LOKALIZACJA Białobrzegi, gm. Bodzanów, pow. płocki, woj. mazowieckie, Nadleśnictwo Płock
OPIS Drzewo to już z daleka imponuje swym ogromem. Jego okazały pień wspiera się z jednej strony o stromy pagórek. Dlatego poprawne zmierzenie jego obwodu to niełatwe zadanie. Według powiatowego rejestru pomników przyrody przekracza on 870 cm, co odpowiada niemal 280 cm pierśnicy. Jednak pomiar przeprowadzony w 2005 r., zgodnie z obowiązującymi w dendrometrii regułami (na wysokości 130 cm nad ziemią od naj-wyższego punktu wokół pnia – w tym wypadku, od strony szczytu pagórka), wypada dla drzewa bardzo krzywdząco i wynosi zaledwie 741 cm. Ten sam obwód, mierzony na wysokości 50 cm, wynosi już 922 cm. Natomiast na wysokości 10 cm aż 1040 cm, czyli w miejscu, w którym w „normalnych” warunkach wypadałaby pierśnica, jeśli uwzględnimy wysokość pagórka. Wrażenie wielkości Chrobrego potęguje imponująca, wznosząca się na ponad 26 m korona o szerokości przekraczającej 21 m. Ogromne, rozłożyste konary grubsze niż pnie innych drzew zdają się ocieniać i wypełniać znaczną część podwórza.
STAN ZDROWOTNY Wydaje się, że królewski imiennik jest najzupełniej zdrowy i w dobrej kondycji, zwłaszcza od strony drogi. Świadczą o tym jego gęste, zielone liście i żywotne pędy. Niestety, po obejściu pnia widać, że od strony podwórza jest on zupełnie wypróch-niały i zieje olbrzymią dziuplą. Jest tak obszerna, że dawniej urządzono w niej składzik na narzędzia ogrodnicze. Ubytki tego rodzaju są typowe dla wielu podobnych sędziwych dę-bów i same w sobie nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla ich zdrowia, zwłaszcza że z pomocą przyszli Chrobremu specjaliści. Aby przedłużyć mu życie, wnętrze drzewa oczysz-czono i zakonserwowano. Koronę odpowiednio ukształtowano, zwiększając w ten sposób statykę drzewa. Zabiegi takie przyniosły pożądany efekt, ponieważ krzepki staruszek cały czas rośnie w szybkim tempie, powiększając obwód pnia. Najlepszym tego dowodem jest butelka pozostawiona i zapomniana przed laty u jego podstawy. Obecnie, na skutek odkładania się wokół niej kolejnych warstw drewna, niemal zupełnie „wrosła” w drzewo.
DOJAZD Aby dotrzeć do Chrobrego, należy jechać trasą nr 62 prowadzącą do Płocka od strony Warszawy. Mniej więcej w połowie drogi między Wyszogrodem a Płockiem, przy niepozornym drogowskazie z napisem Białobrzegi, należy skręcić na południe (od Wyszogrodu w lewo) w wąską, śródleśną asfaltową drogę, która przechodzi w drogę gruntową. Po ok. 2 km już z daleka po lewej stronie widać potężną koronę, górującą nad okolicą. Po chwili droga doprowadza do posesji prywatnej; tam na podwórzu rośnie owo majestatyczne drzewo.
Na górze: w 2005 r. obwód pnia Chrobrego wynosił 741 cm
Po prawej: Chrobry rośnie na bardzo stromym stoku, dlatego pomiar wykonany na wysokości 1,3 m od górnej strony stoku wypadł dla drzewa wyjątkowo krzywdząco
90 niezwykłych drzew w Polsce● 21. Dąb Chr
Dąb szypułkowy
LOKALIZACJA Okolice miejscowości Pokrzywnica, gm. Dolsk, pow. śremski, woj. wielko-polskie, Nadleśnictwo Piaski
DANE HISTORYCZNE Miejscowość Pokrzywnica istniała już w średniowieczu. Pierwsza pisemna wzmianka o niej (pod nazwą „Koprzywnicza”) pochodzi z 1388 r. Znajduje się w niej zabytkowy dwór z 1887 r. i park z siedmioma pomnikowymi dębami szypułkowymi o obwodach pni 310–540 cm. Jeszcze okazalsze i wyjątkowo malownicze drzewo tego gatunku rośnie na przeciwległym skraju pobliskiego lasu.
OPIS Dąb z Pokrzywnicy odznacza się nietypowym ukształtowaniem odziomka. Jest on charakterystycznie butelkowato rozdęty. Obwód mierzony na wysokości pierśnicy wynosi 752 cm, ale 20 cm niżej tylko 739 cm. Wysokość drzewa to 23 m. W pniu widnieje olbrzymia dziupla, nadając drzewu wyjątkowo malowniczy wygląd.
STAN ZDROWOTNY Zadowalający, aczkolwiek część korony jest martwa, a kilka niższych konarów uległo wyłamaniu. Dolna część pnia jest całkowicie wypróchniała. Przyczyniły się do tego rozmaite grzyby patogeniczne rozkładające drewno leśnego olbrzyma. Wśród nich niemałą rolę odegrał objęty ochroną gatunkową ozorek dębowy (Fistulina hepatica), którego okazałe owocniki są widoczne na korze drzewa.
CIEKAWOSTKI, LEGENDY I PODANIA Warto wiedzieć, że znaczne ubytki drewna, np. wspomniana dziupla w pniu, spędzały sen z powiek pierwszym konserwatorom drzew.
Na przełomie XIX i XX w., zgodnie z ówczesną wiedzą, upatrywano w nich największe zagrożenie dla dalszej egzystencji drzewa. Próbowano więc zapełniać ubytki, sądząc, że takie zabiegi przyczynią się do przedłużenia życia drzewa. Początkowo stosowano do tego celu najzwyklejszy beton. Bardzo szybko okazało się, że taka proteza chłonie wodę niczym gąbka i przyspiesza dalszą dekompozycję drewna na jego styku z wilgotnym betonem.
Później zaczęto zastępować beton specjalnymi piankami. One również nie zdały egzami-nu, uniemożliwiając prawidłowe osuszenie wnętrza sędziwych pni. Kolejnym trendem było dokładne czyszczenie wnętrza pni sędziwych, wypróchniałych drzew aż do zdrowego drewna. Najnowsze badania udowodniły, że metoda ta pozbawia drzewo naturalnej osłony fenolowej, która powstaje w warstwie spróchniałego drewna i chroni zdrowe tkanki przed dekompozycją. Obecnie wnętrza pni czyści się z umiarem, tak aby nie niweczyć ochrony przed grzybami, jaką drzewo samo sobie wytworzyło.
DOJAZD Aby dotrzeć do opisywanego drzewa, należy jadąc drogą asfaltową z Ostrowieczna do Pokrzywnicy na ostrym zakręcie w prawo skierować się prosto w drogę gruntową pro-wadzącą do lasu. Po przejechaniu ok. 1500 m dojeżdżamy do rozchodzących się po lewej stronie trzech dróg leśnych. Należy skierować się w środkową z nich. Po przejściu ok. 200 m mija się stojący na środku drogi hydrant, a 300 m dalej dochodzi do granicy lasu i pola.
Dąb rośnie na skraju lasu ok. 100 m na lewo w oddziale 162. Współrzędne geograficzne drzewa: 51°57´23˝N i 17°07´46˝E.
Na górze: dąb z Pokrzywnicy ma nietypowy kształt odziomka
1. Drzewo rośnie na skraju lasu, na granicy z polami uprawnymi. 2. Pień dębu w znacznym stopniu jest rozłożony przez grzyby. 3. Dolna część pnia jest rozdęta butelkowato; znajduje się w niej ogromna dziupla (2013)
zwykłych drzew w Polsce● 22. Dąb z P
110
LOKALIZACJA Potulice, gm. Nakło nad Notecią, pow. nakielski, woj. kujawsko-pomorskie, Nadleśnictwo Bydgoszcz
DANE HISTORYCZNE W czasie II wojny światowej w Potulicach istniał niemiecki obóz przesiedleńczy i obóz pracy Lebrechtsdorf. W latach 1945–1950 funkcjonował tu Centralny Obóz Pracy dla Niemców, powołany przez Wydział Więziennictwa. Dąb rośnie na skraju miejscowości tuż przy lesie. W 1954 r. przyznano mu status pomnika przyrody, a w 1995 r.
nadano mu imię prof. Władysława Szafera.
OPIS Pokrój drzewa jest bardzo malowniczy. Rozłożysta korona i stosunkowo krótki pień świadczą, że wyrosło na otwartej przestrzeni. Charakterystyczny jest najniższy, potężny konar odchodzący od pnia niemal równolegle do powierzchni gruntu ok. 3–4 m nad ziemią.
Drzewo ma oryginalnie ukształtowany odziomek przypominający nogę słonia. Pod dębem znajduje się głaz z pamiątkową tabliczką, mówiącą, że jest to „900-letni dąb Władysława Szafera”. W rzeczywistości drzewo to jest ponad dwa razy młodsze. Jego wiek szacunkowo można określić na 400 lat.
STAN ZDROWOTNY Bardzo dobry. Drzewo ma imponującą szeroką koronę pokrytą dużymi, zdrowymi liśćmi. Część suchych konarów usunięto, miejsca po ich odcięciu zaimpregnowano.
CIEKAWOSTKI, LEGENDY I PODANIA Patron drzewa – prof. Władysław Szafer (1886–1970) był wybitnym specjalistą w dziedzinie botaniki, współtwórcą paleobotaniki, profesorem zwyczajnym i rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego, dyrektorem Krakowskiego Ogrodu Botanicznego, doktorem honoris causa uniwersytetów: Karola w Pradze, Jagiellońskiego w Krakowie i Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Był jednym z pionierów i znanym po-pularyzatorem idei ochrony przyrody w Polsce i na świecie. W latach 1919–1949 prze-wodniczył Państwowej Radzie Ochrony Przyrody (do 1925 r. była to Tymczasowa Komisja Ochrony Przyrody). Inicjował i przeprowadzał liczne akcje ochroniarskie, np. dotyczące wyszukiwania pomnikowych drzew w Polsce. Współredagował czasopisma odnoszące się do tego tematu, m.in.: „Ochrona Przyrody” (1923–1965) i „Chrońmy Przyrodę Ojczystą”
(1945–1970). Po wojnie był współtwórcą parków narodowych: Białowieskiego – 1947 r., Świętokrzyskiego – 1950 r., Babiogórskiego, Pienińskiego i Tatrzańskiego – 1954 r. oraz Ojcowskiego – 1956 r., a także wielu rezerwatów i pomników przyrody. Był też inicja-torem reintrodukcji populacji żubra w Puszczy Białowieskiej. Brał udział w organizowa-niu Międzynarodowego Biura Ochrony Przyrody w Brukseli, przekształconego później w Światową Unię Ochrony Przyrody. Warto dodać, że prof. Szafer był z wykształcenia również leśnikiem (drugi fakultet). Pierwszą pracę podjął jako wykładowca botaniki leśnej w Wyższej Szkole Lasowej we Lwowie. Opublikował wiele fachowych artykułów m.in. w „Sylwanie”. Współpracował również w zakresie ochrony przyrody z wieloma leśnikami. Napisał o tym na łamach książki autobiograficznej Wspomnienia przyrodnika.
DOJAZD Do Potulic najwygodniej jest dojechać ul. Potulicką z pobliskiego Nakła (leży przy trasie nr 10 prowadzącej z Bydgoszczy do Piły). Drzewo rośnie tuż przy wjeździe do miejscowości, po prawej stronie, na niedużej łączce przy ścianie lasu.
Na górze: krótki pień dębu Szafera świadczy, że drzewo wyrosło poza lasem
1. Charakterystyczną cechą dębu jest imponujący, niemal poziomy konar znajdujący się ok. 3–4 m nad gruntem. 2. Wysokość drzewa wynosi 29 m (2011). 3. Tabliczka pod dębem informuje, że ma on 900 lat