50-60 osób. Początkowo przeważali mężczyźni, a później kobiety. Na studiach uproszczonych był nieco większy odsetek kobiet. Pierwszych absolwentów z tytułami zawodowymi magistra wypromowano 2 VII 1931  r. Byli to Zofia Walicka-Neymannowa, Tadeusz Baczyński, Władysław Czarnecki. Dalsze promocje organizowano co roku.

Do 1939  r. tytuł magistra wychowania fizycznego uzyskało 87 studentów, w tym 47 mężczyzn i 40 kobiet⁷².

Obok studiów uproszczonych i magisterskich pełnych realizowano tak-że pięcioletni kurs medycyny szkolnej i sportowej. Przeznaczony był głównie

68 Tamże, s. 42.

69 Z. Grot, Katedra i Studium Wychowania Fizycznego…, s. 42–43. Na pierwszym roku studiów

69 Z. Grot, Katedra i Studium Wychowania Fizycznego…, s. 42–43. Na pierwszym roku studiów