Stan miasta, infrastruktura

Zielona Góra w 1945 r., poza niewielkimi grupami oporu, nie było broniona³⁴². Z tego względu zniszczenia były niewielkie. Te spowodowane zostały świadomie przez broniące się grupki Niemców (zniszczono część instalacji wodociągowej), ostrzał artyleryjski wojsk radzieckich oraz podpalenia willi prywatnych przez plądrujących je czerwonoarmistów (sowiecką komendanturę wojenną zlikwidowano pod koniec stycznia 1946 r.).

Najlepiej rozwiniętą branżą w mieście był przemysł włókienniczy, w tym zaliczany do największych i najnowocześniej wyposażonych przedsiębiorstw przemysłu wełnianego w ówczesnych Niemczech kombinat Deutsche Wollen-Waren Manufaktur AG. Zatrudniał on w okresie międzywojennym, w zależności od koniun ktury, od 2000 do 2400 pracow-ników³⁴³. W czasie II wojny światowej produkowano głównie koce i mundury dla armii niemieckiej. Większość spośród 4 tys. pracowników stanowili robot nicy przymusowi ze zlokalizowanych w mieście obozów pracy.

Jednym z największych zakładów w mieście była Fabryka Budowy Mostów oraz Kon-strukcji Stalowych Beuchelta i Spółki (Fabrick für Bruckenbau und Eisenkonstruktionen Beuchelt u. Co. Grünberg in Schlesien). Przedsiębiorstwo w 1913 r. było zaliczane do największych tego typu w Rzeszy i zatrudniało 2 tys. robotników³⁴⁴. Profil produkcyjny był dość szeroki: konstruowano i wytwarzano różnego rodzaju kon strukcje stalowe, mosty, hale dworcowe, przepusty, semafory, z czasem zaczęto wytwarzać również wagony kolejowe, w tym pierwsze w Rzeszy wagony pasażerskie typu pulmanowskiego.

Bardzo istotną rolę w życiu ekonomicznym miasta odgrywało rzemiosło. W Zielonej Górze miało swoje siedziby szesnaście cechów rzemieśl niczych. Największe z nich to cechy budownictwa, przetwórstwa żywności, metalurgii, produkcji konfekcji i krawiecki. Stosun-kowo dobrze rozwinięta była także sieć handlowa miasta³⁴⁵.

341 APZG, Komitet Miejski i Powiatowy PZPR w Zielonej Górze. Protokoły z posiedzeń Egzekutywy z załącz-nikami, kwiecień-czerwiec 1971, sygn. 54/55/IV/47. Protokół z dnia 22 kwietnia 1971 r. Informacja o wynikach Narodowego Spisu Powszechnego w mieście Zielona Góra z grudnia 1070 r. – Miejskie Biuro Spisowe w Zielonej Górze.

342 T. Dzwonkowski, Powiat zielonogórski..., s. 9-10. Na przerwanie ataku miała wpływ postawa ks. Georga Gottwal da. U zbiegu ulic Kupieckiej i Kopernika nawiązał on kontakt z do wództwem szturmujących, informując ich, że miasto nie jest bronio ne. Podobne wiadomości przekazała również zebrana naprędce grupka robotników przymusowych.

343 L. Kosiorowski, Zakłady Przemysłu Wełnianego Polska Wełna w Zielonej Górze, [w:] J. Popkiewicz (red.), Zakłady przemysłu kluczowego w województwie zielonogórskim, Zielona Góra 1966, s. 39.

344 G. Wyder, Georg Beuchelt (1852-1913). Założyciel Fabryki Wagonów i Mostów, [w:] H. Szczegóła (red.), Znani zielonogórzanie XIX i XX wieku, Zielona Góra 1996, s. 31.

345 G. Wyder, Przedsiębiorstwa Zielonej Góry w latach 1945-1955, „Studia Zielonogórskie” 1998, nr 4, s. 74.

Wraz z wkroczeniem wojsk radzieckich do Zielonej Góry wszystkie obiekty przemysłowe znalazły się w ich gestii. O ile zniszczenia infrastruktury miejskiej szacowano na 8%³⁴⁶, to sytuacja w sferze przemysłowej przedstawiała się znacznie gorzej. Zniszczeniu uległy nie tyle same zabudowania zakładów, gdyż miasto nie było bronione, ile ich wyposażenie, a więc maszyny i urządzenia niezbędne do produkcji. Spośród wszystkich zakładów tylko 11 było zniszczonych. Wśród najistotniejszych przyczyn takiego stanu rzeczy uwzględnić należy – po pierwsze – działania Niemców, którzy ewakuowali wyposażenie fabryk, przedsiębiorstw, zakładów na zachodni brzeg Odry, a także – po drugie – wykonywanie rozkazu by zniszczyć wszystko, co mogłoby stanowić jaką kolwiek wartość dla armii radzieckiej³⁴⁷. Dalsza dewa-stacja była już dziełem wojsk ra dzieckich traktujących mienie poniemieckie jako zdobycz wo jenną. Ogólnie zniszczenie przemysłu w tym regionie szacuje się na około 70%³⁴⁸.

Obraz stanu przemysłu w mieście przedstawiono na zebraniu porozumiewawczym 28 lipca 1945 r., na którym burmistrz Zielonej Góry T. Sobkowiak stwierdził, że „przemysł w najbliższym czasie nie ruszy, fabryki zostały wywiezione przez Sowietów”, natomiast starosta J. Klementowski dodał, iż „gospodarstwa pozostawione przez niemców zostały zrabowane przez wojska Sowieckie z inwentarza żywego i martwego”³⁴⁹. Podobną opinię wyrażono na zebraniu Powiatowego Komitetu PPS 5 sierpnia 1945 r., na którym wskazano przyczyny trudności z uruchomieniem przemysłu: „sowieci bowiem po zdekompletowaniu fabryk, postawili nas na martwym punkcie”³⁵⁰.

W późniejszych przekazach propagandowych dominował jednak zgoła odmienny wizerunek pomijający udział Rosjan, a mianowicie: „Państwo nasze, odzyskując te tereny po wielowiekowej niewoli i zniszcze niach wojennych, zastało tu pustynię gospodarczą, kulturalną, a także ludnościo wą – z wyjątkiem kilku miejscowości autochtonicznych. W tej sytuacji najważ niejszym zadaniem było zaludnienie regionu oraz odbudowa gospodarcza, zabez pieczająca egzystencję napływającej ludności”³⁵¹.

Pewna liczba mieszkań i pomieszczeń na potrzeby administracyjne zwiększyła się po ich opuszczeniu przez wojska radzieckie. Pod koniec listopada 1945 r. Starostwo Powiatowe wystosowało do Zarządu Miejskiego pismo, w którym czytamy: „W związku z wyjazdem wojsk sowieckich prosimy zabezpieczyć wszelkie zabudowania wraz ze znajdującymi się nieruchomościami i ruchomościami [...]”³⁵².

346 W sprawozdaniu miesięcznym z działalności za miesiąc marzec z 8 kwietnia 1946 r. podano liczbę 10%.

APZG, MRN Zielona Góra, sygn. 29, s. 13.

347 S. Łach, Zniszczenia wojenne w nierolniczych działach gospodarki Ziem Zachodnich i Północnych Polski,

„Studia Zachodnie” 1992, nr 1, s. 146-151.

348 Ibidem, s. 155. Władza ludowa podjęła decyzję o interwencji u władz radzieckich dopiero 19 lipca 1945 r.

na posiedzeniu Biura Politycznego PPR, Protokół nr 17 z posiedzenia Biura Politycznego, odbytego w dniu 19 lipca 1945 r. [w:] A. Kochański (opr.), Protokoły posiedzeń Biura Politycznego KC PPR 1944-1945. Dokumenty do dziejów PRL, Warszawa 1992, s. 93.

349 APZG, KP PPR, Referat Administracyjno-Samorządowy, 15/XI/4, sygn. 118, s. 69. W okólniku nr 67 Prezesa Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1945 r. (Nr 77-15/1) stwierdza się, że „w znacznej mierze zostały ogo-łocone” przez nielegalny „szaber” i chaotyczny wywóz do województw centralnych a pomija się udział Związku Radzieckiego w tym procederze.

350 APZG, Powiatowy Komitet PPS w Zielonej Górze. Protokoły posiedzeń PK PPS, 1945-1947, 33/III/1, s. 2.

351 Pionierskie lata, „Nadodrze” 1969, nr 13 (180), s. 4.

352 APZG, Zarząd Miejski w Zielonej Górze. Referat Opieki Społecznej, sygn. 230. Sprawozdania z przeprowa-dzonej rejestracji majątku instytucji społecznych znajdujących się na terenie miasta. Pismo Starostwa Powiatowego do Zarządu Miejskiego w Zielonej Górze z dnia 29 listopada 1945 r.

Ich ilość zwiększała się z miesiąca na miesiąc, gdyż Zarząd Nieruchomości, w miarę posiadanych kre dytów, remontował zdewastowane domy. W wyniku działań wojennych spłonęło 45 domów mieszkalnych i 5 gospodarstw rolnych. Już w III kwartale 1945 r. Polacy przejęli 188 placówek handlowych i 213 rzemieślniczych³⁵³. W ocenie Ministerstwa Ziem Odzyskanych, według stanu na 15 stycznia 1946 r., w Zielonej Górze było jeszcze wolnych 3840 izb mieszkalnych, a ponadto 4 sklepy i 5 warsztatów rzemieślniczych³⁵⁴.

Problem mieszkaniowy w mieście (i nie tylko) miał w tym czasie zasadnicze znaczenie i w dużej mierze mobilizował ówczesne władze, o czym świadczy pismo wojewody po-znańskiego z 16 października 1945 r., w którym już w samym nagłówku pobrzmiewa waga problemu: „Ostrzeżenie w sprawie samowolnego zajmowania mieszkań”³⁵⁵. Przypominał w nim, że tylko komisje mieszkaniowe działające w oparciu o dekret PKWN z 7 czerwca 1944 r.³⁵⁶ są powołane do regulowania sposobu zajmowania pomieszczeń mieszkalnych.

Samowolne zajmowanie ich zagrożone było przymusowym usunięciem na koszt własny i bezwzględnym pociągnięciem do surowej odpowiedzialności. Z kolei Starosta Powiatowy Zielonogórski, pismem z 2 października 1948 r., interweniował u burmistrza odnośnie bardzo złego stanu technicznego budynków mieszkalnych, w szczególności dachów³⁵⁷.

Tymczasowa MRN w październiku 1946 r. postanowiła wprowadzić na terenie miasta publiczną gospodarkę lokalami. Motywowały ją do tego opinie wyrażane przez pracow-ników zakładów pracy. Na zebraniu PPS w Zakładach Graficznych w związku z trudna sytuacją mieszkaniową i wyposażeniem w meble padła propozycja, aby „administrowaniem domów zajmowali się ludzie, którzy mają naprawdę zainteresowanie dla Polski Demokra-tycznej a przede wszystkim członkowie naszej komórki (kobiety), które mogłyby w ten sposób sobie pomóc w ciężkim położeniu materialnym a poza tem sprawowali by Urząd ten uczciwie”³⁵⁸. W tym sformułowaniu mieści się, jak się wydaje, wiele prawdy o tamtych czasach – i nie tylko – wyraźnie bowiem widoczne było wykorzystanie obowiązujących haseł politycznych dla interesów prywatnych. Rozumowanie było bardzo proste. Kto był za

„demokratyczną Polską”, ten stał po właściwej stronie i to jego interesy powinny mieć prio-rytet, co jak powszechnie głoszono, było sprawiedliwe. Jeżeli podejmowane były działania czy decyzje inne, to tylko przez wrogów „demokracji ludowej”, a więc godne potępienia, tym bardziej, jeśli nie zabezpieczały interesów „ludzi pracy”. Ludzi, którzy zostali uznani za wrogów „demokracji ludowej”, należało wyeliminować z życia społecznego, a funkcje te powinni spełniać tylko wiarygodni i „namaszczeni” członkowie tych sił politycznych, które budowały „Polskę Demokratyczną”.

Ministerstwo Ziem Odzyskanych wykonując dekret z 6 grudnia 1946 r. o przekazy-waniu przez Państwo mienia nierolniczego na obszarze Ziem Odzyskanych i b. Wolnego

353 APZG, Zarząd Miejski w Zielonej Górze. Wydział Administracyjny. Referat Społeczno-Polityczny, sygn. 79.

354 H. Dominiczak, Proces zasiedlania..., s. 135.

355 APZG, KP PPR w Zielonej Górze, Referat Administracyjno-Samorządowy, 15/XI/3, sygn. 117, s. 17.

356 Dz.U. RP z 1944, Nr 4, poz. 18. Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia narodowego z dnia 7 września 1944 r. o komisjach mieszkaniowych.

357 APZG, KP PPR w Zielonej Górze, Referat Administracyjno-Samorządowy, 15/XI/3, sygn. 117, s. 127.

358 APZG, Referat Ogólno-Organizacyjny PK PPS w Zielonej Górze. Protokoły, sprawozdania, wykazy kół PPS przy większych zakładach przemysłowych w Zielonej Górze. 1945-1948, sygn. 30. Protokół z zebrania orga-nizacyjnego przy Państwowych Zakładach Graficznych z dnia 10 kwietnia 1946 r.

Miasta Gdańska³⁵⁹ mający na celu zagwarantowanie ludności pracującej możliwość na-bycia własności obiektów mieszkalnych, ustanowiło pierwszeństwo dla zatrudnionych w przemyśle państwowym. Zgodnie z dekretem pierwszeństwo w nabywaniu mienia posiadali repatrianci, zdemobilizowani żołnierze biorący udział w walkach o wyzwolenie kraju, w tym także partyzanci, ale z wyjątkiem „tych, którzy występowali przeciwko Polsce Demokratycznej” (art. 7.1 punkt 2). Następnie wymienieni zostali funkcjonariusze służb bezpieczeństwa, wdowy i sieroty po żołnierzach walczących o Polskę, inwalidzi wojenni i więźniowie obozów koncentracyjnych, wreszcie osoby, które utraciły majątek wskutek działań wojennych. Decyzje wykonawcze miały na celu zapewnienia napływu niezbędnej dla uruchomienia przemysłu siły roboczej. Starostowie zobowiązani zostali do sporządze-nia list osób uchylających się od pracy, spekulantów, socjalnie i gospodarczo szkodliwych oraz tych, którzy po wojnie zajęli najlepsze poniemieckie domy lub mieszkania³⁶⁰. W tym celu odbyła się narada Starostów regionu, na której omawiano przeprowadzenie akcji specjalnej zmierzającej do usunięcia z Ziemi Lubuskiej elementu niepożądanego oraz uniemożliwienie nabycia przez nich domów i mieszkań. Z drugiej strony, przewidywano znaczące ulgi przy nabywaniu własności przez robotnika, w myśl których płacono by tylko 5% oszacowanej wartości. Zadanie to starostowie i prezydenci miast wykonać mieli przy współudziale organów Bezpieczeństwa Publicznego, Brygad Ochrony Skarbowej, organów Komisji Specjalnych do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym i związkami zawodowymi³⁶¹. W 1949 r. przeprowadzono akcję weryfikacyjną dotyczącą użytkowników domków jedno- i dwurodzinnych. Rozpatrzono 307 spraw, z których w 18 przypadkach pozbawiono prawa zajmowania lokalu. Jako powód podawano – aspołeczny³⁶².

Problem braku mieszkań próbowano rozwiązać na różne sposoby. Już w sprawozdaniu z działalności Tymczasowej Miejskiej Rady Narodowej za sierpień 1946 r. informowano, że „miasto Zielonogóra jest już w 90% osiedlone i w tej chwili najważniejszą kwestią jest sprawa mieszkań dla robotników fabrycznych”³⁶³. Natomiast 20 października 1948 r., na wspólnym posiedzeniu egzekutyw PPR i PPS z Radą Zakładową Związków Zawodowych potwierdzono taki stan i uzasadniano trudności mieszkaniowe faktem, że przed wojną mieszkało w Zielonej Górze około 27 tys., a teraz 31 tys. ludzi, przy czym uwzględnić trzeba zniszczenia wojenne (podano 8%)³⁶⁴. W tym samym dniu na zebraniu sekretarzy partyjnych PPR Zakładów Budowy Mostów i Wagonów postulowano, aby w celu uzyskania mieszkań zmniejszyć ilość hoteli z ośmiu do dwóch oraz restauracji z czterdziestu o połowę. Ponadto

359 Dz.U. RP 1946, Nr 71, poz. 389. Dekret z dnia 6 grudnia 1946 r. o przekazywaniu przez Państwo mienia nierolniczego na obszarze Ziem Odzyskanych i b. Wolnego Miasta Gdańska.

360 APZG, Prezydium WRN w Zielonej Górze. Teczka nr 2. Akta tajne Wydziału Osiedleńczego za rok 1947.

Kategoria „A”, sygn. 1311. Ministerstwo Ziem Odzyskanych, departament Osiedleńczy do wojewodów z dnia 23 stycznia 1948 r. (L.dz. 8/III/48/tjn) a także pismo z dnia 8 stycznia 1948 r.

361 APZG, Prezydium WRN w Zielonej Górze. Teczka nr 2. Akta tajne Wydziału Osiedleńczego za rok 1947.

Kategoria „A”, sygn. 1311. Protokół ze Zjazdu Starostów Powiatowych i Prezydentów Miast Wydzielonych Ziemi Lubuskiej z dnia 7 lutego 1948 r.

362 APZG, Prezydium WRN w Zielonej Górze. Teczka nr 2. Akta tajne Wydziału Osiedleńczego za rok 1947. Ka-tegoria „A”, sygn. 1311. Pismo do UWP w Poznaniu Ekspozytura w Gorzowie Wlkp. z dnia 19 grudnia 1949 r.

363 APZG, MRN w Zielonej Górze, Sprawozdanie z działalności TMRN za miesiąc sierpień 1946 r. z dnia 4 września 1946 r. (MRN-9-19/46), sygn. 29. W podobnym sprawozdaniu za miesiąc luty podano, iż miasto jest zasiedlone w 55%. Ibidem, (MRN-19-5/46), sygn. 29.

364 APZG, Urząd Wojewódzki Poznański Ekspozytura w Gorzowie Wlkp., Akcja budowlana i zabezpiecze-niowa, sygn. 436.

wnioskowano o usunięcie z miasta osób niepracujących (do okolicznych niezaludnionych miejscowości), a na ich mieszkania wprowadzić rodziny robotnicze³⁶⁵. Na posiedzeniu MRN w marcu 1949 r. w trakcie dyskusji zgłoszono postulat, że „w mieście zamieszkują nieroby zajmując wygodne mieszkania a świat pracy zamieszkuje w warunkach bardzo prymityw-nych i że dla uzdrowienia stosunków mieszkaniowych należałoby wszystkich nierobów z miasta wysiedlić”³⁶⁶. Prezydent w odpowiedzi na taki dezyderat poprosił o zgłaszanie podobnych przypadków, które miały być następnie rozpatrywane.

Według informacji burmistrza M. Meszy z 18 marca 1948 r. w mieście było 31 budynków wypalonych, z których w tym roku z braku funduszy tylko 3 z nich planowano rozebrać.

Nadających się do remontowania było 106 budynków, z czego 24 remontowane w 1948 r.

Pozostałe budynki tylko zabezpieczono przed dewastowaniem. Wyrażał jednocześnie nadzieję, że ogromne zapotrzebowanie na mieszkania, szczególnie dla robotników, skłoni

„fabryki do wyremontowania dalszych budynków zdewastowanych”³⁶⁷.

W materiałach źródłowych znajdują się również i odmienne oceny sytuacji mieszkanio-wej. Na posiedzeniu połączonych egzekutyw PPR i PPS przy Fabryce Zgrzeblarek (dawniej Josephy II) w październiku 1948 r. stwierdzono, że fabryka ma dość mieszkań i niektóre stoją puste a problemem, który podnoszono było to, że „robotnicy mieszkają na ogół w warunkach znośnych, jednak gorszych niż warunki mieszkaniowe kupców i prywatnych przedsiębior-ców zajmujących luksusowe i obszerne mieszkania”³⁶⁸. Ta informacja wskazywałaby na brak właściwej skoordynowanej organizacji pracy. Szczupłymi, i co istotne niewystarczającymi, zasobami mieszkaniowymi należałoby gospodarować w sposób gwarantujący ich racjonal-ne wykorzystanie. Tym bardziej że powołano w Prezydium MRN odpowiednią komórkę organizacyjną do publicznej gospodarki mieszkaniami. Natomiast wówczas nie istniały jeszcze plany rozbudowy miasta. Te pojawiły się później wraz z uzyskaniem statusu miasta wojewódzkiego i koniecznością sprostania nowym wymogom lokalowym.

Dążąc do rozwiązania problemu mieszkaniowego podejmowano także konstruktywne działania, a mianowicie w sierpniu 1947 r. postanowiono założyć Spółdzielnię Budowla-ną. Na zebraniu organizacyjnym 26 sierpnia wybrano Zarząd i Radę Nadzorczą, a także rozpoczęto rejestrację członków³⁶⁹.

Sytuacja mieszkaniowa w znacznym stopniu determinowała politykę wysiedleń Niem-ców oraz przesiedleń ludności polskiej. Na posiedzeniu 13 marca 1946 r. TMRN utworzyła Dział Kwaterunkowy w Zarządzie Miejskim i Komisję Lokalową w celu publicznej kontroli najmu. Członkowie Rady brali udział w spisie Niemców i ich mienia. Związane to było ze

365 APZG, KP PPR w Zielonej Górze, Referat Organizacyjny, 15/VI/37, sygn. 77.

366 APZG, MRN w Zielonej Górze, Protokół z posiedzenia MRN z dnia 18 marca 1949 r., sygn. 27.

367 APZG, Urząd Wojewódzki Poznański Ekspozytura w Gorzowie Wlkp., Akcja budowlana i zabezpiecze-niowa, sygn. 436; Zarząd Miejski w Zielonej Górze. Wydział Administracyjny. Referat Społeczno-Polityczny, sygn. 79.

368 APZG, KP PPR w Zielonej Górze, Referat Organizacyjny. Protokoły z zebrań Komitetu, sekretarzy kół i aktywu, plany pracy, wykazy aktywu i członków oraz sprawozdania kasowe KM PPR 1945-1948, 15/VI/24, sygn. 64.

369 APZG, Urząd Wojewódzki Poznański. Ekspozytura w Gorzowie Wlkp., Sprawozdanie sytuacyjne Starostwa Powiatowego Zielonogórskiego w Zielonej Górze za miesiąc sierpień 1947 r., sygn. 48. Sprawozdanie sytuacyjne za miesiąc sierpień 1947 r. z dnia 30 sierpnia 1947 r.

zbliżającą się akcją repatriacyjną. Na początku lipca 1946 r. wybrano Komisję Osiedleńczą³⁷⁰. Natomiast na posiedzeniu 7 października podjęto uchwałę o wprowadzeniu publicznej gospodarki lokalami. Stwierdzono w niej, iż wskutek zbyt szybkiego osiedlania powstał chaos i w celu naprawienia powstałych błędów oraz konieczności zakwaterowania rodzin zatrudnionych z zakładach niezbędna jest kontrola w tym zakresie³⁷¹. Wcześniej już – 3 kwietnia 1946 r. – uchwalono normy lokalowe obowiązujące w Zielonej Górze. Zgodnie z nimi osobom samotnym przysługiwała 1 izba mieszkalna³⁷². Rodzinom składającym się z 2-3 osób dorosłych (dwoje dzieci do lat 18 uważano za 1 osobę) przysługiwały dwie izby o powierzchni do 50 m², z 4 osób dorosłych trzy izby o powierzchni do 75 m², rodzinie 5-6-osobowej cztery izby o powierzchni do 100 m², a rodzinie liczącej ponad 6 osób pięć izb o powierzchni do 150 m². Ponadto osobom pełniącym kierownicze stanowiska i wyko-nującym wolne zawody przysługiwała dodatkowa powierzchnia³⁷³. Trudna i nawarstwiająca się sytuacja mieszkaniowa spowodowała – najpierw w marcu 1947 r.³⁷⁴, a następnie rok później – zmniejszenie norm mieszkaniowych. Teraz osobom samotnym przysługiwała 1 izba (kuchnia nie przysługiwała) o powierzchni do 16 m². Rodzinom składającym się z 2-3 osób dorosłych jedna do dwóch izb o powierzchni do 35 m², rodzinom 4 osobowym dwie do trzech izb o powierzchni do 50 m², rodzinom 5-6 osobowym trzy do czterech izb o powierzchni do 70 m², a rodzinom liczącym ponad 6 osób można było przyznać lokal od czterech izb wzwyż o powierzchni do 120 m². Utrzymano przywilej dodatkowej powierzchni dla osób pełniących kierownicze funkcje i wolne zawody³⁷⁵.

Starosta Powiatowy w piśmie do burmistrza Zielonej Góry wskazuje na liczne zażalenia na stan sanitarny mieszkań, zły stan dachów powodujący wilgoć i zagrożenie „dla zdrowia robotników i ich rodzin”. W celu poprawy sytuacji Zarząd Miejski, który „winien repre-zentować interesy klasy robotniczej jako odpowiedzialnej przy odbudowie i ugruntowaniu Państwa robotniczo-chłopskiego”, winien wyłonić Nadzwyczajną Komisję do opracowania planu wykorzystania kredytów z Samorządowego Funduszu Wyrównawczego i środków własnych³⁷⁶.

Wnioski z kontroli Zarządu Miejskiego przeprowadzonej w kwietniu 1950 r. zawierały zalecenie zmiany uchwały MRN dotyczącej norm mieszkaniowych ze względu na zwiększe-nie liczby mieszkańców miasta. Zasadniczą przyczyną były jednak czynione przygotowania do zwiększonych potrzeb mieszkaniowych wynikających z uzyskania statusu miasta woje-wódzkiego i konieczności zapewnienia mieszkań dla rzeszy nowych pracowników instytucji wojewódzkich przybyłych z zewnątrz. Stwierdzono wówczas przypadki zbyt obszernych mieszkań w stosunku do liczby członków rodziny. Z tego względu jeszcze w 1949 r.

doko-370 APZG, MRN w Zielonej Górze. Protokoły Prezydium MRN, sygn. 29. Protokół nr 8 z posiedzenia TMRN w Zielonej Górze z dnia 9 lipca 1946 r.

371 APZG, MRN w Zielonej Górze. Protokoły Prezydium MRN, sygn. 29. Protokoły Prezydium MRN, sygn. 29.

Protokół z posiedzenia TMRN z dnia 7 października 1946 r.

372 Za izbę mieszkalna uważano pomieszczenie posiadające piec lub centralne ogrzewanie.

373 APZG, MRN w Zielonej Górze, Protokoły Prezydium MRN, sygn. 24.

374 APZG, MRN w Zielonej Górze, sygn. 25. Protokół z posiedzenia MRN z dnia 11 marca 1947 r.

375 APZG, MRN w Zielonej Górze, sygn. 26. Protokół z posiedzenia MRN z dnia 3 marca 1948 r.

376 APZG, Referat Administracyjno-Samorządowy PK PPS Zielona Góra, sygn. 56. Materiały dotyczące działalności państwowej i samorządowej oraz rad narodowych 1945-1948. Pismo Starosty Powiatowego Zielo-nogórskiego do burmistrza Zielonej Góry z dnia 2 października 1948 r. (Nr. Os.-13/1266/48).

nano 14 przymusowych przekwaterowań³⁷⁷. Podobną weryfikację przeprowadzono wśród użytkowników domków jedno- i dwurodzinnych. Tylko w 1949 r. rozpatrzono 307 takich spraw, z czego w 18 przypadkach z powodów aspołecznych pozbawiono prawa zajmowania lokalu³⁷⁸.

Egzekutywa KM PZPR omawiając w maju 1950 r. stan budownictwa w mieście oceniła je bardzo krytycznie. Po pierwsze, budowało się bardzo mało, raczej skupiano całą uwagę na remontach. Po drugie, brakowało materiałów budowlanych, przede wszystkim ze względu na biurokrację, która „hamuje dostawy na czas”. Wreszcie, budownictwo jest „prowadzone pod wszelką krytyką”. Jako przykład podano nowoodbudowaną bursę, która nie nadaje się do zamieszkania. „Zaczyna występować grzyb. Malowanie pod wszelką krytyką. Okna nowo założone już powypadały z futryn”. Elementem brzmiącym wówczas optymistycznie była perspektywa uzyskania statusu miasta wojewódzkiego i miała stanowić gwarancję

„perspektywy rozbudowy”³⁷⁹.

Problem dramatycznie zaostrzył się po uzyskaniu statusu miasta wojewódzkiego, co sprawiło konieczność rozlokowania władz, urzędów i instytucji wojewódzkich oraz zapewnienie mieszkań zwiększonej liczbie zatrudnionych na terenie miasta. Pogłębiło to i tak trudną już sytuację mieszkaniową. Między innymi następstwem braku mieszkań była duża fluktuacja w zakładach pracy. Z dalszego pobytu tutaj rezygnowali skierowani do pracy zarówno robotnicy, technicy i inżynierowie, ale także lekarze czy nauczyciele.

Były to z reguły osoby o kwalifikacjach zawodowych, których brakowało, a tym samym pogłębiał się ich deficyt. MRN dysponowała tylko mieszkaniami zwolnionymi przez osoby opuszczające miasto. Remonty mieszkań prowadzone były w niedostatecznej ilości. Były dwie zasadnicze przyczyny takiego stany rzeczy, a mianowicie brak funduszy (sprawą na-gminną było przekraczanie limitów funduszy na remonty) oraz małe przydziały materiałów niezbędnych do remontów (blachy, drewno).

Politykę mieszkaniową prowadzoną przez Zarząd Miejski poddano zdecydowanej kry-tyce na Egzekutywie KM PZPR w sierpniu 1950 r. Z powodu drastycznego braku mieszkań dokwaterowywano ludzi, ścieśniając tym samym dotychczasowych użytkowników. Czynio-no tak w stosunku do robotników, a nie przekwaterowywaCzynio-no inicjatywy prywatnej. Jeżeli już do tego dochodziło, co szczególnie bulwersowało partyjne władze, to „prywaciarzy”

przekwaterowywano do pobliskich podzielonogórskich wiosek, natomiast robotników przesiedlano do odległych miejscowości³⁸⁰.

Sytuację mieszkaniową w mieście w 1951 r. ilustruje przypadek odnotowany w protokole zebrania POP przy WRN, kiedy to trzeba było rozwiązać dylemat czy mieszkanie przyznać

Sytuację mieszkaniową w mieście w 1951 r. ilustruje przypadek odnotowany w protokole zebrania POP przy WRN, kiedy to trzeba było rozwiązać dylemat czy mieszkanie przyznać