Skutki ekonomiczne

BezpieczeĔstwo ĪywnoĞci to nie tylko kwestia zdrowia i Īycia konsumen-tów. Brak zapewnionego bezpieczeĔstwa ĪywnoĞci niesie za sobą liczne konse-kwencje w postaci kosztów bezpoĞrednich i poĞrednich związanych z ĪywnoĞcią niebezpieczną na rynku, które dotyczą wszystkich uczestników áaĔcucha rolno--ĪywnoĞciowego (rys. 8). Zdarzenia związane z brakiem bezpieczeĔstwa Īywno-Ğci ze strony zagroĪenia biologicznego, zagroĪenia chemicznego i zagroĪenia fi-zycznego wpáywają negatywnie na zachowania zakupowe konsumentów, a takĪe rozwój polityki ĪywnoĞciowej¹³³.

ObniĪone zaufanie konsumentów zarówno do bezpieczeĔstwa produktów ĪywnoĞciowych, jak i uczestników áaĔcucha rolno-ĪywnoĞciowego związanych z niebezpiecznymi produktami ĪywnoĞciowymi sprawia, Īe spada popyt na te produkty. W konsekwencji ceny produktów zmniejszają siĊ, przez co zysk pro-ducentów i rolników teĪ jest niĪszy. PodwyĪszony poziom obaw konsumentów niejednokrotnie powoduje zmiany w ich zachowaniach nabywczych wzglĊdem produktów ĪywnoĞciowych objĊtych niepokojem w kierunku produktów Īywno-Ğciowych postrzeganych, jako bezpieczne alternatywy na rynku ĪywnoĞci¹³⁴.

Zdarzenia dotyczące ĪywnoĞci niebezpiecznej niszczą wizerunek przemy-sáu spoĪywczego i rolnictwa, co prowadzi do ograniczonych dziaáaĔ

inwestycyj-

131 Z. TargoĔski, A. Stój (2005), Zafaászowania ĪywnoĞci i metody ich wykrywania, „ĩyw-noĞü. Nauka. Technologia. JakoĞü”, 4(45) Supl., s. 30-40.

132 K.L. Krzystyniak, M.W. ObiedziĔski (2012), Przewodnik po bezpiecznej…, jw. 

133 T. Knowles i in. (2007), European food scares…, jw.

134 TamĪe.

cha rolno-ĪywnoĞciowego ponoszą wysokie koszty związane m.in. z:

x wycofaniem ĪywnoĞci z rynku i jego utylizacją;

x w przypadku producentów pierwotnych (hodowców zwierząt) – zwierzĊta muszą byü poddane ubojowi i zutylizowane;

x gospodarstwo rolne czy teĪ przetwórnia musi zostaü zamkniĊta na czas od-kaĪenia/wyczyszczenia linii produkcyjnej;

x koszt testów laboratoryjnych;

x reorganizacji przeprowadzanej w przedsiĊbiorstwie;

x naprawy czy odbudowy zaufania klientów.

Rysunek 8. BezpoĞrednie i poĞrednie koszty związane z ĪywnoĞcią niebezpieczną na rynku

ħródáo: opracowano na podstawie [http://gcse-food-health-protection.blogspot.com/2014/04/

diagramatic-representation-of-food.html].

W coraz wiĊkszym stopniu koszty te rozkáadane są miĊdzy wielu uczestni-ków áaĔcucha rolno-ĪywnoĞciowego, w tym producentów, dostawców, sprzedaw-ców detalicznych oraz urzĊdową kontrolĊ ĪywnoĞci. Koszty te wahają siĊ od wy-miany zapasów lub towarów na póákach aĪ do kosztów sądowych i kosztów, w których konsumenci są naraĪeni na utratĊ zdrowia i Īycia. W najbardziej

skraj-miczne wybranych incydentów ĪywnoĞciowych przedstawiono w tabeli 22.

Pojawienie siĊ ogniska chorobowego wĞród zwierząt hodowlanych moĪe stanowiü istotne zagroĪenie dla sektora rolnego oraz przemysáu spoĪywczego.

ZwierzĊta zainfekowane, bądĨ u których wystĊpuje podejrzenie infekcji, są usu-wane z áaĔcucha rolno-ĪywnoĞciowego, a to wpáywa na globalną gospodarkĊ¹³⁵. Jednym z incydentów ĪywnoĞciowych mającym charakter skandalu byáa epide-mia pryszczycy¹³⁶, która wybucháa w Wielkiej Brytanii w 2001 r. i dotknĊáa po-nad 2 tys. brytyjskich gospodarstw. Epidemia pryszczycy miaáa katastrofalne skutki nie tylko dla hodowli zwierząt, ale takĪe dla turystyki¹³⁷. W wyniku podjĊ-tych dziaáaĔ prewencyjnych i zaradczych poddano przymusowemu ubojowi po-nad 5 mln sztuk zwierząt (bydáa i owiec), a koszty bezpoĞrednie walki z epidemią oszacowano na ponad 8 mld GBP (koszty sektora publicznego – 3 mld GBP, zaĞ sektora prywatnego – 5 mld GBP)¹³⁸.

Wystąpienie epidemii pryszczycy sparaliĪowaáo Ğwiatowy handel zwie-rzĊtami i produktami pochodzenia zwierzĊcego. ĝrodki zwalczania pryszczycy prowadzące do masowego uboju zakaĪonych stad, ograniczenia naáoĪone na wymiany wewnątrzwspólnotowe oraz poĞredni wpáyw epidemii na Ğrodowisko i turystykĊ w dotkniĊtych regionach pociągnĊáy za sobą bardzo wysokie koszty dla caáej Wspólnoty.

Z badaĔ przeprowadzonych przez Knighta-Jonesa i Rushtona wynika, Īe szacunkowy roczny koszt pryszczycy w zakresie bezpoĞrednich strat produkcyj-nych oraz przeprowadzoprodukcyj-nych szczepieĔ w regionach endemiczprodukcyj-nych wynosiá od 6,5 do 21 mld USD¹³⁹. Z kolei straty związane z wybuchem ognisk chorobowych w krajach wolnych od pryszczycy oszacowano na ponad 1,5 mld USD rocznie.

Skutki spowodowane przez skandale ĪywnoĞciowe moĪna podzieliü na bezpo-Ğrednie i pobezpo-Ğrednie. Patrząc na przykáad epidemii pryszczycy, bezpobezpo-Ğrednie skutki dotyczyáy redukcji w produkcji i zmian w strukturze stada, a poĞrednie – kosztów poniesionych na kontrolĊ oraz ograniczony dostĊp do rynku. Wybrane skutki ekonomiczne wywoáane pryszczycą przedstawiono na rysunku 9.



135 MARSH (2008), The Economic and Social…, jw.

136 Pryszczyca to zakaĨna choroba wirusowa zwierząt parzystokopytnych zwana chorobą py-ska i racic (Food-and-Mouth Disease, FMD), niezagraĪająca czáowiekowi.

137 D. Thompson i in. (2002), Economic costs of the foot and mouth disease outbreak in the United Kingdom in 2001, „Scientific and Technical Review of the Office International des Epizooties”, 21(3), s. 675-687.

138 NAO (2002), The 2001 Outbreak of Foot and Mouth Disease, London, s. 13.

139 T.J. Knight-Jones, J. Rushton (2013), The economic impacts of foot and mouth disease – What are they, how big are they and where do they occur?, „Preventive Veterinary Medi-cine”, 112(3-4), s. 161-173.

 Tabela 22. Skutki ekonomiczne wybranych incydentów ĪywnoĞciowych Kraj/Ĩródáo/rok ZagroĪenie/produkt ĪywnoĞciowy Kraje, których dotyczą incydenty Skutki ekonomiczne Wielka Brytania 1985-2015Epidemia choroby szalonych krów BSE

Wielka Brytania, Francja, Niemcy

W Wielkiej Brytanii ubojowi poddano 4,4 mln sztuk bydáa. Efektem tego byáo wystąpienie zakáóceĔ na rynku miĊsa – na rynkach wewnĊtrznych przez zmniejszenie popytu na mi woáowe oraz rynkach miĊdzynarodowych – przez wprowadzenie ograniczeĔ w imporcie i eksporcie bydáa oraz miĊsa woáowego. Unia Europejska wydaáa dziesiĊcioletni zakaz portu brytyjskiego miĊsa woáowego do innych krajów UE. Choroba BSE wygenerowa koszty w wysokoĞci ponad 6 mld USD w Wielkiej Brytanii. Skandal doprowadziá do dáu trwającego zmniejszenia siĊ udziaáów woáowiny na rynku (o 4,5%). Niemiecki skandal BSE wygenerowaá znacznie mniejsze skutki w stosunku do Wielkiej Brytanii. Szacuje siĊ, ubojowi poddano 85 tys. sztuk bydáa, a straty finansowe wynosiáy od 0,8 do 1,1 mld EUR. Francja 1990 Benzen w wodzie Perrier Europa Stany ZjednoczoneWycofano ze sprzedaĪy i zutylizowano 280 mln butelek wody Perrier. Koszt wycofania i póĨniejszego ponownego wprowadzenia produktu na rynek wynosiá 150 mln USD. Belgia 1999 Dioksyny w paszy, miĊsie kurcząt i jajach Belgia Kilka milionów kurczaków ubito, okoáo 6 tys. osób straciáo pracĊ, a straty finansowe wyno- siáy 625 mln EUR. Eksport wieprzowiny i drobiu z Belgii, Francji, Holandii i Niemiec zo- staá wstrzymany. Japonia 2000

SkaĪenie odtáuszczonego mleka w proszku bakteriami Staphylococus aureus

JaponiaZamkniĊto 8 przetwórni/hal produkcyjnych. Straty firmy Snow Brand oszacowano na ponad 52,9 mld JPY, czyli 430 mln USD. Firma utraciáa udziaá na rynku sprzedaĪy z do poniĪej 10%. Wielka Brytania 2001 Pryszczyca Wielka Brytania Francja Holandia Irlandia Irlandia Póánocna

W Wielkiej Brytanii ubojowi poddano 4200 tys. zwierząt, w Holandii – 268 tys., w Irlandii – 60 tys., we Francji – 58 tys., w Irlandii Póánocnej – 50 tys. Rekompensaty i inne páatno wypáacane rolnikom wynosiáy ponad 1,4 mld GBP. Koszty bezpoĞrednie związa ze zwalczeniem epidemii (zakup dóbr i usáug) oszacowano na ponad 1,3 mld GBP. Inne k ty sektora publicznego wynosiáy 0,3 mld GBP. W sektorze prywatnym najwiĊksze koszty zostaáy poniesione przez rolnictwo, przemysá spoĪywczy i usáugi wspieraj Wynosiáy one 0,6 mld GBP kosztów netto. W przypadku sektora turystycznego i wspierającego te usáugi wartoĞü utraconych dochodów wynosiáa od 4,5 do 5,4 mld GBP. Skarb PaĔstwa oszacowaá, Īe efekt ekonomiczny netto mniejszy niĪ 0,2% krajowego produktu krajowego brutto, czyli mniej niĪ 2 mld GBP. 

 cd. tab. Belgia 2002 ObecnoĞü octanu medroksyprogesteronu w syropie glukozowym

Belgia Holandia Niemcy

DziaáalnoĞü wielu podmiotów na rynku pasz w Holandii i Belgii oraz prawie poáowa holenderskich gospodarstw hodowlanych byáa czasowo zablokowana. Wycofanie zanie- czyszczonych produktów (syropu glukozowego, melasy) oraz pasz zostaáo przeprowadzon zgodnie z procedurą zatwierdzoną przez wáadze Unii Europejskiej w Belgii, Niemczech i Holandii, a takĪe w innych paĔstwach czáonkowskich. Ceny na rynku trzody chlewne spadáy w poáowie lipca 2002 roku. Koszt zanieczyszczenia octanem medroksyprogesteronu oszacowano na 107-132 mln EUR. Wielka Brytania 2007 Ptasia grypaWielka Brytania

Mimo zapewnieĔ ze strony rządu Wielkiej Brytanii i firmy Bernard Matthews, Īe produkty drobiowe są bezpieczne po uprzedniej obróbce termicznej, to jednak odnotowano gwaátow- ny spadek sprzedaĪy, gdy konsumenci otrzymali tĊ wiadomoĞü. Przymusowy ubój 160 tys. sztuk indyków. Spadek sprzedaĪy produktów firmy Bernard Matthews oraz koszty związane z incydentem ĪywnoĞciowym kosztowaáy firmĊ pona 77 mln funtów, a rentownoĞü osiągnĊáa ona dopiero w 2010 roku. Stany Zjednoczone 2008 Orzeszki ziemneStany Zjednoczone

Skutki incydentu dotknĊáy ponad 200 firm. Okoáo 4000 róĪnych produktów ĪywnoĞciowych wycofano z rynku. Straty przemysáu wynosiáy ponad 1 mld USD. Firma odpowiedzialna za skandal Peanut Corporation of America ogáosiáa upadáoĞü. Chiny 2008 Dodatek melaminy w mleku dla niemowląt

Chiny Europa Stany Zjednoczone

Koszty związane z aferą wynosiáy 10 mld USD. Ponad 30 krajowych i miĊdzynarodowych marek zostaáo dotkniĊtych procederem faászowania. NaáoĪono embargo na chiĔskie produk- ty mleczne.Eksport chiĔskich produktów mlecznych spadá o 30-40% w stosunku do sytua- cji sprzed podania do publicznej wiadomoĞci informacji o zaistniaáym zagroĪeniu. NaáoĪ no wielomilionowe kary finansowe na firmĊ Sanlu odpowiedzialną za proceder faászowania. W wyniku czego firma zbankrutowaáa. Skutki ekonomiczne ponieĞli wszyscy uczestnicy áaĔcucha rolno-ĪywnoĞciowego, w tym ponad 2 miliony chiĔskich rolników, którzy dostarczali mleko do przetwórni mleczarskich. Irlandia 2008

Dioksyny w paszy, miĊsie wieprzowym i produktach miĊsnych Irlandia Unia Europejska Stany Zjednoczone Rosja Kanada, Chiny Japonia i inne

W wyniku incydentu 170 tys. ĞwiĔ i 5,7 tys. bydáa poddano ubojowi. Z rynku wycofano miĊso wieprzowe oraz produkty zawierające to miĊso. CzĊĞciowo wycofano miĊso woáowe i jego produkty ze wzglĊdu na istniejący system identyfikacji. Caákowity koszt wycofania wieprzowiny z rynku krajowego i z rynków 24 paĔstw (áącznie z Polską) oszacowano na 180 mln EUR. Niemcy 2011 Dioksyny w paszy, miĊsie kurcząt i jajach Niemcy, Holandia, Dania Ponad 5000 kurzych farm byáo dotkniĊtych skaĪeniem. Koszty związane z pracami kontro- lującymi, badaniami oraz zamykaniem farm oszacowano na 100 mln EUR. Incydent mia wpáyw na rynek trzody chlewnej. Spadek cen doprowadziá do wprowadzenia páatnoĞci przechowanie miĊsa wieprzowego. 



cd. tab. Niemcy Francja 2011

Epidemia Escherichia coliNiemcy Francja

Straty hiszpaĔskich producentów oszacowano na poziomie 350 mln EUR tylko w ciągu tygodnia od ogáoszenia przez Niemcy, Īe to ognisko chorobowe pochodzi od ogórków Czasowy zakaz importu ĞwieĪych warzyw z Unii Europejskiej do Rosji. Irlandia, Wielka Brytania 2013

Zafaászowanie miĊsa woáowego miĊsem koĔskim Unia Europejska, w tym Wielka Brytania Irlandia Polska Niemcy Holandia Austria

Z badaĔ Yamoah i Yawson (2014) wynika, Īe afera koĔska spowodowaáa drastyczny spa- dek liczby klientów hamburgerów i sprzedaĪy detalicznej, co ujemnie wpáynĊáo na detalicz- ne sieci sprzedaĪy w Wielkiej Brytanii. Ponad 10 mln sztuk hamburgerów wycofano ze spr daĪy przez gáównych sprzedawców detalicznych: Tesco, Iceland, Lidl. Wycofanie produk- tów miaáo duĪy wpáyw na sieci detaliczne i áaĔcuchy dostaw ĪywnoĞci mroĪonej i mroĪo- nych potraw gotowych do spoĪycia, przyczyniając siĊ do spadku ich sprzedaĪy o 43 i 13%. Tesco poniosáo straty w wysokoĞci ponad 300 mln GBP. W reakcji na zaistniaáą sytuacjĊ Komisja Europejska zaleciáa przeprowadzenie skoordyno- wanego planu kontroli wszystkim paĔstwom czáonkowskim, niosąc za sobą wysokie koszty finansowe. Nowa Zelandia 2013

Potencjalnie skaĪenie bakteriami Clostridium botulinum koncentratu biaáka serwatkowego

Nowa Zelandia

Z powodu faászywego alarmu producent Fonterra poniósá straty z tytuáu wycofania produktu z rynku. Popyt na produkty wytwarzane przez tĊ firmĊ siĊ zmniejszyá. Na firmĊ naáoĪo takĪe karĊ w wysokoĞci 300 tys. AUD za niesprawne funkcjonowanie programu zarządza- nia ryzykiem oraz opóĨnienia związane ze zgáoszeniem incydentu ĪywnoĞciowego. Zdarzenie to wpáynĊáo takĪe na odbiorców serwatki, którzy stosują surowiec w finalnych produktach. Przykáadowo, po tym jak do wiadomoĞci podano, Īe mleko w proszku produ- kowane przez tą firmĊ moĪe zawieraü bakterie produkujące jad kieábasiany, firma Danone poniosáa straty związane z wycofaniem mleka dla niemowląt. Obecnie firma Danone stara siĊ o odszkodowanie od firmy Fonterra w wysokoĞci 630 mln EUR. Stany Zjednoczone 2010-2015

Lody skaĪone bakteriami Listeria monocytogenes Stany Zjednoczone

Z obrotu wycofano lody, mroĪone jogurty, sorbety i lodowe przekąski produkowane przez firmĊ Blue Bell. ZamkniĊto 4 linie produkcyjne, by je oczyĞciü ze skaĪenia mikrobiologiczne- go. W tym czasie zwolniono 1450 osób, a 1400 wysáano na przymusowy urlop. Straty osza- cowano na ponad 200 mln USD. ħródáo: opracowano na podstawie: [Burton, Young 1996; Buzby, Detwiler 2001; NAO 2002; Beck i in. 2007; MARSH 2008; Salisbury 2011; PIS 2011b; Neville 2013; O’Hora 2013; Bouxin 2014; Yamoah, Yawson 2014; Lawley 2015; [http://www.themeatsite.com/articles /1200/dioxin-caused-a-rocky-road-fo pig-prices].

ħródáo: opracowano na podstawie [Knight-Jones, Rushton 2013].

Choroby przenoszone przez ĪywnoĞü oraz wywoáywane przez nie ogniska chorobowe generują duĪe obciąĪenie chorobą zarówno dla spoáeczeĔstwa, jak i gospodarki¹⁴⁰. ObciąĪenia te moĪna wyceniü za pomocą miary pieniĊĪnej (mone-tarnej)¹⁴¹ lub niepieniĊĪnej (niemonetarnej). W przypadku wyceny miarą pieniĊĪną istnieją dwa podejĞcia, obejmujące:

x koszty choroby (Cost of Illness, COI) – jest podejĞciem, które podsumowuje medyczne i pozamedyczne koszty związane z chorobą oraz obejmuje utratĊ produktywnoĞci wynikającą z zachorowalnoĞci lub przedwczesnego zgonu.

x skáonnoĞü do zapáaty (Willingness to Pay, WTP) – jest podejĞciem, podczas którego pyta siĊ osoby wprost o gotowoĞü do zapáacenia za otrzymanie produktów ĪywnoĞciowych, które bĊdą bezpieczniejsze.

Choroby odĪywnoĞciowe generują koszty ekonomiczne i pozaekonomiczne, które ponoszone są w róĪnym stopniu przez gospodarstwo domowe, przemysá spoĪywczy oraz sektor publiczny (rys. 10)¹⁴².



140 ObciąĪenie chorobą (disease burden) jest definiowane jako miara, która áączy w sobie wy-stĊpowanie i czĊstotliwoĞü wystĊpowania stanu zdrowia ze wskaĨnikami dotyczącymi obcią-ĪeĔ, stopnia niepeánosprawnoĞci, które wynikają z dáugotrwaáych komplikacji.

141 Analiza kosztów i korzyĞci (Cost-Benefit Analysis) wyraĪona jest w jednostkach pieniĊĪnych.

142 J.C. Buzby (2014), Cost of Foodborne Diseases [w:] Food Safety Management. A Practi-cal Guide For The Food Industry, red. Y. Motarjemi, H. Lelieveld, Academic Press, Elsevier Inc., s. 208-216.

ħródáo: opracowano na podstawie [Buzby 2014].

Koszty, którymi obciąĪone jest gospodarstwo domowe, dotyczą:

x kosztów medycznych obejmujących: wizytĊ lekarską, badania laboratoryj-ne, hospitalizacjĊ, opiekĊ pielĊgniarską; zaĪywanych lekarstw i innych me-dykamentów, a takĪe Ğrodków transportu, w tym ambulansu;

x utraty dochodu lub produktywnoĞci (osoba chora bądĨ umierająca), kosz-tów opiekuna dla chorego;

x kosztów podróĪy związanych z odwiedzinami, rehabilitacją;

x kosztów pozaekonomicznych, które związane są z cierpieniem chorego.

x Dla osób chorych, Īyjących na poziomie minimum socjalnego, utrata do-chodów z powodu choroby powoduje, Īe nadal Īyją w ubóstwie i moĪe siĊ ono pogáĊbiaü¹⁴³.

Koszty, którymi obciąĪony jest przemysá spoĪywczy, związane są z:

x kosztami dotyczącymi produkcji zwierzĊcej obejmującej zachorowalnoĞü i ĞmiertelnoĞü wĞród zwierząt, kosztami związanymi z utylizacją zwierząt, zwiĊkszonym psuciem siĊ produktów miĊsnych ze wzglĊdu na skaĪenie patogenami, zachorowaniami wĞród pracowników mających stycznoĞü ze skaĪonymi zwierzĊtami/produktami;

x kosztami związanymi z kontrolą patogenów na wszystkich etapach áaĔcu-cha rolno-ĪywnoĞciowego, nowymi praktykami rolniczymi, identyfikacją zwierząt, nowymi procedurami uboju, zmienionym transportem produk-tów (wskaĨniki czasu i temperatury), nowymi praktykami w hurcie i

deta-

143 C. Smith DeWaal, N. Robert (2005), Global and Local…, jw.

niem oceny ryzyka przez przemysá dla wszystkich etapów áaĔcucha rolno--ĪywnoĞciowego, zachĊt cenowych dla produktów o obniĪonej obecnoĞci patogenów, nowymi procesami przetwórczymi;

x kosztami ognisk chorobowych: ubój stada/wycofanie produktu, zamkniĊ-cie zakáadu i czyszczenie, kary prawne, procesy dotyczące odpowiedzial-noĞci za produkt záoĪone przez konsumentów i inne firmy, zmniejszony popyt na produkty ĪywnoĞciowe (w przypadku grupy produktów obejmu-je wszystkich uczestników áaĔcucha rolno-ĪywnoĞciowego, zaĞ w przy-padku jednego produktu ĪywnoĞciowego dotyczy konkretnego uczestnika áaĔcucha rolno-ĪywnoĞciowego), zwiĊkszone koszty reklamy bądĨ za-pewnienia konsumentów o bezpieczeĔstwie produktu.

Koszty, którymi obciąĪony jest sektor publiczny, gáównie publiczna sáuĪ-ba zdrowia i organy urzĊdowej kontroli ĪywnoĞci, dotyczą:

x kosztów nadzoru choroby, w tym kosztów monitorowania incydentów chorób odĪywnoĞciowych, monitorowania obecnoĞci patogenów w áaĔcu-chu rolno-ĪywnoĞciowym, rozwoju zintegrowanej bazy, obejmującej dro-gĊ „od pola do stoáu”;

x kosztów prac badawczych obejmujących: zidentyfikowanie nowych pato-genów ĪywnoĞci wywoáujących ostre i przewlekáe choroby, zidentyfiko-wanie produktów o wysokim ryzyku, zidentyfikozidentyfiko-wanie praktyk produkcji i konsumpcji o wysokim ryzyku, zidentyfikowanie, którzy konsumenci są wysoce naraĪeni na dany patogen, rozwój taĔszych i szybszych testów do wykrywania patogenów, modelowanie oceny ryzyka dla wszystkich eta-pów áaĔcucha rolno-ĪywnoĞciowego;

x kosztów ogniska chorobowego związanych z ich identyfikacją, jak rów-nieĪ kosztów pozwów związanych z egzekwowaniem prawa, które zosta-áo naruszone;

x kosztów dotyczących wpáywu na rolnictwo, dystrybucjĊ ĪywnoĞci, eks-port ĪywnoĞci oraz dochód rolniczy.

Szacunki kosztów ekonomicznych oraz obciąĪeĔ związanych z chorobami odĪywnoĞciowymi są wykorzystywane m.in. do:

x porównania i oceny kosztów ekonomicznych, a takĪe obciąĪeĔ dotyczą-cych róĪnych chorób;

x ksztaátowania legislacji dotyczących bezpieczeĔstwa ĪywnoĞci, aby zmniej-szyü bądĨ zapobiec ponownemu wystąpieniu podobnych zdarzeĔ;

x okreĞlania zasad, programów czy strategii dotyczących prewencji¹⁴⁴.



144 J.C. Buzby (2014), Cost of Foodborne…, jw., s. 208-216.

wiü przejrzyste kryterium znaczenia (wagi) poszczególnych chorób. Stwarza to moĪliwoĞci nie tylko do alokacji zasobów i ukierunkowania interwencji, ale tak-Īe motak-Īe sáuĪyü do monitorowania ich postĊpów (efektów)¹⁴⁵. Szacunki kosztów ekonomicznych chorób odĪywnoĞciowych są gáównie dokonywane przez kraje rozwiniĊte, takie jak Stany Zjednoczone, AustraliĊ i Nową ZelandiĊ.

Innym podejĞciem okreĞlania obciąĪenia chorobami są szacunki miarami niepieniĊĪnymi, na podstawie analizy uĪytecznoĞci kosztów (Cost-tility Analy-sis) uwzglĊdniającej zmiany w dáugoĞci Īycia (ĞmiertelnoĞü) i zmiany w jakoĞci Īycia (zachorowalnoĞü), które wyraĪone są w liczbie lat Īycia skorygowanych jakoĞcią Īycia (quality-adjusted life year, QALY) lub niepeánosprawnoĞcią (di-sability adjusted life-years, DALY).

Batz, Hoffmann i Morris Jr. dla kaĪdego czynnika chorobotwórczego oszacowali skutki zdrowotne pod wzglĊdem poniesionych kosztów pieniĊĪnych (COI) i utraty liczby lat Īycia skorygowanych jakoĞcią Īycia (QALY)¹⁴⁶. Za-równo koszty choroby, jak i utrata QALY są powiązanymi wskaĨnikami obcią-Īenia chorobą, pozwalającymi porównaü czynniki chorobotwórcze, które cechu-ją zarówno róĪne wskaĨniki zachorowalnoĞci, hospitalizacji oraz Ğmierci, jak i róĪne symptomy oraz dáugookresowe przewlekáe schorzenia. Autorzy wykaza-li, Īe dla czternastu badanych patogenów ĪywnoĞci roczne koszty chorób wyno-szą ponad 14 mld USD, dochodzi do utraty ponad 60 000 QALY, a 90% tych obciąĪeĔ chorobą związanych jest z piĊcioma patogenami: bakteriami Salmonel-la, Campylobacter i Listeria monocytogenes, pierwotniakiem Toxoplasma gon-dii i norowirusami.

W tabeli 23 zaprezentowano po piĊü najwyĪszych obciąĪeĔ chorobami oraz utratĊ QALY wedáug czynnika chorobotwórczego (patogenu), kombinacji patogen-ĪywnoĞü oraz grup ĪywnoĞci, które miaáy najwiĊksze oddziaáywanie na zdrowie czáowieka. NajwyĪsze obciąĪenie chorobą byáo związane ze spoĪyciem ĪywnoĞci skaĪonej bakteriami z rodzaju Salmonella spp. SpoĪycie drobiu, gáównie skaĪonego patogenami bakteryjnymi Campylobacter oraz Salmonella, najbardziej obciąĪa sáuĪbĊ zdrowia i jest odpowiedzialne za okoáo 2,5 mld USD generowanych kosztów lub utratĊ 14 744 QALY rocznie.



145 R.J. Lake i in. (2014), Estimating the Burden of Foodborne Disease [w:] Food Safety Management. A Practical Guide For The Food Industry, red. Y. Motarjemi, H. Lelieveld, Academic Press, Elsevier Inc., s. 73-79.

146 M.B. Batz i in. (2011), Ranking the risks: The 10 pathogen-food combinations with the greatest burden on public health, Emerging Pathogens Institute, University of Florida, Gainesville.

kombinacji patogen-ĪywnoĞü i grup ĪywnoĞci Wyszczególnienie

Ran-king^a Utrata QALY

Koszt choroby (mln USD)

Liczba

zachorowaĔ hospitalizacji zgonów czynnik chorobotwórczy (patogen)

Salmonella spp. 1 16 782 3 309 1 027 561 19 336 378

Toxoplasma gondii 2 10 964 2 973 86 686 4 428 327

Campylobacter spp. 3 13 256 1 747 845 024 8 463 76

Listeria

monocytogenes 3 9 651 2 655 1 591 1 455 255

Norowirus 5 5 023 2 002 5 461 731 14 663 149

kombinacja patogen-ĪywnoĞü

Campylobacter

drób 1 9 541 1 257 608 231 6 091 55

Toxoplasma

wieprzowina 2 4 495 1 219 35 537 1 815 134

Listeria

wĊdliny 3 3 948 1 086 651 595 104

Salmonella

drób 4 3 610 712 221 045 4 159 81

Listeria

produkty mleczne 5 2 632 724 434 397 70

grupy ĪywnoĞci

Drób 1 14 744 2 462 1 538 468 11 952 180 ĩywnoĞü mieszana 2 7 518 2 078 3 001 858 11 674 189 Wieprzowina 3 7 830 1 894 449 322 4 334 201 Warzywa, owoce

i produkty

przetworzone 4 6 171 1 404 1 193 970 7 125 134 Woáowina 5 5 766 1 338 760 799 4 818 131

a w przypadku czynnika chorobotwórczego ranking jest kombinacją rankingu Ğredniej z QALY i ran-kingu Ğredniej koszów choroby

ħródáo: opracowano na podstawie [Batz i in. 2011, p. 8-9, 11].

W 2014 roku specjaliĞci z Wydziaáu BadaĔ Gospodarczych Departamentu Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (Economic Research Service, U.S. Department of Agriculture’s) przedstawili roczne koszty chorób wywoáanych przez piĊtnaĞcie gáównych patogenów ĪywnoĞci, które są odpowiedzialne za 95% zachorowaĔ

Zatrucia pokarmowe spowodowane Salmonellą byáy odpowiedzialne za 3,6 mld USD poniesionych kosztów, Listeria monocytogenes – 2,8 mld USD, zaĞ Campy-lobacter (wszystkie gatunki) – 1,9 mld USD. Oszacowane koszty są zbliĪone do kosztów podanych przez Batza i innych.

W Australii oszacowano caákowity koszt chorób odĪywnoĞciowych, który wynosiá 1 249 mln AUD w 2006 roku, z czego utrata produktywnoĞci i koszty związane z jakoĞcią Īycia byáy odpowiedzialne za 62% wszystkich kosztów¹⁴⁸. Koszty związane z przedwczesnym zgonem generowaáy 231,5 mln AUD (19%

wszystkich kosztów), zaĞ usáugi opieki medycznej – 221,9 mln AUD (18%).

Szacunki dla Unii Europejskiej wskazują, Īe najwiĊksze koszty ponoszo-ne są w wyniku zakaĪenia Salmoponoszo-nellą – 3 mld EUR rocznie i dla Campylobacter – 2,4 mld EUR¹⁴⁹. W 2011 roku roczne koszty poniesione na leczenie patogen-nych zakaĪeĔ pokarmowych dla Wielkiej Brytanii, w tym Szkocji i Irlandii Póá-nocnej, oszacowano na 1,8 mld GBP, zaĞ w Anglii i Walii – na 1,6 mld GBP¹⁵⁰. Z szacunków Food Standards Agency (FSA) wynika, Īe zmniejszenie o 1% licz-by zachorowaĔ na chorolicz-by odĪywnoĞciowe oznaczaáolicz-by o 10 tys. mniej

Szacunki dla Unii Europejskiej wskazują, Īe najwiĊksze koszty ponoszo-ne są w wyniku zakaĪenia Salmoponoszo-nellą – 3 mld EUR rocznie i dla Campylobacter – 2,4 mld EUR¹⁴⁹. W 2011 roku roczne koszty poniesione na leczenie patogen-nych zakaĪeĔ pokarmowych dla Wielkiej Brytanii, w tym Szkocji i Irlandii Póá-nocnej, oszacowano na 1,8 mld GBP, zaĞ w Anglii i Walii – na 1,6 mld GBP¹⁵⁰. Z szacunków Food Standards Agency (FSA) wynika, Īe zmniejszenie o 1% licz-by zachorowaĔ na chorolicz-by odĪywnoĞciowe oznaczaáolicz-by o 10 tys. mniej