roślin ozdobnych
6.2.3. Temperatura podłoża
Prawidłowy przebieg rozwoju roślin zależy nie tylko od temperatury powietrza, lecz także od temperatury podłoża i od stosunku tego czynnika w obu tych środowiskach. Dla wielu gatunków roślin korzystniejsza jest wyższa temperatura podłoża niż powietrza. Dlatego, ze względu na energooszczędność, celowe jest stosowanie tzw. ogrzewania we-getacyjnego, bezpośrednio przy roślinach, a nie dużej kubatury szklarni. Wykonuje się to za pomocą np. specjalnych gumowych węży, w których płynie ciepła woda lub elektrycz-nych przewodów grzejelektrycz-nych. Na krótki czas można podgrzać podłoże, podlewając rośliny wodą o temperaturze 25–30°C. Wyższa temperatura podłoża niż powietrza jest niezbęd-na do ukorzeniania sadzonek wielu gatunków roślin. Na przykład sadzonki wilczomleczu pięknego ukorzeniają się w podłożu o temperaturze 24–28°C, a trójskrzynu w 22–25°C, natomiast roślinom starszym obu tych gatunków podczas głównego okresu uprawy wy-starcza temperatura 20–25°C.
Najlepsze wyniki uzyskuje się, gdy temperatura podłoża w dzień i w nocy jest mniej więcej stała, co wpływa na szybkie rozrastanie się systemu korzeniowego, a tem-peratura powietrza utrzymywana jest na określonym poziomie w zależności od natężenia oświetlenia, wpływając z kolei na intensywność fotosyntezy. Zimą i wiosną, co dotyczy zwłaszcza roślin ciepłolubnych, przy ogrzewaniu podłoża do temperatury optymalnej, temperatura powietrza może być utrzymywana na znacznie niższym poziomie, zwłasz-cza nocą i w dni pochmurne, co pozwala uzyskać dość duże oszczędności energetyczne [Piróg 1993].
6.3. Woda
Woda to jeden z najważniejszych czynników ekologicznych dlatego, że pod wzglę-dem ilości jest głównym składnikiem roślin (u roślin lądowych stanowi ona do przeszło 90% świeżej masy tkanek), umożliwia pobieranie soli mineralnych z gleby lub innego podłoża, bierze udział w procesie fotosyntezy i przemianach metabolicznych. Decydu-je zatem w zasadniczym stopniu o wzroście i rozwoju roślin. Do wyprodukowania 1 g
ozdob-ne, wykształciły liczne przystosowania umożliwiające im pobieranie potrzebnej ilości wody oraz chroniące przed nadmierną jej utratą. Wyróżnia się cztery zasadnicze typy roślin różniące się między sobą gospodarką wodną. Są to: hydrofity, higrofity, mezofity i kserofity.
Hydrofity żyją w środowisku wodnym. Woda jako ciecz ma większą gęstość,
lep-kość i pojemność cieplną niż powietrze. Światło przenikające wodę ulega w niej wielkim zmianom ilościowym i jakościowym. W 1 dm3 wody przy 20°C jest tylko 6,4 cm3 tlenu i około 0,3 cm3 dwutlenku węgla. Jeden dm3 powietrza zawiera około 210 cm3 tlenu i tyle
samo CO2 co 1 dm3 wody. Organizmom wodnym nie brak CO2, a do małej ilości tlenu
są przystosowane. Rośliny wodne mają silnie wykształcony miękisz powietrzny, słabo rozwinięte tkanki mechaniczne i skórkę na organach zanurzonych, a dość dobrze wy-kształconą na powierzchni liści pływających. Większość hydrofitów kwiatowych wytwa-rza kwiaty nad powierzchnią wody i zapylenie odbywa się za pośrednictwem wiatru lub owadów. Są także gatunki kwitnące pod wodą i zapylane za jej pośrednictwem. Owoce i nasiona hydrofitów mają często urządzenia ułatwiające unoszenie przez dłuższy czas na powierzchni wody, co umożliwia ich rozprzestrzenianie.
Ozdobne rośliny wodne cieszą się obecnie dużym zainte-resowaniem posiadaczy ogrodów. Modne są zbiorniki, tzw. oczka wodne i stawki. Istnieją firmy wyspecjalizowane w produkcji ta-kich roślin. Do cenniejszych, przydatnych do stosowania na wolnym powietrzu, należą: grzybień biały (Nymphaea alba L.) i północny (N. candida C. Presl.), grążel żółty [Nuphar lutea (L.) Sibth. et Sm.] i drobny [N. pumilum (Timm) DC.], grzybieńczyk wodny
[Limnan-themum nymphoides (L.) Link], żabiściek pływający (Hydrocharis morsus-ranae L.), osoka aleosowata (Stratiotes aloides L.), moczarka
kanadyjska (Elodea canadensis Rich.), rdestnica połyskująca
(Pota-mogeton lucens L.) i kędzierzawa (P. crispus L.) oraz inne gatunki
rdestnic. W zbiornikach usytuowanych w pomieszczeniach ogrzewa-nych ładnie wyglądają, np. wiktoria królewska [Victoria amazonica (Poepp.) Sowerby] i brazylijska (V. cruziana Orb.), lotos
orzechodaj-ny (Nelumbo nucifera Gaertn.), hiacynt wodorzechodaj-ny [Eichornia crassipes (Mart.) Solms], sa-łata nilowa (Pistia stratiotes L.), paprocie wodne – salwinia pływająca [Salvinia natans (L.) All.] i marsylie (Marsilea diffusa i M. senegalensis).
Higrofity są to rośliny przystosowane do warunków siedliska mokrego,
zasob-nego w wodę. Między hydrofitami i higrofitami są formy pośrednie. Rośliny rosnące częściowo w wodzie, ale stale z niej wynurzone nazywają się helofitami. Higrofity mają na ogół słabo rozwinięty system korzeniowy, duże blaszki liściowe, lecz cienkie. Gatunki przystosowane do życia na terenach otwartych różnią się nieco pod tym względem. Hi-grofity często czynnie wydalają wodę przez gutację. Jako rośliny ozdobne bywają upra-wiane m.in.: czermień błotna (Calla palustris L.), obrazki plamiste (Arum maculatum L.) i włoskie (A. italicum Mill.), knieć błotna (Caltha palustris L.), kosaciec żółty (Iris
pseudoacorus L.), tatarak zwyczajny (Acorus calamus L.), jeżogłówka gałęzista (Spar-ganium erectum L.), pałka szerokolistna (Typha latifolia L.) i wąskolistna (T. angustifo-lia L.), łączeń baldaszkowy (Butomus umbellatus L.), bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata L.), krwawnica pospolita (Lythrum salicaria L.), lysychit amerykański (Lysichi-ton americanus Hutt. et St. John.).
Wśród roślin uprawianych pod osłonami do higrofitów można zaliczyć cantede-skię etiopską [Zantedeschia aethiopica (L.) Spreng.], która w stanie naturalnym wystę-puje w delcie rzeki Kongo, na Przylądku Dobrej Nadziei (Capensis – najmniejsze pań-stwo roślinne) i w Transwalu w Południowej Afryce; obszary te w porze suchej wysychają, a rośliny przechodzą w stan spoczynku. Cibora zmienna (Cyperus alternifolius L.) natural-nie występuje na terenach bagiennych w strefie umiarkowanej i tropikalnej. Higrofitami są także niektóre gatunki pandana, np. Veitcha (Pandanus tectorius Parkinson ex Du Roi).
Mezofity to rośliny lądowe o umiarkowanych wymaganiach wodnych. Nadmiar
wody może być dla nich czynnikiem hamującym rozwój i powodować ustępowanie ze zbiorowisk roślinnych. Do mezofitów należy zdecydowana większość roślin lądowych, w tym także ozdobnych.
Kserofity są to rośliny siedlisk suchych fizycznie lub fizjologicznie. Ze względu
na zróżnicowanie morfologiczne i anatomiczne dzieli się je na sklerofity, sukulenty,
kriofity i psychrofity. Sklerofity i sukulenty występują na siedliskach suchych
fizycz-nie, różnią się jednak przystosowaniem i budową.
Sklerofity mają rozbudowany system korzeniowy, często sięgający głęboko.
Liście mają wąskie, grube i o małej powierzchni. Rozwinięta jest u nich silnie tkan-ka mechaniczna, przewodząca i okrywająca. Potencjał osmotyczny soku komórkowego dochodzi u roślin pustynnych do około 100 000 hPa. Są to przystosowania ułatwiające bytowanie w warunkach suszy przy okresowo zdarzających się opadach deszczu. Rośliny te są sztywne dzięki silnie rozwiniętej tkance mechanicznej. Duży potencjał osmotyczny soku komórkowego umożliwia pobieranie wody z gleby, nawet przy jej niewielkiej ilości i wysokim stężeniu roztworu.
Sukulenty w odróżnieniu od sklerofitów są roślinami soczystymi. Fotosynteza
może u nich zachodzić w liściach lub grubych łodygach. Są pokryte grubą skutynizowaną skórką z zagłębionymi aparatami szparkowymi. Słabo mają rozwiniętą tkankę mecha-niczną i przewodzącą. Największą objętość zajmuje miękisz wodny (tkanka wodonośna), mający zdolność gromadzenia dużych ilości wody. Niektóre kaktusy gromadzą jej 1000 do 3000 dm3. Transpiracja nie jest u nich nasilona. Odznaczają się także niską intensyw-nością fotosyntezy, gdyż aparaty szparkowe otwierają się tylko w nocy. Do przestworów
międzykomórkowych wnika wówczas pewna ilość CO2. Oddychanie przy zamkniętych
szparkach sprawia, że CO2 nie wydostaje się na zewnątrz, lecz jest w dzień zużywany ponownie w procesie fotosyntezy. Są to jednak małe ilości CO2 włączane w ten proces i dlatego jego wydajność jest niska, co sprawia, że sukulenty rosną powoli. Korzenie sukulentów, chociaż zajmują dość znaczną powierzchnię, to rozmieszczone są płytko w glebie. Są cienkie i rozczłonkowane, szybko wysychają i odrastają po deszczu. Ci-śnienie osmotyczne soku komórkowego mają bardzo niskie, od około 2000 do 3000 hPa, dlatego korzenie ich mogą pobierać tylko wodę słodką bezpośrednio po opadzie. Ze względu na organ gromadzący wodę dzielą się one na łodygowe (pędowe), liściowe i korzeniowe.
Sukulenty łodygowe mają silnie zgrubiałe, soczyste pędy, które mogą być
ko-lumnowe, kuliste, spłaszczone, żebrowane, pokryte brodawkami itp. Liście przekształ-cone są w ciernie wyrastające pojedynczo lub po kilka z areol, tzn. pąków znajdujących się na grzbietach żeber lub wierzchołkach brodawek. U niektórych gatunków zamiast cierni występują tylko włoski, zwane glochidami. Do sukulentów łodygowych należą przede wszystkim rośliny z rodziny kaktusowatych (Cactaceae), a także niektóre gatunki
z rodzin wilczomleczowatych (Euphorbiaceae), trojeściowatych (Asclepiadaceae), astro-watych (Asteraceae) i innych.
Sukulenty liściowe mają grube i soczyste liście (często także o dużej
powierzch-ni). Należą tutaj zwłaszcza rośliny z rodziny gruboszowatych (Crassulaceae), a także niektóre z rodzin liliowatych (Liliaceae), amarylkowatych (Amarylidaceae), pryszczyr-nicowatych (Aizoaceae) i innych. Do grupy tej należą także gatunki z rodzaju Pereskia, np. pereskia ciernista (P. aculeata Mill.).
Najmniej liczną grupę stanowią sukulenty korzeniowe, gromadzące zapas wody w soczystych, bulwiasto zgrubiałych korzeniach. Zaliczają się do nich m.in. gatunki z rodzaju Ceropegia, np. ceropegia Wooda [C. linearis E. Mey. subsp. woodii (Schltr.) H. Huber] z rodziny trojeściowatych.
We florze rodzimej sukulenty liściowe występują w zasadzie tylko w obrębie ro-dzajów rozchodnik (Sedum – 9 gatunków oraz kilka zdziczałych) i rojnik (Sempervivum – 2 gatunki i 2 zdziczałe).
Kriofity to rośliny przystosowane do siedlisk zimnych i mokrych, np. zawsze
zie-lone krzewinki tundrowe – kassiopeia czterorzędowa [Cassiope tetragona (L.) D. Don], fyllodece błękitne [Phyllodoce coerulea (L.) Bab.], bażyna czarna (Empetrum nigrum L.), modrzewnica zwyczajna (Andromeda polifolia L.), naskałka pełzająca [Loiseleuria
procumbens (L.) Desv.], bagno zwyczajne (Ledum palustre L.) i wiele innych gatunków
krzewinek i krzewów z rodziny wrzosowatych.
Psychrofity to rośliny przystosowane do siedlisk zimnych i suchych. Wśród nich
wymienia się np. trawę śmiałek pogięty [Deschampsia flexuosa (L.) Trin.], ukwap dwu-pienny (Antennaria dioica (L.) Gaertn.), sosnę zwyczajną (Pinus sylvestris L.) i jałowiec pospolity (Juniperus communis L.).