3.1. Scenariusze rozwoju sytuacji podaowo-popytowej na wiatowym rynku
Mimo kryzysu strefy EUR i przeduajcego si spowolnienia rozwoju gospodarczego w krajach wysoko rozwinitych, eksperci FAO i OECD przewi-duj, e sektor mleczarski w dekadzie 2011-2020 bdzie nalea do najszybciej rozwijajcych si sektorów rolniczych. Przyspieszenie rozwoju gospodarczego i wzrost dochodów w krajach rozwijajcych si, zwaszcza w Azji i Ameryce Poudniowej oraz zwikszenie liczby mieszka ców stanowi bd solidn pod-staw dla zwikszenia popytu na artykuy mleczarskie. Jednoczenie dopyw kapitau i know-how do tych krajów, w duej mierze za porednictwem firm transnarodowych (KTN), przyspiesza postp w zarzdzaniu i rozwój technolo-gii. Prowadzi to do wzrostu wydajnoci krów i zmniejszenia rónic w kosztach produkcji mleka i jego przetworów midzy krajami wysoko rozwinitymi i kra-jami rozwijajcymi si. Koszty produkcji mleka bd pod presj wysokich cen zbó i pasz, rosncych cen ziemi oraz koniecznoci przeciwdziaania nieko-rzystnym zmianom klimatu.
Prognoza spoycia
Prognoza demograficzna sporzdzona przez FAO przewiduje, e w na-stpnej dekadzie liczba ludnoci na wiecie zwikszy si o ponad 10%, tj. o ok.
830 tys. i przekroczy 7,5 mld w 2020 r., a ponad 90% tego przyrostu bdzie przy-padao na kraje rozwijajce si. W Azji, mimo silnego zmniejszenia przyrostu naturalnego w Chinach, liczba mieszka ców zwikszy si o ponad 300 mln i
zbli-y si w 2020 r. do 4,5 mld. W Afryce przybdzie w tym czasie prawie 275 mln mieszka ców i w 2020 r. ich liczba przekroczy 1,3 mld. W Europie liczba
ludno-ci zwikszy si w tym czasie zaledwie o 1%, pod wpywem depopulacji w kra-jach Europy rodkowo-Wschodniej i wyniesie w 2020 r. 744 mln osób. Mimo stosunkowo wysokiego tempa rozwoju demograficznego w UE-15 oraz w Ame-ryce Pónocnej i Oceanii (o 11-13% w latach 2011-2020) liczba ludnoci w kra-jach wysokorozwinitych zwikszy si w latach 2011-2020 tylko o ok. 55 mln do niespena 1,2 mld osób. Zatem w 2020 r. ok. 14,5% mieszka ców globu bdzie mieszka cami krajów wysoko rozwinitych. Pozostae 85,5%, czyli ok. 6,4 mld osób bdzie mieszka cami krajów rozwijajcych si.
Rysunek 33. Liczba mieszkaców (mln osób)
ródo: Dane FAO.
Jest to o tyle wane, e w poprzedniej dekadzie rozwój gospodarczy kra-jów rozwijajcych si by znacznie szybszy ni krakra-jów wysoko rozwinitych i jak przewiduj eksperci wysokie tempo rozwoju gospodarczego w tych kra-jach zostanie utrzymane równie w nastpnej dekadzie. Wzrost dochodów oraz rosnca popularno artykuów mleczarskich zwaszcza w krajach rozwijaj-cych si, a take reklama i uatwianie dostpu do przetworów mlecznych przez rozwijajce si sieci handlowe, z udziaem kapitau zachodniego, bd podsta-w wzrostu wiatowego popytu. Szczególnie silny jego wzrost nastpi w Chi-nach, i w Indiach. Zwikszy si popyt take w krajach Ameryki aci skiej – gównie w Meksyku i Brazylii. Popyt w krajach rozwijajcych si oywia b-d take programy pomocowe (Food assistance programmes). Równie kon-cerny midzynarodowe oraz rozwój nowoczesnych kanaów dystrybucji dziki poszerzaniu oferty handlowej oraz dziaa marketingowych bd stymulowa
w tych krajach popyt na przetwory mleczne, zwaszcza na wysoko przetworzo-ne artykuy wiee. W krajach wysoko rozwinitych, ze wzgldu na wysoki poziom spoycia i nasycenie rynków oraz zwolnienie rozwoju gospodarczego, przy znacznie wolniejszym rozwoju demograficznym, wzrost spoycia bdzie znacznie mniejszy.
Rysunek 34. Globalne spoycie mleka (mln t)
ródo: Dane FAO.
4 958 5 743 5 812 6 096 6 390
1 072
1 117 1 124 1 140 1 172
2000 2010 2011 2015 2020
Kraje rozwinite
Kraje rozwijajce si
291 405 473 501 551
288
308 300 317 349
0 250 500 750 1000
2000 2010 2020Isc 2020IIsc 2020IIIsc
Kraje rozwinite
Kraje rozwijajce si
Przy zaoeniu, e dziki wysokiemu rozwojowi krajów rozwijajcych nie dojdzie do kryzysu wiatowego, globalne spoycie mleka w 2010 r. moe by
o 15-20% wysze ni w latach 2008-2010 i moe wynie w 2020 r. od 820 do ok. 900 mln t. Zakada si, e w 2020 r. jednostkowe spoycie mleka moe by
w skali wiata o 6-15% wiksze ni w latach 2008-2010. W Chinach globalne spoycie mleka (wraz z mlekiem zuytym do produkcji masa) moe wynie
w 2020 r od 63 do 69 mln t, w zalenoci od przyjtego scenariusza. W Indiach spoycie to moe zwikszy si do 165-180 mln t, a w Ameryce aci skiej (cznie Ameryka rodkowa i Poudniowa) do 85-92 mln t. W krajach wysoko rozwinitych bilansowe spoycie mleka moe waha si w 2020 r. od 317 do 350 mln t., przy spoyciu jednostkowym wahajcym si w granicach 300 kg ekwiwalentu mleka surowego/mieszka ca.
W scenariuszu pesymistycznym zakadajcym pogbienie kryzysu go-spodarczego wiata i zwolnienie dynamiki rozwoju krajów rozwijajcych si, wzrost poziomu spoycia bdzie znacznie skromniejszy. Jednake przyrost licz-by mieszka ców spowoduje, e spoycie globalne moe licz-by wiksze ni w la-tach 2008-2010 o 8-9% i moe wynie ok. 773 mln t w skali wiata.
W dekadzie 2011-2020 78 do 92% przyrostu spoycia mleka przypada
bdzie na kraje rozwijajce si. W krajach rozwijajcych si bdzie zwiksza si
zarówno spoycie wieych przetworów mlecznych, jak i masa (zwaszcza w Indiach) oraz serów. W Europie, w scenariuszu pesymistycznym (przeduaj-cy si kryzys strefy euro) moliwy jest nawet spadek bilansowego spoycia mle-ka, w tym gównie masa i serów, przy wzrocie spoycia fermentowanych napo-jów mlecznych coraz czciej postrzeganych jako dziaajce prozdrowotnie.
Prognoza cen
Eksperci FAO i OECD przewiduj, e po znaczcym wzrocie w 2011 r. ceny przetworów mlecznych, w tym zwaszcza masa, zostan skorygowane do po-ziomu wynikajcego z relacji poday i popytu, szczególnie w Oceanii. Gbo-ko spadku cen w 2012 r. bdzie moderowana znaczcym wzrostem kosztów produkcji i cen mleka surowego zwaszcza w krajach rozwijajcych si oraz w Nowej Zelandii, które mocno zbliyy si do cen paconych rolnikom w USA oraz w Unii Europejskiej. W latach nastpnych ceny przetworów mlecznych b-d rosy. Przewiduje si, e w dekadzie 2011-2020 rednioroczny wzrost cen wyniesie 2%, a realne ceny przetworów mlecznych wzrosn o 10% (OMP) do 40% (maso) w porównaniu do rednich z lat 2008-2010.
Znaczcy wzrost cen bdzie skutkiem nie tylko wysokiego popytu, ale take wyszych kosztów produkcji, zwaszcza kosztów pasz, energii, pracy i ziemi, take w krajach rozwijajcych si. Do wzrostu kosztów produkcji przy-czynia si bdzie nie tylko rosnca konkurencja o ziemi, ale równie coraz wysze koszty przeciwdziaania niekorzystnym zmianom klimatu oraz budowy systemów nawadniania, zwaszcza w krajach cierpicych na niedobór wody.
Przy tendencji wzrostowej, nastpna dekada na wiatowym rynku bdzie si charakteryzowa wysok fluktuacj cen mleka i przetworów mlecznych, w zwizku ze zdecydowanym ograniczeniem przez kraje wysoko rozwinite stabilizacji dochodów producentów za pomoc podtrzymywania cen, na rzecz bezporedniego wsparcia dochodów rolniczych i zabezpieczania przed skutkami ryzyka cenowego.
Ceny masa po dekadzie niskich cen znaczco wzrosy w latach 2010-2011, zgodnie ze scenariuszem wzrostu cen energii i koresponduj z cenami tuszczów rolinnych. Ocenia si, e w latach nastpnych wzrost cen masa bdzie relatyw-nie wolrelatyw-niejszy, ale ceny pozostan wysokie.
Taki scenariusz zakada, e warunki pogodowe na ziemi nie bd znaczco odbiegay od przecitnych, w polityce gospodarczej krajów znaczcych dla go-spodarki wiatowej nie zajd wiksze zmiany, a kryzys gospodarczy strefy EUR zostanie opanowany. Jeli te warunki zostan spenione ceny przetworów mlecz-nych w dekadzie 2011-2020 nie powinny przekroczy poziomu z lat 2007-2011.
Wobec przeduajcego si kryzysu w strefie EUR i zagroenia kryzysem gospodarczym wiata nie mona jednak wykluczy scenariuszy bardziej pesymi-stycznych i znacznie wolniejszego wzrostu cen.
Dla potrzeb opracowania przyjto 3 scenariusze rozwoju cen w latach 2011-2020.
Scenariusz najbardziej prawdopodobny
Nominalne ceny trwaych przetworów mlecznych w dekadzie 2011-2020 mog by wysze o 10-60% ni w dekadzie poprzedzajcej rok 2007. Realnie ceny przetworów mlecznych pozostan na poziomie cen z dekady 1997-2006.
Tabela 23. Ceny podstawowych przetworów mlecznych (EUR/t) Produkt rednio
1997-2006 2007 2008 2009 2010 2011 rednio 2011-2020
Maso* 1490 2210 2420 1600 3290 3620 2380
OMP* 1630 3100 2350 1680 2650 2480 2280
PMP* 1680 3130 2550 1770 2660 2720 2350
Ser Cheddar** 3150 3210 3030 1980 3440 2870 3480
* FOB porty Europy Zachodniej
** USA Wisconsin
ródo: Obliczenia wasne na podstawie raportów: Rynek mleka stan i perspektywy nr 15-42, IERiG, Warszawa, 1998-2012.
Scenariusz optymistyczny
Nominalne ceny trwaych przetworów mlecznych w dekadzie 2011-2020 wzrosn do poziomu z lat 2007-2008 i 2010-2011, ale ceny serów bd wysze o ponad 15% ni rednio w tych latach. Realnie ceny przetworów mlecznych bd wysze o 10-20% ni w poprzedniej dekadzie.
Tabela 24. Ceny podstawowych przetworów mlecznych (EUR/t) Produkt rednio
1997-2006 2007 2008 2009 2010 2011 rednio 2011-2020
Maso* 1490 2210 2420 1600 3290 3600 2900
OMP* 1630 3100 2350 1680 2650 2480 2650
PMP* 1680 3130 2550 1770 2660 2720 2760
Ser Cheddar** 3150 3210 3030 1980 3440 2870 3630
* FOB porty Europy Zachodniej
** USA Wisconsin ródo: jak w tabeli 23.
Scenariusz pesymistyczny
Nominalne ceny trwaych przetworów mlecznych w dekadzie 2011-2020 powróc do poziomu cen z lat 1997-2006, realnie bd wic nisze o 15-20%.
Tabela 25. Ceny podstawowych przetworów mlecznych (EUR/t) Produkt rednio
1997-2006 2007 2008 2009 2010 2011 rednio 2011-2020
Maso* 1490 2210 2420 1600 3290 3600 1490
OMP* 1630 3100 2350 1680 2650 2280 1630
PMP* 1680 3130 2550 1770 2660 2720 1680
Ser Cheddar** 3150 3210 3030 1980 3440 2870 3150
* FOB porty Europy Zachodniej
** USA Wisconsin ródo: jak w tabeli 23.
Prognoza produkcji mleka
Eksperci FAO i OECD przewiduj, e pod wpywem zwikszonego popy-tu oraz przyspieszenia postpu technologicznego i organizacyjnego wiatowa produkcja mleka moe zwikszy si w latach 2011-2020 o 153 mln t (tj. o po-nad 21%) i przekroczy 866 mln t w 2020 r. Popo-nad 80% przyrostu tej produkcji powstanie w krajach rozwijajcych si, gównie w Azji. My przewidujemy, e przy mniej optymistycznym przebiegu uwarunkowa makroekonomicznych produkcja mleka moe zwikszy si tylko o 13%, do nieco ponad 807 mln t.
W wariancie optymistycznym – przyspieszenia dynamiki rozwoju Chin do poziomu osiganego w latach 2001-2010 produkcja wiatowa mogaby zwikszy si nawet o 25% i przekroczy 900 mln t. Prawie 35% przyrostu
wiatowej produkcji mleka powstanie w Indiach i Chinach. Mimo to Azja pozo-stanie regionem niedoborowym, bowiem równolegle bdzie roso spoycie mle-ka. Skala niedoboru jednak zmniejszy si. Szacuje si, e wskanik samowy-starczalnoci Azji w produkcji mleka moe zwikszy si z 86-88% w latach 2008-2010 do ponad 90% pod koniec dekady 2011-2020. W zblionym tempie bdzie zwikszaa si produkcja mleka w krajach rodkowej i Poudniowej Ameryki, a zwaszcza w Brazylii i Argentynie. Kraje te, mimo rosncego spoy-cia bd coraz wicej eksportoway, gównie mleka w proszku.
Rysunek 35. Produkcja mleka ogóem (mln t)
ródo: Dane FAO.
Na wiatowy rynek mleka znaczcy wpyw bdzie wywieraa Oceania, zwaszcza w pierwszej poowie dekady 2011-2020, ze wzgldu na szybko ro-snce nadwyki i eksport. Dynamika produkcji mleka na tym kontynencie b-dzie podobna jak w krajach rozwijajcych si i w 2020 r. moe by o 1/3 wy-sza ni w 2010 r., przede wszystkim pod wpywem wzrostu pogowia krów mlecznych, które wedug przewidywa ekspertów FAO bdzie roso o 2,3%
rednio w roku. T wysok dynamik wzrostu pogowia moe jednak zahamo-wa niedostatek opadów i katastrofalne pogorszenie stanu pastwisk. W Australii rozwój produkcji mleka bdzie wymaga rozwoju systemu nawodnie , co zna-czco podniesie koszty produkcji mleka. W perspektywie rednioterminowej o ekspansji produkcji mleka w Australii i krajach Oceanii decydowa bdzie przede wszystkim dostpno wody.
wiatowa produkcja masa, produktów wieych oraz penego mleka w proszku (PMP) zwikszy si w latach 2011-2020 o 26%. Wolniej, bo odpo-wiednio o 19 i 15% bdzie si rozwijaa produkcja serów oraz odtuszczonego mleka w proszku (OMP).
wiatowa produkcja masa, cznie z tzw. ghee moe wynie w 2020 r.
ok. 12,5 mln t, a prawie 3/4 przyrostu tej produkcji powstanie w Indiach i Paki-stanie. Kolejne 10% wiatowej produkcji masa bdzie pochodzio z Nowej Ze-landii i USA. Produkcja masa w Europie nie bdzie rosa.
wiatowa produkcja odtuszczonego mleka w proszku prawdopodobnie wyniesie w 2020 r. ok. 4 mln t, a wikszo przyrostu tej produkcji przypadnie na Now Zelandi (33%), USA (24%) oraz Indie (18%). Dynamik wzrostu wiato-wej produkcji OMP hamowa bdzie spadek produkcji w Unii Europejskiej, któr
na pozycji najwikszego producenta zastpi Stany Zjednoczone Ameryki.
Produkcja PMP na wiecie zwikszy si do ponad 5,2 mln t w 2020 r.
przede wszystkim dziki wzrostowi tej produkcji w krajach rozwijajcych si
oraz w Nowej Zelandii. Nowa Zelandia umocni swoj pozycj lidera na licie najwikszych eksporterów PMP.
375 397 452 498 551
339 330 355 368 373
0 200 400 600 800 1000
2010 2011 2020 I sc. 2020 II sc. 2020 III sc.
Kraje rozwinite Kraje rozwijajce si
wiatowa produkcja serów zwikszy si w tym czasie do 23,5 mln t. Unia Europejska i USA utrzymaj dominacj na rynku serów, ale ich udzia
w wiatowej produkcji zmniejszy si z obecnych ok. 66% do 55%.
3.2. Negocjacje WTO i prawdopodobne zmiany polityk interwencyjnych na rynku mleka
Przez wiele lat panowao przekonanie, e postpujca liberalizacja handlu bdzie gównym czynnikiem wpywajcym na dalsze kierunki rozwoju mleczar-stwa. Jednak okazao si, e porozumienie zawarte podczas Rundy Urugwajskiej byo jedynym sukcesem w dotychczasowych negocjacjach rolnych. Od tego czasu negocjatorom trudno uzyska konsensus ze wzgldu na rozbiene interesy poszczególnych krajów. Pomimo fiaska negocjacji Rundy Doha (ostatnie miay zako czy si w 2011 r.), rozmowy s dalej prowadzone, panuje bowiem ogólne przekonanie, e zawarcie porozumienia przyczyni si do zwikszenia dobrobytu gospodarczego caego wiata. Przeduajce si rozmowy powoduj, e wiele krajów zawiera dwustronne lub regionalne porozumienia handlowe, które mog
dodatkowo utrudnia finalizacj Rundy Doha. Jeli nie dojdzie do ostatecznego porozumienia w cigu najbliszych kilku lat, wielostronna liberalizacja handlu bdzie odgrywa coraz mniejsz rol w dalszym rozwoju sektora mlecznego.
Potencjalne zmiany na wiatowym rynku mleka
Liberalizacja handlu oraz toczce si negocjacje w ramach Rundy Doha nie dotycz stworzenia nowych, fundamentalnych zasad handlu midzynarodo-wego, lecz ograniczaj si do redukcji stosowanych instrumentów, zwaszcza dotyczcych ochrony rynków. Sektor mleczny przeszed w ostatnich latach zna-czce zmiany strukturalne, niektóre kraje podjy reformy polityki interwencyj-nej. W konsekwencji mleczarstwo wiatowe przechodzi z paradygmatu dostaw produktów (supply driven), zakócanego przez polityki wpywajce na ceny, do paradygmatu koncentracji na zapotrzebowaniu (demand driven) i odpowie-dziach na sygnay rynku i potrzeby konsumentów. Zmiany na wiatowym rynku mleka zachodz niezalenie od procesu liberalizacji handlu. Wedug niektórych ekspertów pena liberalizacja jest mao prawdopodobna. Nawet gdyby do niej doszo, trudno przewidzie skutki75.
Biorc pod uwag dotychczasowy proces liberalizacji obrotów handlowych mona spodziewa si dalszej redukcji instrumentów zakócajcych handel mi-dzynarodowy. Jednym ze scenariuszy moe okaza si ten zaproponowany w pa-kiecie przygotowanym na bazie propozycji C. Falconera (July 2008) 76.Dla pro-duktów mlecznych pakiet ten przewiduje istotny spadek ce importowych, tj. dla masa i odtuszczonego mleka w proszku o 70%, dla penego mleka w proszku
75 P. Vavra, WTO and other factors shaping the dairy industry in the future, Encyclopedia of Dairy Sciences (second edition), OECD, Paris, March 2011, pp. 345-353.
76 http://www.wto.org/english/tratop_e/dda_e/meet08_e.htm, 2011.
i serów (Cheddar) o 54%. Gdyby redukcje te zostay wdroone, mona oczeki-wa, e minimalne ceny importowe zbli si do unijnych cen interwencyjnych.
Czy stan si konkurencyjne dla mleczarstwa unijnego zalee bdzie od pozio-mu cen na rynkach wiatowych77.
Istotna redukcja instrumentów ochrony granic podczas Rundy Doha jest jednak mao prawdopodobna. Wedug przyjtych zasad kraje mog potraktowa
wybrane produkty jako „wraliwe” i wyczy z dalszej reformy (najpowaniej-szy punkt sporny negocjacji pakietu z lipca 2008 r.). Ze wzgldu na obawy nie-uzasadnionego wykorzystania tej zasady przez cz krajów, podejmowane s
próby ograniczenia tych produktów (product-specific spending caps). Gdyby faktycznie doszo do wdroenia wspomnianych limitów, mog one istotnie wpyn na sektor mleka. Negocjacje WTO przewiduj ponadto zniesienie sub-sydiów eksportowych, pocztkowy termin 2013 r. zaproponowany przez UE nie zostanie jednak zrealizowany.
Brak postpów w negocjacjach w ramach Rundy Doha wynika z obawy ponoszenia zbyt wysokich kosztów dostosowania si do funkcjonowania na zlibe-ralizowanym rynku, bez istnienia ochrony handlowej i protekcji rynków krajo-wych. Wedug analiz ameryka skich, reformy polityki midzynarodowej na ryn-ku mleka mog sryn-kutkowa nisz produkcj mleka i produktów mlecznych oraz wyszymi cenami. Wolumen handlu spadnie, ale tylko pocztkowo, gównie na skutek zniesienia subsydiów eksportowych, warto handlu wzronie. Zjawiska te uderz przede wszystkim w kraje wysoko wspierajce swój sektor mleka, jak Ko-rea i Japonia (dojdzie do znaczcego spadku produkcji mleka). Z kolei kraje pro-dukujce po niskich cenach i stosujce niewielkie wsparcie sektora mlecznego (Australia, Nowa Zelandia) zyskaj najwicej, dziki wzrostowi cen wiatowych i zwikszeniu obrotów handlowych. W przypadku Kanady i UE spadek cen mle-ka moe by efektem likwidacji kwot mlecznych. W USA nisze ceny mlemle-ka mo-g przyczyni si do obnienia produkcji mleka. Jednake, zakadany wzrost pro-duktywnoci o 1% na rok prawdopodobnie zrekompensuje straty78.
Liberalizacja handlu moe uderzy w te kraje rozwijajce si, które s
importerami netto produktów mlecznych, ze wzgldu na wysokie ceny.
Nale-y jednak wspomnie, e kraje rozwijajce si, które maj duNale-y udzia szarej strefy w produkcji mleka (produkowane tylko na potrzeby lokalne), nie po-winny odczu istotnych zmian. Przykadowo, szara strefa we Wschodniej Afryce stanowi 80% lokalnych rynków mleka, w Indiach i Pakistanie 85%.
Mona wic przypuszcza, e kraje Afryki, Azji i Ameryki aci skiej nie
77 R. Jongeneel i in., European dairy policy in years to come, Quota abolition and competi-tiveness, Report 2010-017, LEI, the Hague, March 2010.
78 ERS, Global dairy market highly protected, Economic Research Service USDA, Food and Drink Weekly, March 27, 2006.
czuj midzynarodowej reformy rynku mleka, ze wzgldu na jej niewielki wpyw na producentów i konsumentów79.
Coraz wikszego znaczenia na wiatowym i krajowych rynkach mleka nabiera problem dotyczcy zmian klimatycznych oraz wyczerpywania si zaso-bów naturalnych. Zjawiska te zyskay priorytet w wielu politykach gospodar-czych, podporzdkowujc kraje midzynarodowym dziaaniom, zmierzajcym do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych oraz wdraania „zielonych” tech-nologii. Dziaania te w coraz wikszym stopniu bd obejmowa rolnictwo, któ-re jest odpowiedzialne za emisj 18% gazów cieplarnianych w porównaniu do innych sektorów gospodarczych80.
W Australii planowane jest wprowadzenie w lipcu 2012 r. podatku od emisji gazów. Rolnictwo nie zostanie na razie objte tym podatkiem, ale bdzie prowadzony dokadny monitoring emisji. Dyskutowany jest system zacht, które zmobilizuj rolników do wprowadzania technologii ograniczajcych emisj ga-zów81. W Wielkiej Brytanii prowadzone s wród producentów mleka ankiety majce suy okreleniu poziomu zuycia wody w gospodarstwie. Rolnicy za-chcani s do efektywniejszego wykorzystania wody oraz inwestowania w nowe technologie82.
Majc na uwadze toczce si midzynarodowe rokowania nad dalsz re-dukcj emisji gazów cieplarnianych w ramach protokou „post-Kioto”, naley oczekiwa dalszych nacisków na wprowadzanie kosztownych rozwiza , take w sektorze rolnym. Dziaania te niewtpliwie wpyn na wzrost kosztów pro-dukcji i przetwórstwa na rynku mleka.
Oddzielnym problemem s wzrastajce koszty eliminacji szkód wywoa-nych zwikszajc si liczb klsk ywioowych (powodzie, susze) oraz ko-nieczno adaptacji do zmian klimatycznych (np. nowe odmiany rolin i rasy zwierzt zdolne do przetrwania w wysokich temperaturach). Kwestie te ju s
uwzgldniane w politykach wsparcia sektora rolnego (ubezpieczenia, instrumen-ty zarzdzania ryzykiem), a w nadchodzcych latach bd odgrywa co-raz wiksz rol.
Ostateczna finalizacja procesu reformowania wsparcia krajowego i libera-lizacji handlu w ramach Rundy Doha jest mao prawdopodobna w cigu nastp-nych kilku lat. Wiele krajów zawiera wic bilateralne i regionalne porozumienia handlowe, które cho zgodne z oczekiwaniami podpisujcych stron, mog do-datkowo utrudni negocjacje w ramach WTO.
79 FAO, Dairy and dairy products: Why is reform difficult?, FAO Trade Policy Briefs No. 11, 2005.
80 N. Stern Stern review on the economics of climate change, 2007.
http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20080910140413/http://www.hm-treasury.gov.uk/media/4/3/Executive_Summary.pdf.
Naley jednak wspomnie, e podawane s róne wartoci w rónych raportach.
81 ADI, Dairy 2011, Situation and Outlook, Australian Dairy Industry, May 2011.
82 Dairy Co. Dairy Roadmap, Our route towards environmental success; www.dairyco.org.uk, 2011.
Liberalizacja w ramach WTO bdzie w coraz mniejszym stopniu
wpywa-a na globalny rynek mleka, a decydujce znaczenie bd mie porozumienia regionalne, a w kontekcie rynkowym – wzrastajca zmienno cen na rynkach krajowych i na rynku globalnym. Dotyczy to nie tylko rynku mleka, ale take rynku paliw, pasz (np. kryzysy na rynku zbó) i innych.
Wród innych czynników, które w znaczcy sposób bd determinowa
sytuacj na rynku mlecznym w najbliszych latach jest moliwo obcienia rolników kosztami ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. Konieczno in-westowania w nowe technologie znacznie podwyszy koszty produkcji i prze-twórstwa mleka.
Potencjalne zmiany na unijnym rynku mleka
Dowiadczenia kryzysu lat 2008-2009 przyczyniy si do rewizji
podej-cia do tradycyjnych instrumentów wsparcia rynku mleka. Naley oczekiwa, e nadchodzce lata bd charakteryzowa si du zmiennoci cen na rynkach krajowych i rynku globalnym. W sytuacjach kryzysowych moe doj do gwa-townych spadków cen mleka, co wywrze znaczcy wpyw na funkcjonowanie polityk interwencyjnych wielu krajów.
Zdaniem Komisji Europejskiej recept na wzrastajc fluktuacj cen i zachowanie stabilnoci dochodów rolniczych bd patnoci bezporednie, które pozostan centralnym elementem WPR. Tradycyjne instrumenty inter-wencyjne powinny tylko stanowi uzupenienie instrumentarium WPR w for-mie tzw. „siatki bezpiecze stwa” (safety net). Planowane jest maksymalne ich ograniczenie w normalnych warunkach funkcjonowania rynku i wykorzysty-wanie tylko w sytuacjach kryzysowych. Stopniowo bd wprowadzane nowe instrumenty, jak zarzdzanie ryzykiem, ubezpieczenia, fundusze wzajemne (mutual funds), instrumenty wzmacniajce funkcjonowanie a cucha
ywno-ciowego, promocja83.
Komisja zaproponowaa take wykorzystanie dodatkowego instrumentu wspierajcego rynki rolne, w tym mleka – rezerw kryzysow (reserve for crsies in agriculture) – w wysokoci 3,5 mld EUR, który ma stabilizowa
Komisja zaproponowaa take wykorzystanie dodatkowego instrumentu wspierajcego rynki rolne, w tym mleka – rezerw kryzysow (reserve for crsies in agriculture) – w wysokoci 3,5 mld EUR, który ma stabilizowa