ANNA BAJEK
WPROWADZENIE. Dynamika szybko dokonujących się zmian w obszarze uzależnieo od
substancji psychoaktywnych wskazuje na koniecznośd powtarzania badao w tym obszarze, w tym szczególnie wśród studentów, gdyż w środowiskach uniwersytetów/uczelni wyższych często dochodzi do zmian w tzw. scenie narkotykowej.
CELE PRACY. 1) Określenie częstości i specyfiki przypadków zażywania substancji
psychoaktywnych przez studentów uczelni wyższych w Kaliszu. 2) Poznanie opinii studentów odnośnie używania substancji psychoaktywnych w ich środowisku, a także wzorów ich przyjmowania - w celu określenia aktualnej sceny narkotykowej oraz skali tego zjawiska, a także wypracowania przesłanek do optymalizacji obecnych programów profilaktycznych.
MATERIAŁ i METODA. Badaniami zostali objęci studenci trzech kaliskich uczelni wyższych: 1)
Paostwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Kaliszu, 2) Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza – Filia w Kaliszu, 3) Wyższej Szkoły Finansów i Informatyki im. prof. J. Chechlioskiego w Łodzi – Wydział Zamiejscowy w Kaliszu. Wybrano te 3 szkoły spośród szkół wyższych na terenie Kalisza z tego powodu, że grupowały one najwięcej studentów. Badania przeprowadzono w roku akademickim 2008/2009 obejmując nimi 800 studentów (w tym 458 kobiet – 57,3% oraz 342 mężczyzn – 43,7%). Po wstępnej analizie wyników, zdecydowano o wyeliminowaniu niewielkiej części ankiet, wypełnionych przez studentów w istotny sposób zaburzających jednorodnośd badanej grupy. Ostatecznie badania przeprowadzono na próbie 725 studentów (w tym 414 kobiet, 57,3% oraz 311 mężczyzn, 42,7%).
W badaniach posłużono się anonimowym kwestionariuszem ankiety opracowanym przez Pracownię Badao Społecznych w Sopocie.
WYNIKI. Zażywanie substancji psychoaktywnych jest wyraźnie dostrzeganym problemem
w środowisku studenckim (ponad połowa ankietowanych określa go jako poważny, w tym więcej niż jedna trzecia – jako zdecydowanie poważny). Jedna czwarta (24,1%) respondentów zażywała przynajmniej raz jedną z substancji psychoaktywnych objętych badaniami.
Picie alkoholu jest częste, przy czym spośród napojów alkoholowych najczęściej spożywa się piwo, następnie wódkę lub inne napoje spirytusowe, a najrzadziej wino. Mężczyźni spożywają alkohol częściej i w większych porcjach – z wyjątkiem wina, które nieco częściej piją kobiety (ale za to w mniejszych porcjach). Niepokojący jest fakt, że częśd studentów pije alkohol w dużych ilościach.
W pojedynczych przypadkach zażywanie substancji psychoaktywnych miało już miejsce w gimnazjum, w wieku 13-14 lat (marihuana lub haszysz, amfetamina); najczęściej taka inicjacja miała miejsce w wieku 16-18 lat, a zażywaną substancją psychoaktywną była marihuana lub haszysz.
Do najczęściej zażywanych substancji psychoaktywnych należy zaliczyd: marihuanę lub haszysz, w mniejszym stopniu amfetaminę, ecstasy oraz wydawane na receptę środki nasenne i uspokajające bez wskazao medycznych. Problemem jest także stosowanie sterydów anabolicznych w środowisku studenckim.
Pierwszą dawkę substancji psychoaktywnej respondenci najczęściej otrzymali za darmo od znajomej osoby. Częśd ankietowanych, która pierwszą dawkę otrzymała za darmo, następne dawki kupowała. Studenci najczęściej zaopatrywali się w substancje psychoaktywne na imprezach i prywatkach, w pubach, dyskotekach albo klubach studenckich; rzadko miało to miejsce na uczelniach, czy w akademikach.
Zdecydowanie najczęściej substancje psychoaktywne były zażywane dla przyjemności (62,5% wskazao badanych, którzy zażywali substancje psychoaktywne) lub relaksu, wyluzowania, odprężenia (47,7%), rzadziej w celu zwrócenia na siebie uwagi otoczenia, aby nie odstawad od grupy, żeby mied więcej energii do zabawy i aby dodad sobie odwagi w kontaktach z innymi. Studenci o wyższym poziomie dochodów częściej zażywają substancje psychoaktywne dla przyjemności lub dodania energii do zabawy, a ci o niższych dochodach – w celu zwrócenia na siebie uwagi otoczenia. Tylko 1 osoba zażywała substancje psychoaktywne w trakcie sesji egzaminacyjnej.
Ankietowani dośd często po zażyciu substancji psychoaktywnej znajdowali się w sytuacjach konfliktowych; nierzadko prowadzili samochód. Najczęściej wskazywaną substancją psychoaktywną był w takich przypadkach alkohol. Często po jego zażyciu nie pamiętali, co robili i gdzie byli. Niepokoi fakt, że blisko jedna trzecia studentów (29,8%) uczęszcza na imprezy, na których substancje psychoaktywne pojawiają się często, bardzo często lub zawsze.
Dostęp do takich narkotyków, jak kokaina, heroina, „crack”, jest trudny, chociaż są studenci, którzy potrafią szybko zdobyd te narkotyki. Względnie łatwy jest dostęp do marihuany, haszyszu. Mężczyźni studiujący w PWSZ i mieszkający w miastach do 5 tys. mieszkaoców często stosują sterydy anaboliczne, do których dostęp jest względnie łatwy.
Większośd studentów jest zdania, że uczelnie powinny angażowad się w działania profilaktyczne przeciwko uzależnieniom. Po 284 osoby (po 39,2%) uważają że uczelnie wyższe - zdaniem 39,2% studentów - „zdecydowanie powinny” prowadzid punkty informacyjne oraz udzielające pomocy osobom uzależnionym od substancji psychoaktywnych; kolejne 39,2% studentów wyraziło w tej kwestii opinię, że „raczej powinny”. Tylko 4,4% ankietowanych zetknęło się w ciągu roku poprzedzającego badanie z jakąkolwiek akcją mającą na celu zapobieganie zażywaniu substancji psychoaktywnych. W opinii studentów uczelnie powinny móc wyciągad konsekwencje wobec osób, które zażywają lub rozprowadzają na terenie uczelni substancje psychoaktywne. Większośd badanych (74,0%, w tym 42,3% - zdecydowanie) sądzi, że uczelnie powinny mied prawo do usuwania z listy studentów osób, które dystrybuują na terenie uczelni substancje psychoaktywne.
Istnieją istotne korelacje pomiędzy postawami lub zachowaniami związanymi z zażywaniem substancji psychoaktywnych a: płcią, wielkością miejscowości zamieszkiwania, poziomem dochodów (w większym stopniu rodziców badanych niż ich samych) oraz osobami, z którymi zamieszkują respondenci – zwłaszcza fakt, czy mieszkają z rodzicami, rodzeostwem, samotnie bądź (w mniejszym stopniu) z przyjaciółmi (znajomymi).
Mężczyźni znacznie częściej stykają się w środowisku studenckim z osobami zażywającymi substancje psychoaktywne, częściej mają też świadomośd tego problemu i dostrzegają zagrożenia z nim związane.
Respondenci mieszkający z rodzicami lub rodzeostwem rzadziej są skłonni do spróbowania substancji psychoaktywnych, spożywają mniej alkoholu i prezentują bardziej zdroworozsądkowe postawy życiowe niż pozostali badani. Odwrotna sytuacja panuje w przypadku ankietowanych mieszkających samotnie.
Mężczyźni spożywają alkohol częściej i w większych porcjach – z wyjątkiem wina, które nieco częściej piją kobiety (ale za to w mniejszych porcjach).
Stosowanie sterydów anabolicznych jest znacznie bardziej rozpowszechnione wśród mężczyzn, zwłaszcza pochodzących z mniejszych miejscowości; mężczyźni potrafią łatwiej i szybciej zdobyd te substancje, częściej też się im je proponuje.
Problem zażywania substancji psychoaktywnych jest lżej traktowany przez badanych osiągających wyższe dochody (lub których rodzice osiągają wyższe dochody); osoby takie szybciej potrafią zdobyd niektóre substancje psychoaktywne.
Przyczyny zażywania substancji psychoaktywnych różnią się w zależności od poziomu dochodów przedstawicieli badanej grupy: osiąganie wyższych dochodów sprzyja przyjmowaniu substancji psychoaktywnych dla relaksu lub z nudy, podczas gdy ubożsi ankietowani czynią to częściej dla zwrócenia uwagi otoczenia na swoje problemy.
Problematyka używania substancji psychoaktywnych w niewielkim tylko stopniu różni się wśród studentów z poszczególnych uczelni. Zauważa się, że istnieją niewielkie grupy studentów, które potrafią łatwiej zdobyd niektóre typy substancji psychoaktywnych.
Mężczyźni częściej zażywają substancje psychoaktywne i rzadziej takie zachowanie potępiają. Studenci wyraźnie rozróżniają i odmiennie oceniają incydentalne lub rzadkie zażywanie substancji psychoaktywnych od ich regularnego zażywania (w mniejszym stopniu dotyczy to palenia papierosów oraz picia alkoholu). Takie regularne zażywanie jest najczęściej poddawane miażdżącej krytyce przez wszystkich respondentów. Z kolei rzadsze zażywanie nawet narkotyków takich jak heroina czy kokaina jest oceniane w sposób bardziej zróżnicowany: można wykryd podgrupy badanych, którzy mają łagodniejsze opinie na ten temat.
Studenci jako groźne oceniają – w ich opinii – trudno dostępne i rzadko zażywane narkotyki, jak kokaina, heroina, crack. Nieco mniej groźne są w opinii respondentów ecstasy i amfetamina, jeszcze łagodniejsze oceny zyskuje picie alkoholu (zwłaszcza piwa i wina), a za najmniej szkodliwe uznaje się palenie papierosów.
Respondenci pochodzący z uboższych rodzin znacznie częściej prezentują racjonalne postawy życiowe w odniesieniu do substancji psychoaktywnych. W ich rodzinach także nieco częściej niż w innych rozmawia się o uzależnieniach. Jeżeli ankietowani pochodzący z ubogich rodzin zażywają jednak substancje psychoaktywne, częściej czynią to z uwagi na kompleksy, na które cierpią.
SŁOWA KLUCZOWE: studenci, uzależnienia, substancje psychoaktywne, narkotyki, alkohol,