SYNTEZA BADAŃ, WNIOSKI I PODSUMOWANIE

W przedstawionej pracy doktorskiej autor zaprezentował nowatorską metodę ochrony zabytków architektury wojskowej, poprzez wykorzystanie ich na potrzeby sportów paramilitarnych.

Problemowi degradacji obiektów powojskowych nie poświęcano zbyt dużej uwagi w literaturze naukowej. Świadczyć o tym może stosunkowo mała ilość publikacji z dziedziny Architektury. Większość prac opisuje przykłady współczesnych adaptacji zabytków pod nowe funkcje. W pracach z zakresu konserwacji zabytków promowana jest idea parków kulturowych, jako efektywnego narzędzia ochrony dziedzictwa kulturowego. Natomiast wyniki przekształceń oraz rewitalizacji terenów powojskowych, jako jednego z typów terenów poprzemysłowych, znaleźć można w pozycjach o tematyce związanej z gospodarką przestrzenną.

Odnosząc się do pierwszej wstępnej części analitycznej, wykazać można, że architektura powojskowa stanowić może interesujące tło dla kształtowania nowoczesnej przestrzeni publicznej. Niezależnie od skali oraz lokalizacji obiektu, istnieją możliwości adaptacji na nowe funkcje. Silos na pociski międzykontynentalne stać się może domem, a schron podziemny miejscem spotkań. Im śmielszy projekt tym większe zainteresowanie opinii publicznej ochroną dziedzictwa kulturowego – militarnego. Tendencje w współczesnej architekturze dotyczące ponownego wykorzystania (reuse) stanowią atrakcyjne uzupełnienie form ochrony zabytków militarnych, obok idei parków kulturowych, propagowanej przez stowarzyszenia konserwatorów zabytków.

Głównym celem pracy naukowej pt. „Organizacja sportów paramilitarnych jako formy ochrony zabytków architektury wojskowej na przykładzie rozgrywek” było ustalenie teoretycznego modelu zagospodarowania funkcjonalno-przestrzennego ośrodka sportów paramilitarnych. Na podstawie wyników analizy współczesnych tendencji kształtowania terenów rozgrywek Airsoft, ankiety eksperckiej oraz wartościowania kryteriów przez sędziów kompetentnych, stworzone zostały trzy modele, uwzględniające specyfikę sportów paramilitarnych.

Użyteczność teoretycznego modelu została potwierdzona podczas organizacji trzech eksperymentów naukowych, zorganizowanych na dwóch terenach powojskowych oraz na poligonie wojskowym w Biedrusku. W kolejnym etapie badań, model użyty został do przeprowadzenia analizy potencjału adaptacji niewykorzystywanych terenów powojskowych na cele ośrodka sportów paramilitarnych. Na podstawie wyników badań sformułowano następujące wnioski:

1. Największą zdolność adaptacyjną posiadają tereny po byłych jednostkach wojskowych. Wielkość działki pozwala na racjonalne wykorzystanie przestrzeni.

W niektórych wariantach, właściwe zagospodarowanie działki umożliwiało stworzenie ośrodka z rozgrywkami z zieloną (część ogniowa bazy) i czarną taktyką (część koszarowa). Pozwala to na organizowanie dwóch mniejszych lub jednej, dużej imprezy.

154 2. Tereny po wojskowej infrastrukturze technicznej (np. radiolatarnie lub posterunki wojsk łącznościowych) nie nadają się pod ośrodki sportów paramilitarnych.

Wśród czynników niekorzystnych można wymienić małą powierzchnię działek, małą odległość do zabudowań oraz obecność osób postronnych (mieszkańcy, spacerowicze, grzybiarze oraz myśliwi).

3. Dojazdy do jednostek przystosowane były do przejazdu dużych transporterów.

Z reguły drogi dojazdowe zachowały się w dobrym stanie i nie wymagają remontu czy modernizacji. Dodatkowo przed bazami znajdowały się zawsze parkingi dla prywatnych samochodów oficerów.

4. Odległość założeń od innych zabudowań zwiększa poziom bezpieczeństwa gry.

Byłe poligony i strzelnice garnizonowe posiadają budowle ziemne, takie jak wały czy kulochwyty, które dodatkowo stanowią pierwotną ochronę przed utratą zdrowia osób postronnych.

5. W kwestii oceny atrakcyjności architektonicznej i historycznej zauważalna jest zależność, że im starsze obiekty (fortyfikacje pruskie) tym budynki posiadają większą ilość detali. Nowsze, powstałe po II Wojnie Światowej, budowane były na podstawie projektów typowych, często z prefabrykatów, gdzie cechą nadrzędną miała być funkcjonalność. Istnieją jednak wyjątki, przykładem tego może być baza 77. Dywizjonu Rakietowego Obrony Powietrznej m. Złotkowo.

Budynki posiadają atrakcyjny detal ceglanych cokołów, gzymsów i obramowań głównych wejść i bram, niespotykanych w innych zespołach tego typu w Polsce. Wszystkie budynki na tym terenie charakteryzuje spójność kompozycyjna. Drugim zespołem o wysokiej jakości architektonicznej i urbanistycznej jest Bomboskład w Starej Łubiance. Na uwagę zasługuje wieża strażnica o geometrycznych kształtach, na rzucie wieloboku, z podkreślonym cokołem, fakturą białej cegły oraz rytmem doświetlenia klatki schodowej.

Znajduje się ona w północnym narożniku działki, stanowiąc akcent przestrzenny założenia.

6. Badania wykazały, że nie wszystkie zespoły wojskowe nadają się do uprawiania sportów paramilitarnych. Konieczna jest odpowiednia wielkość działki, spełnienie warunków bezpieczeństwa oraz wysoka atrakcyjność pola gry, aby ośrodek mógł w pełni funkcjonować.

7. Fort VIIa w Poznaniu, Bomboskład w Starej Łubiance k. Piły oraz Schron rakiet atomowych w Brzeźnicy-Kolonii stanowią najatrakcyjniejsze założenia z możliwością ich adaptacji na cele rozgrywek sportów paramilitarnych. W dalszej kolejności są to: Fort Ia ”Boyen” w Poznaniu, Schron piechoty przy ul.

Gołężyckiej w Poznaniu, Schron Międzypola Fortu II a w pobliżu Jazu na Cybinie w Poznaniu, była baza 77. Dywizjonu Rakietowego Obrony Powietrznej m. Złotkowo oraz Kasyno Oficerskie w Biedrusku.

8. Badania wykazały, że na 43 obiekty powojskowe 8 wymaga pilnej interwencji, a kolejne 5 powinno mieć przeprowadzony generalny remont. Kasyno oficerskie w Biedrusku, Fort I a „Boyen” w Poznaniu, baza 77. Dywizjonu Rakietowego Obrony Powietrznej m. Złotkowo pod Poznaniem, czy budynki kaszarowe w Pile, przy ul. Kołobrzeskiej są zespołami o niespotykanej, wysokiej jakości architektonicznej. Ich niewykorzystywanie powoduje powolne niszczenie obiektu.

Celem nadrzędnym pracy badawczej było potwierdzenie sformułowanej na początku tezy: Prawidłowe zagospodarowanie terenu i organizacja imprez airsoftowych w opuszczonych bazach wojskowych stanowi efektywne narzędzie ochrony i opieki nad wielkopolską architekturą militarną.

Potwierdzeniem tezy jest działalność poznańskiego Stowarzyszenia Miłośników Fortyfikacji „Kernwerk”, zarządzającego Fortem V a „Bonin”. Z dochodu z oprowadzania gości po obiekcie oraz organizacji rozgrywek Airsoft i Laser Tag, opłacane są prace konserwatorskie, mające na celu przywrócenie pierwotnego wyglądu. Stowarzyszenie jest również współorganizatorem Dnia Twierdzy Poznań i innych wydarzeń kulturalnych, zwiększających wśród Poznaniaków zainteresowanie fortyfikacjami, militariami i historią Poznania. Podobne działania prowadzi niemiecki Airsoftgelände BLACKFIELD na terenie dawnego magazynu amunicji z NVA oraz angielskie stowarzyszenie Elite Action Games, które z powodzeniem opiekuje się dwoma terenami powojskowymi (w tym podziemnym schronem z II Wojny Światowej).

W oparciu o „General Airsoft Statistics Report” wykonany przez The Center for Airsoft Statistics and Player Relations¹⁹⁰ stwierdzić można, że sporty paramilitarne należą do sportów elitarnych. Uczestnicy rozgrywek są przedsiębiorcami oraz osobami zatrudnionymi na pełnym etacie, którzy przeznaczają średnio 2 tysiące dolarów na sam sprzęt i oporządzenie. Kolejne pieniądze inwestowane są w samochody wojskowe przystosowane do rozgrywek, atrapy broni oraz podróże na imprezy airsoftowe. Prym w tym wiodą gracze z USA i Europy Zachodniej.

Wykorzystanie polskich obszarów powojskowych na cele ośrodków obsługujących tych klientów, stanowić może nie tylko formę ochrony zabytków architektury wojskowej, ale analogicznie do ośrodków golfowych przyczynić się może do aktywizacji gospodarczej miejscowości sąsiadujących.

Wyniki analizy potencjału adaptacji niewykorzystywanych terenów powojskowych oraz wzorce zagospodarowania przykładowych terenów powojskowych na cele ośrodka sportów paramilitarnych, stanowią potwierdzenie drugiego członu tezy:

Teoretyczny model ośrodków sportów paramilitarnych stanowi efektywne narzędzie określania przydatności terenów pod miejsca rozgrywek Airsoft oraz pomaga w prawidłowym zagospodarowaniu funkcjonalno-przestrzennym.

Warto zwrócić uwagę, że eksperymenty naukowe, oprócz dostarczenia wymiernych korzyści naukowych, stały się okazją do promowania postawy patriotycznej i zachowań proobronnych. Stanowiły również promocję Szkoły Podoficerskiej Wojsk Lądowych w Poznaniu w wielkopolskim środowisku airsoftowym. Dodatkowo, wspólny trening z żołnierzami Wojska Polskiego na czynnym obiekcie wojskowym był dla graczy Airsoft okazją do podpatrzenia warsztatu „zawodowców” i poszerzenia swojego doświadczenia. Zgodnie z założeniami, dla żołnierzy SPWL trening był okazją do przećwiczenia różnych działań w rzeczywistym starciu z grupą cywili. Pozytywne wyniki współpracy zaowocowały kontynuacją badań i wpisaniem ich w „Plan współpracy na rok 2015”, na podstawie współpracy Resortu Obrony Narodowej z organizacjami pozarządowymi i innymi partnerami społecznymi.

190 Rozdział IV.3. „Geneza rozgrywek i społeczność graczy Airsoft” str. 48.

156 Wśród problemów, które wymagają dalszych badań i analiz znajduje się temat pilnych interwencji w stan techniczny niektórych wielkopolskich zabytków, sprawa usuwania obiektów powojskowych na terenach zwróconych Lasom Państwowym, w celu ponownego zalesienia oraz kwestia wyznaczania terenów pod sporty paramilitarne i wyczynowe w poszczególnych gminach. Ponieważ osoby mieszkające w małych miejscowościach, nie mając dostępu do ośrodków w dużych miastach, nadal wybierać będą rozgrywki w lasach, bez odpowiedniego zabezpieczenia.

X. BIBLIOGRAFIA

1. Astasenkov P.T., Radzieckie wojska rakietowe, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1968.

2. Bara Simona, Antal Alexandra, Barbu Mariana: Patrimoniulprovenit din fostelebazemilitaretrecuteîn circuit civil întrerealitateşiuitare, Urbanism.

Arhitectura. Constructii, 2010, Vol.1(1),

3. Bielawska-Pałczyńska J., Poznań Spis zabytków architektury, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2005.

4. Biesiadka J., Gawlak A., Kucharski Sz., Wojciechowski M., Twierdza Poznań – O fortyfikacjach Miasta Poznania w XIX i XX wieku, Wydawnictwo Raweli, Poznań 2006.

5. Biranowska-Kurtz Alicja, Świnoujście Fortyfikacje nowożytne w planach, projektach i rycinach, Wyd. Univers 2005

6. Biskup Krzysztof: Pruskie fortyfikacje Chełmna 1900-1919, artykuł w czasopiśmie:

Zapiski Historyczne : poświęcone historii Pomorza i krajów bałtyckich , Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 1999,

7. Biskupski P., Przekształcenia i rozwój przestrzenni Poznania oraz wybranych miast, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2013.

8. Bochenek Ryszard Henryk, 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach, Wydawnictwo Ministra Obrony Narodowej, Warszawa 1980;

9. Bogdanowski Janusz, Fortyfikacje Łańcuckie na tle małopolskiej sztuki obronnej, Muzeum-Zamek w Łańcucie, Łańcut 1976.

10. Brzoskwinia Waldemar: Kilka uwag o konserwatorskim zagospodarowaniu zabytków fortyfikacji nowoczesnej, czasopismo: Białostocczyzna, Tom 14, Zeszyt nr 3 (55), Białostockie Towarzystwo Naukowe, Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Białymstoku, Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku i Archiwum Państwowe w Białymstoku, Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Oddział w Białymstoku, Białystok, 1999.

11. Bucciarelli Fabrizio: Softair Made in Italy – Manuale di Softair, INDEX – Modena, 2012.

12. Chorzępa Jarosław, Fortyfikacje: przewodnik po Polsce, Carta Blanca, Warszawa 2007 (wyd. 2)

13. Chorzępa Jarosław, Możliwości współczesnego cywilnego wykorzystania fortyfikacji nowoczesnej i najnowszej na wybranych metodach postępowania w innych krajach / Jarosław Chorzępa., czasopismo:

Białostocczyzna, Tom: 14, Numer 3 (55),

14. Chorzępa J.: Fortyfikacje w Polsce i Europie, Carta Blanca, Warszawa 2012 15. Chylińska D., Wzorce zagospodarowania i wykorzystania turystycznego

fortyfikacji wojskowych z okresu II wojny światowej (na wybranych przykładach), praca naukowa pod kierownictwem Jerzy Hubert Wyrzykowski, Wrocław 2009

16. Departament of Defense Dictionary of Military and AssociatedTerms, Joint Publication 1-02, 8 November 2010

17. Frisbee J. William S.: The Airsoft Bible – Book of tactics, Createspace, 2012;

18. Frisbee J. William S.: The Airsoft Bible – Book of Comm, Createspace, 2011;

19. Fuglewicz Stefan, Ilustrowana historia fortyfikacji, Oficyna Wydawnicza

„Rewasz”, Warszawa 1991

20. General Airsoft Statistics Report. Wyd. TCASPRPub. 2013/08• Dallas, 2013.

158 21. Gossel P., Leuthauser G., Architektura XX wieku, Taschen, Kolonia 2006.

22. Gostyński W., Z. Pilarczyk, Poznań: fortyfikacje miejskie: przewodnik, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2007.

23. Gruszecki Andrzej, Bastionowe Zamki w Małopolsce, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1962;

24. Hercik Jan, Šimáček Petr, Szczyrba Zdeněk, Smolová Irena: Military Brownfields in The Czech Republic and the potential for their revitalisation, focused on their residential function, QuaestionesGeographicae 33(2) • 2014.

25. Hercik Jan, Szczyrba Zdeněk: Post-military areas as space for buisness opportunities and innovation, PraceKomisjiGeografiiPrzemysłu nr 19, Warszawa-Kraków 2012.

26. Hercik Jan, ŠerýOndřej, ToušekVáclav: Post‐Military Areas in The Czech Republic and their revitalization - examples of The Towns of Hodonín and UherskéHradiště, ActaUniversitatisPalackianaeOlomucensis–Geographica, Vol. 42, No. 2, 2011;

27. Hessman Cortez: Airsoft How To Boot Camp: The Fast and Easy Way to Learn the Basics with 102 World Class Experts Proven Tactics, Techniques, Facts, Hints, Tips and Advice, Wyd. tebbo, 2008

28. IE International Conference 2012, Reinventing Architecture and Interiors: the past, the present and the future, Ravensbourne, 28-29 March, 2012,

29. Jarczewski Wojciecha (pod red.): Przestrzenne aspekty rewitalizacji – śródmieścia, blokowiska, tereny poprzemysłowe, pokolejowe i powojskowe, Instytut Rozwoju Miast, Kraków 2009.

30. Jasiecka I., Kondziela H., Przegląd zabytków miasta Poznania, Zakład Graficzny Politechniki Poznańskiej, Poznań 1965.

31. Jaśkowiak F., Zabytki poznańskie po pożodze”, Drukarnia Św. Wojciecha w Poznaniu, Poznań 1945.

31. Kaufmann Joseph E., Kaufmann Hanna W., Jurga Robert M.: Fortyfikacje III Rzeszy, Rebis Dom Wydawniczy, Poznań 2011.

32. Kaufmann Joseph E., Kaufmann Hanna W.: Fortress France: The Maginot Line and French Defenses in World War II, Stackpole Books, 2007.

33. Kaufmann Joseph E., Kaufmann Hanna W., Jankovie – Potoenik A.,: The Maginiot Line: History and Guide, Pen and Sword, 2011

33. Kaufmann Joseph E., Kaufmann Hanna W., Jankovie – Potoenik A., Tonie Vladimir :The Atlantic Wall: History and Guide, History and Guide, 2012 34. Kaufmann Joseph E.: Fortress America: Forts that Defended America, Da Capo

Press, 2007.

32. Klinkert, W.: Het Vaderland Verdedigt (Bijdragen SMG), Sectie Militaire Geschiedenis 1992, ISBN 90-70677-29-6

33. Kozłowska E. 2005. Miasta po likwidacji garnizonu. Studia Regionalne i Lokalne Nr 3 (21)/2005,

34. Krogulski M.: Okupacja w imię sojuszu: Armia Radziecka w Polsce 1956-1993.

Wydawictwo von borowiecky, 2001

35. Kronika Miasta Poznania „Mury miejskie” KMP 1996 1, Wydawnictwo Miejskie, Poznań 1996.

36. Krzemień T., Wojska rakietowe i artyleria, Warszawa 1983.

37. Larsen Christopher: Paintball and Airsoft Battle Tactics”, MVP Books, 2008.

38. Love Paul: The Airsoft Question and Answer Book, CreateSpace, 2008.

39. Maćkowiak. P.: Starołęckie umocnienia poznańskiej twierdzy fortowej. „Kronika Miasta Poznania”. 4/2009, s. 303-326. Miasto Poznań - Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2009.

40. Marceli Motty, Przechacdzki po mieście Tom 1, Wydawnictwo Miejskie Poznań 1999.

41. Motty M., Przechadzki po mieście Tom 2, Wydawnictwo Miejskie Poznań 1999.

42. Narębski Lech: Fortyfikacje nowożytne w Polsce – badania ,realizacje, projekty.

Zagospodarowanie do współczesnych funkcji. Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu, Toruń 2013.

43. Neufert E., Podręcznik projektowania, Arkady, Warszawa 1998.

44. Noworól A. (red.) Obszarowe ujęcie rewitalizacji w Polsce. Instytut Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Kraków 2000

45. Lenartowicz K., Słownik psychologii architektury, Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej, Kraków 2010.

46. Pilarczyk Z., Obronność Poznania w latach 1253-1793, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Poznań 1988.

47. Poczta J. 2009. Krajobraz kulturowy powojskowy Bornego Sulinowa i jego wpływ na kształtowanie polityki władz miejskich. Problemy ekologii krajobrazu. t. XXV 48. Popovivh Vasily V., Schrenk Manfred, Zeile Peter (pod red.): Change for Stability:

Lefecycles of cities and regions: The Role and Possibilities of Foresighted Planning in Transformation Processes, REAL CORP 2011, ISBN 978-3-9505110-0-6.

49. Prałat Zenon, Nowakowska Hanna, Katalog Zabytków do Studium Historyczno-Urbanistycznego Śremu, opracowanego na zlecenie Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu, Wydział Kultury Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zbiory Muzeum Śremskiego w Śremie;

50. Rasmunssen S., Odczuwanie architektury, Wyd. Murator, Warszawa1999.

51. Rezler Marek (red.), Dzieje Śremu, Seria: Dzieje miast Wielkopolski, Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań 2003, ISBN 83-85811-89-3;

52. Rogalski Marian, Zaborowski Maciej: fortyfikacja wczoraj i dziś, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1978.

53. Rola Z., Tajemnice Wielkopolskich Fortyfikacji, Zysk i Spółka Wydawnictwo, Poznań 2006.

54. Ruszczyńska T., Sławska A., Poznań, Państwowe Wydawnictwo Techniczne, Warszawa 1953.

55. Słownik terminów z zakresu Bezpieczeństwa Narodowego, Wydanie szóste, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2008,

56. Studziński Krzysztof: „Podręcznik taktyki ASG: Podstawy działania w airsofcie”, 2009

57. Szparkowski Z., Zasady kształtowania przestrzeni i formy architektonicznej, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1993.

58. Ścibiorka Z., Działania Taktyczne Wojsk Lądowych: Podręcznik, Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 1995.

59. Tołoczko W. (red.) Dziedzictwo kulturowe - ochrona i adaptacja jako szansa na rozwój. Uniwersytet Łódzki, Łódź 2008;

60. Ujma-Wąsowicz K., Ergonomia w architekturze, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 2005.

61. US Environmental Protection Agency „Turning Bases: Into great places: New Life for Closed Military Facilities

160 62. Virilio Paul: Bunker Archeology, Princeton Architectural Press, New York 2008;

63. Wilson K. (pod red.): Looking at Ourselves: Multiculturalism, Conflict & Belonging, Inter-Disciplinary-Press, Oxford, United Kingdom.

64. Wiadomości Konserwatorskie 23/2008, Biblioteka Cyfrowa Politechniki Krakowskiej,

65. Wines J., Zielona Architektura, Taschen, Kolonia 2008.

66. Wolfs Rob: Waterliniepad: wandelenlangs de NieuweHollandsewaterlinie (Themapad (2)), Willems adventure publications, 2004, ISBN 90-71068-61-7 67. Zakrzewski Z., Ulicami mojego Poznania, Wydawnictwo Kwartet, Poznań 2005.

68. Zakrzewski Z., Ulicami mojego Poznania cześć 2, Wydawnictwo Kwartet, Poznań 2006.

69. Złowodzki M., O ergonomii w architekturze, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Kraków 2008.

70. Żórawski J., O budowie formy architektonicznej, Arkady, Warszawa 1962 71. Zumthor P., Myślenie architekturą, Karakter, Kraków 2010.

W dokumencie Temat pracy doktorskiej: (Stron 153-161)