SZKOLENIA.
mjr dypl. SZRP Robert Wojciechowski
M
ożliwości poligonu są związane z rozwojem in-frastruktury szkoleniowej oraz ogólnej. Perspek-tywy ich zwiększenia zależą od racjonalnej koncepcji rozbudowy poligonowej bazy szkoleniowej oraz dzia-łań planistycznych zarówno komendy, jak i sekcji logi-styki przy wsparciu pozostałych komórek organizacyj-nych. 21 Centralny Poligon Lotniczy (21 CPL) zgodnie z regulaminem działań lotniczych na poligonach Sił Zbrojnych RP spełnia wymagania poligonu klasy A1. Oznacza to, że dysponuje on pełną obsadą oraz jest wy-posażony w wymagany sprzęt zabezpieczenia,ubez-pieczenia i obsługi lotów. Szkoleniem w 21 CPL są ob-jęci nie tylko piloci SZRP, lecz także z lotnictwa sił zbrojnych innych państw NATO, ponieważ od 1997 ro-ku poligon cieszy się bardzo dużym ich zainteresowa-niem. Odbyły się na nim wszystkie ważniejsze ćwicze-nia z udziałem jednostek lotniczych Sojuszu, takie jak
„Orli szpon”, „Ocelot”, „Dzielny orzeł”, „Clean Hun-ter”, „Ułański orzeł”, „Cooperative Bear”, „Victory Strike”, „Kania”, „Anakonda”, „Bielik”, „Eagle Ta-lon”, „Zlot”, „Gambit”, „Target” czy „Kondor”2. Spek-trum możliwości szkoleniowych oraz specyfika
poligo-80
1 Instrukcja użytkowania 21 Centralnego Poligonu Lotniczego do działań lotniczych, DG RSZ, Warszawa 2015, s. 7.
2 21 Centralny Poligon Lotniczy – informator, s. 7.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 4 / 2019
81
+
nu pozwalają zakładać, że niezbędny będzie jego rozwój, by dostosować do potrzeb szkolenia nie tylko lotniczego wojsk.
SPECYFIKA
Wspomniany poligon jest jedynym czynnym bom-bowiskiem w Europie. Zajmuje obszar ponad 8 tys. ha3. Podlega dowódcy generalnemu rodzajów sił zbrojnych.
Przeznaczony jest do zabezpieczenia szkolenia lotni-czego lotnictwa Sił Zbrojnych RP oraz armii innych
państw, w tym wykonywania strzelań bojowych do ce-lów naziemnych oraz oceny użycia lotniczych środków bojowych (LŚB)4.
Zasadniczym elementem jego bazy szkoleniowej jest pole robocze z umieszczonymi na nim celami do niszczenia w czasie strzelań i bombardowań (łącznie 35 celów), w tym 9 do działań w dzień, 2 w nocy oraz 24 cele taktyczne5.
Cele taktyczne to wycofany z eksploatacji sprzęt wojskowy: samoloty, czołgi, wozy bojowe i działa.
81
3 https://21cpl.wp.mil.pl/pl/pages/historia-2017-11-02-m/. 16.03.2018.
4 https://21cpl.wp.mil.pl/pl/pages/zadania-2017-01-16-4/. 16.03.2018.
5 21 Centralny Poligon…, op.cit., s. 7.
ODPOWIEDNIE DOSTOSOWANIE INFRASTRUKTURY SZKOLENIOWEJ POLIGONU POWINNO UMOŻLIWIĆ OCENĘ BOJOWEGO UŻYCIA PLATFORM POWIETRZNYCH BĘDĄCYCH W WYPOSAŻENIU WSZYSTKICH RODZAJÓW SIŁ ZBROJNYCH.
DAMIAN FIGAJ
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 4 / 2019
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 4 / 2019
82
Pole robocze poligonu umożliwia używanie bojowych oraz ćwiczebnych środków walki, począwszy od broni pokładowej przez bomby lotnicze różnego typu (zapa-lające, burzące, odłamkowo-burzące, odłamkowe) o masie do 500 kg, na rakietach niekierowanych i kie-rowanych skończywszy.
Wszystkie działania lotnicze są filmowane, a sku-teczność i celność określane metodą obserwacji wzro-kowej (przez pomiarowego lub pomiarowych) prowa-dzonej z wież obserwacyjno-namiarowych oraz za po-mocą zintegrowanego systemu oceny użycia lotniczych środków bojowych (fot.1), w którego skład wchodzą podsystemy: sejsmiczny, laserowy (krzyż laserowy), akustyczno-mikrofonowy, bezwładnościowy i obser-wacyjny.
Obiekty szkoleniowe, które znajdują się na poligo-nie, pozwalają na wyszkolenie na wymaganym pozio-mie załóg statków powietrznych6. Zadania na poligonie może wykonywać jednocześnie następująca liczba stat-ków powietrznych7:
• w dzień:
– pojedynczo – do czterech statków powietrznych, – grupowo – do klucza włącznie (fot. 2);
• w nocy i o zmierzchu:
– pojedynczo – do czterech statków powietrznych, – grupowo – do dwóch par statków powietrznych włącznie.
W razie prowadzenia działań lotniczych jedno-cześnie z różnych kierunków warunki bezpieczeństwa określa organizator lotów (kierownik ćwiczeń) wspól-nie z komendantem poligonu w czasie przygotowania do lotów (rys.).
Infrastruktura poligonu jest wykorzystywana również podczas ćwiczeń personelu taktycznych zespołów kon-troli obszaru powietrznego (TZKOP) oraz komponen-tów lotniczych innych rodzajów sił zbrojnych. Ćwicze-nia prowadzone w tym samym czasie przez różne jed-nostki pozwalają na zgrywanie systemu walki oraz stwarzają warunki zbliżone do panujących na polu wal-ki z użyciem LŚB jedynie przez lotnictwo8. Szkoleniem objęte są również pododdziały obrony przeciwlotniczej (bez użycia środków bojowych) oraz pododdziały wojsk specjalnych. Poligon jest wykorzystywany także do pro-wadzenia badań lotniczych środków bojowych.
PERSPEKTYWY ROZWOJU
To przede wszystkim zwiększenie możliwości szko-leniowych poligonu, a także dostosowanie jego infra-struktury szkoleniowej oraz ogólnej do potrzeb wszyst-kich rodzajów sił zbrojnych. Proces ten musi przebie-gać równolegle z rozwojem użytkowanych środków walki, pozwalać na ocenę ich bojowego użycia, a także archiwizowanie wyników tych działań. Natomiast do-stosowanie infrastruktury ogólnej to zapewnienie ćwi-czącym odpowiednich warunków socjalno-bytowych (zakwaterowanie, żywienie, tankowanie pojazdów) oraz możliwości dokonywania podstawowych przeglą-dów technicznych, obsług i napraw.
Z wielu dokumentów planistycznych zawierających plany rozwojowe poligonu lotniczego jako podstawowy należy wskazać koncepcję rozbudowy bazy szkolenio-wej. Zawiera ona opis zadań i przeznaczenia poligonu, obecny stan infrastruktury szkoleniowej i ogólnej, możliwości logistyczne poligonu, ograniczenia i
pro-21 CENTRALNY POLIGON LOTNICZY – INFORMATOR, S. 14.
Fot. 1. Zintegrowany system oceny użycia lotniczych środków bojowych
6 Ibidem, s. 12.
7 Instrukcja użytkowania…, op.cit., s. 11.
8 Ibidem, s. 7.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 4 / 2019
83
staną osiągnięte dzięki wprowadzeniu ich w życie. Do koncepcji opracowano wiele załączników, w których umieszczono między innymi wyciągi z planu inwesty-cji budowlanych resortu obrony narodowej na lata 2017–2024, zestawienia potrzeb nieujętych w planie, koszty, wykazy i lokalizacje stref ochronnych, wpływ inwestycji na środowisko naturalne itp.
Bazując na założeniach koncepcji, można wyspecy-fikować wiele zadań inwestycyjnych. Najważniejsze z nich to te, od których zależy bezpieczeństwo ludzi i sprzętu oraz ochrona środowiska naturalnego podczas szkolenia.
Obszar poligonu, w szczególności strefa bezpie-czeństwa pola roboczego jako główny obiekt szkole-niowy, w większości jest porośnięty lasami. W połu-dniowo-zachodniej jego części znajduje się budynek portu lotniczego. To tu działaniami lotniczymi kieruje instruktor pilot – kierownik działań lotniczych (KDL).
Na swoim stanowisku ma on wgląd w sytuację po-wietrzną nad poligonem dzięki elektronicznemu jej zobrazowaniu, co zapewnia wynośne urządzenie sys-temu AVIA. Jego obowiązkiem jest również prowa-dzenie obserwacji wzrokowej manewrów wykonywa-nych przez statki powietrzne nad polem roboczym po-ligonu oraz natychmiastowa reakcja na pojawiające się zagrożenia w powietrzu i na ziemi. Obserwację pola roboczego ograniczają kompleksy leśne. Coroczny przyrost drzew powoduje przesłonięcie celów poligo-nowych. W takiej sytuacji niezbędna jest systematycz-na wycinka drzew9 w poszczególnych sektorach ob-serwacji. Większość obszarów leśnych, zarządzana na stałe przez administrację Lasów Państwowych, prze-kazana została Ministerstwu Obrony Narodowej tylko w użytkowanie. Powoduje to wiele utrudnień związa-nych z procedurami wnioskowania o przeprowadzenie wycinki w sektorach, które nie zostały ujęte w planach Lasów Państwowych. Pozostałe tereny będące w trwa-łym zarządzie MON są oczyszczane systematycznie na podstawie decyzji administracyjnych samorządów lokalnych.
Kolejnym elementem związanym z zapewnianiem bezpieczeństwa lotów jest elektroniczne zobrazowanie sytuacji powietrznej. Obecnie użytkowane urządzenia nie dostarczają wszystkich dostępnych danych dotyczą-cych ruchu w przestrzeni powietrznej, czyli zobrazo-wania wysokości, prędkości i kursu samolotu oraz jego numeru bocznego, jak również indeksu pilota10. Dane te umożliwiłyby jednak kierownikowi działań lotni-czych utworzenie w realnym czasie bardziej szczegóło-wego obrazu sytuacji powietrznej i dokładniejszą jej ocenę. Należy sobie uświadomić, że w niektórych sy-tuacjach KDL kieruje ruchem jednocześnie czterech
wilnych samolotów w pobliżu strefy niebezpiecznej poligonu. Zakup i instalacja nowego systemu zobrazo-wania sytuacji powietrznej, który będzie spełniał te wy-magania, to nie tylko inwestycja w bezpieczeństwo, lecz również w obiektywną ocenę działań lotniczych na poligonie.
Jako czynnik mający wpływ na sferę bezpieczeństwa można uznać z pewnością awaryjne zasilanie w energię elektryczną urządzeń infrastruktury specjalnej. Jednym z najważniejszych elementów bezpieczeństwa lotów jest utrzymanie łączności radiowej obsługi naziemnej z załogą statku powietrznego oraz zapewnienie załodze bieżącej informacji o ruchu w przestrzeni powietrznej i aktualnych warunkach pogodowych. Naziemne urzą-dzenia łączności, nawigacyjne i meteorologiczne oprócz zasilania sieciowego są wyposażone w bateryj-ne urządzenia krótkotrwałego podtrzymania zasilania, które zapewniają nieprzerwaną pracę do czasu urucho-mienia przez obsługę naziemną zespołów spalinowo--elektrycznych.
Ogromną rolę w razie przerwy w dostawie energii elektrycznej odgrywa czas reakcji obsługi naziemnej oraz bezwzględna sprawność wspomnianych zespołów.
W sytuacji jakichkolwiek problemów z zasilaniem awaryjnym działania lotnicze nad poligonem muszą być natychmiast przerwane, a statki powietrzne – po-wrócić na swoje lotniska. Rozwiązaniem tego proble-mu byłoby zainstalowanie automatycznych modułów zasilania awaryjnego11 uruchamiających się samodziel-nie w przypadku zaniku zasilania z sieci energetycznej.
Moduły takie byłyby serwisowane przez wyspecjalizo-waną firmę, a rola obsługi sprowadzałaby się do cy-klicznego uzupełniania paliwa oraz kontrolowania sprawności urządzeń przed planowanymi działaniami lotniczymi.
Kolejnym ważnym elementem wymagającym mo-dernizacji jest system łączności radiowej. Ze względu na aktualny stan techniczny konieczna jest budowa no-wego pola antenono-wego umożliwiającego montaż anten radiostacji oraz niektórych czujników stacji meteorolo-gicznej. Dzięki temu zwiększyłby się zasięg lotniczej łączności radiowej oraz obniżył poziom zakłóceń oraz w pełni byłby wykorzystywany zakres pracy radiostacji XT 452U8. Wpłynęłoby to również na poprawę jakości korespondencji radiowej w relacji kierownik działań lotniczych – załogi statków powietrznych12.
Nie bez znaczenia pozostaje kwestia ochrony środo-wiska naturalnego. W przypadku poligonu, gdzie statki powietrzne wykonują manewry, przekraczając wszelkie normy hałasu, pozostawiając w atmosferze znaczne ilo-ści toksycznych spalin oraz bombardując grunt lotniczy-mi środkalotniczy-mi bojowylotniczy-mi, wydaje się ona być
paradok-9 Ibidem, s. 15.
10 Ibidem, s. 8.
11 Ibidem, s. 12–13.
12 Ibidem, s. 12.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 4 / 2019
84
sem. Jednak na przekór tym wydawałoby się skrajnie niekorzystnym warunkom teren poligonu to jedna z naj-lepiej zachowanych ostoi chronionych gatunków zwie-rząt i roślin. W jego bezpośrednim sąsiedztwie funkcjo-nują dwa obszary NATURA 2000 – „Puszcza nad Gwdą” i „Diabelskie pustacie”. Aby utrzymać zadowa-lający stan ochrony środowiska, są prowadzone działa-nia zarówno profilaktyczne, jak i kontrolne w celu prze-ciwdziałania jego zanieczyszczaniu. W tej dziedzinie zmiany wymaga sposób oświetlenia poligonu i celów poligonowych w czasie nocnego szkolenia lotniczego.
Cele te są oświetlane za pomocą lamp podobnych do lamp naftowych o dużo większej pojemności zbiorni-ków paliwowych. O ile ich napełnianie nie budzi więk-szych zastrzeżeń, o tyle w wyniku ich uszkodzenia przez lotnicze środki bojowe następuje uwolnienie paliwa wprost do gruntu. Bardziej przyjaznym dla środowiska i ekonomiczniejszym rozwiązaniem byłoby użycie tań-szych od paliwa technologicznego odpowiednio wydaj-nych świateł chemiczwydaj-nych. Zastosowanie tego rozwiąza-nia wymaga jednak przeprowadzerozwiąza-nia badań sankcjonu-jących spełnienie wymagań stawianych przez lotnictwo.
ZWIĘKSZENIE MOŻLIWOŚCI SZKOLENIOWYCH
Oddzielną grupę przedsięwzięć stanowią te, które mają bezpośrednie przełożenie na zwiększenie możli-wości szkoleniowych. Należy do nich zaliczyć:
• budowę ruchomych celów poligonowych z pod-grzewaniem termicznym, co wpłynie na zwiększenie efektywności szkolenia oraz realizmu pola walki;
• utworzenie nowego systemu oceny użycia lotni-czych środków bojowych. Obecnie jest stosowany sys-tem analogowy, służący do określania rezultatów dzia-łania LŚB, stanowiących uzbrojenie samolotów Su-22 oraz MiG-29. Jego możliwości oceny ograniczają się do pięciu celów poligonowych. Nowy natomiast umożliwi rzetelną, bezpośrednią ocenę oraz archiwizację procesu użycia lotniczych środków bojowych na polu roboczym, opomiarowanie wszystkich (używanych) celów, przesy-łanie wyników działań bezpośrednio do przełożonych pilotów, którzy wykonują zadania, oraz ułatwi odszuki-wanie niewybuchów i niewypałów. Zwiększy się rów-nież bezpieczeństwo realizowania zadań w nocy. Sys-tem ten powinien zapewnić również detekcję ruchu osób i pojazdów w rejonie pola roboczego, co wpłynie na zwiększenie bezpieczeństwa oraz poprawę ochrony fizycznej obiektu13;
• przygotowanie infrastruktury oraz montaż symula-tora urządzeń do wykrywania i naprowadzania
środ-ków obrony przeciwlotniczej, co umożliwi wykonywa-nie zadań bojowych przez statki powietrzne w warun-kach zagrożenia użyciem tych środków. Symulator poprawi warunki oceny wykonania zadania przez zało-gę statku powietrznego14;
• budowę lądowiska (dwóch płaszczyzn lądowania) dla śmigłowców oraz strefy ich uzbrajania i rozbrajania.
Inwestycja ta obejmuje również kapitalny remont drogi kołowania, utworzenie czterech stanowisk uzbrajania i rozbrajania śmigłowców z wałem zabezpieczającym długości około 200 m i wysokości nie mniejszej niż 6 m, a także kapitalny remont płaszczyzn postoju tych statków powietrznych, w tym jednej przy stanowisku kierowania poligonem. Brak lądowiska oraz strefy uzbrajania i roz-brajania śmigłowców wiąże się z niepotrzebnymi koszta-mi związanykoszta-mi z ich przelotakoszta-mi koszta-między poligonem a lot-niskiem w Mirosławcu lub lotlot-niskiem stacjonowania oraz zaburza rytm szkolenia lotniczego15;
• wykonanie w sąsiedztwie pola roboczego stano-wisk dla wysuniętych nawigatorów naprowadzania lot-nictwa. Inwestycja przewiduje budowę czterech stano-wisk wokół pola roboczego. Obecnie szkolenie wojsk specjalnych – bezpośrednie wsparcie załóg statków po-wietrznych – jest prowadzone w innym terenie niż lot-nisko wpisane do rejestru lotnisk i lądowisk16. Taktycz-ne zespoły kontroli obszaru powietrzTaktycz-nego / wysunięci nawigatorzy naprowadzania lotnictwa (TZKOP/JTAC) działają w znacznej odległości od pola roboczego.
W jego pobliżu nie występują osłony ani schrony dla ludzi. Różnorodność oraz intensywność zadań realizo-wanych przez wojska specjalne (również certyfikacje prowadzone przez ośrodek TZKOP) wymagają wypo-sażenia ćwiczących TZKOP/JTAC w takie stanowiska.
Inwestycja w sposób znaczący wpłynie także na bez-pieczeństwo wykonywania zadań17;
• przygotowanie rejonu wykonywania skoków spado-chronowych i desantowania na potrzeby wojsk specjal-nych i powietrznodesantowych. Przedsięwzięcie to po-zwoli na wykonywanie skoków dziennych, nocnych, szkolnych, szkolno-bojowych, jak również skoków z małej i dużej wysokości oraz ze sprzętem18;
• modernizację i uruchomienie strzelnicy znajdującej się w kompleksie poligonowym19;
• budowę ośrodka szkolenia przeciwlotniczego, który umożliwi przygotowanie do wykonywania zadań strzel-ców przeciwlotników PPZR Grom, gdy nie ma możli-wości prowadzenia planowych działań lotniczych.
Ośrodek taki obejmowałby kilka ruchomych symulato-rów celów powietrznych oraz bazy posadowienia termi-nali symulatora wraz ze stanowiskami ogniowymi;
13 Ibidem, s. 12.
14 Ibidem, s. 11.
15 Ibidem, s. 8, 11,12.
16 Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 kwietnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy „Prawo lotnicze”, DZU 2017 poz. 959 art. 93a.
17 Koncepcja rozwoju poligonowej bazy szkoleniowej 21 Centralnego Poligonu Lotniczego w latach 2017–2026, projekt, s. 14.
18 Ibidem, s. 14–15.
19 Ibidem, s. 14.
PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 4 / 2019
85
Źródło: Instrukcja użytko-wania 21 Centralnego Po-ligonu Lotniczego do dzia-łań lotniczych, MON, DG RSZ, Warszawa 2015, zał. 6, s. 95.