roślin ozdobnych
4. W Holandii na różach produkowanych z użyciem podłoża inertnego pojawił
8.2. Zwalczanie wątrobowców, mchów i glonów w uprawie pojemnikowej
Wymienione w tytule organizmy rozwijają się na powierzchni podłoża w pojem-nikach, ale także w polu i w szklarniach – na stołach, przejściach, podmurówce i szkle. Spośród wątrobowców najgroźniejsza jest porostnica wielopostaciowa (Marchantia
po-lymorpha L.) występująca w miejscach wilgotnych. Tworzy ona plechy do 2 cm
szero-kości, wstęgowo-płaskie, nieco pogrubione, widlasto rozgałęziające się ze słabo widocz-nymi nerwami środkowymi. Po stronie dolnej wyrastają jednowarstwowe, listkowate blaszki i ujemnie fototropiczne, jednokomórkowe ryzoidy (chwytniki). Przymocowują one plechę do podłoża i doprowadzają do niej wodę. Plecha rozrasta się bardzo szybko, pokrywając dokładnie powierzchnię podłoża w pojemniku. Również mchy, zwłaszcza torfowiec – Sphagnum fimbriatum Wilson, ale także niektóre mchy brunatne (Bryales) i glony rozwijają się w pojemnikach. Organizmy te, pokrywając szczelnie powierzchnię podłoża w pojemniku utrudniają lub całkowicie eliminują dostęp wody i powietrza do ko-rzeni roślin uprawnych. Zubożają je także w składniki mineralne. Wszystko to prowadzi do osłabienia wzrostu roślin pożądanych, a nawet do ich obumierania.
Mchy porastające podmurówkę szklarni powodują szybsze kruszenie się i rozpa-danie betonu, a jeśli zasiedlają nasadę szyb, to mogą przyczyniać się do rdzewienia ram okiennych. Są także siedliskiem owadów szkodliwych dla roślin. Glony, rozwijające się na powierzchni podłoża w pojemnikach lub na stołach w szklarni, tworzą cienką, szklistą warstwę, która uniemożliwia wyparowywanie nadmiaru wody. Następuje zahamowanie wzrostu roślin. Na wilgotnym szkle i folii glony tworzą zbitą, zieloną warstwę zmniej-szającą dostęp światła, co jest szczególnie niebezpieczne jesienią i zimą. W wilgotnych i ciepłych szklarniach rozwijają się również na przejściach, które stają się bardzo śliskie. Preparatem skutecznie zwalczającym wymienione wcześniej organizmy jest
Mogeton, zawierający 25% chinoklaminy. Występuje w formie proszku barwy
czerwo-no-brązowej, który rozpuszcza się w wodzie. Zachowuje aktywność ponad cztery lata.
Do zwalczania wątrobowców i mchów na każde 10 m2 należy zastosować 15 g Mogetonu
rozpuszczonego w 1 l wody. Należy dokładnie pokryć cieczą użytkową powierzchnię zwalczanych organizmów. Po 1–2 godzinach od zabiegu należy zmyć resztki pomarań-czowej zawiesiny preparatu z pędów roślin uprawnych, spryskując je dokładnie wodą. W uprawie pod osłonami Mogeton niszczy wątrobowce i mchy w ciągu kilku godzin. W pojemnikach ustawionych na zewnątrz następuje to po 6–10 dniach. Do zwalczania
glonów Mogeton stosuje się w dawce 10 g w 1 l wody na 10 m2. Po 1–2 godzinach od
zabiegu rośliny trzeba starannie spryskać wodą, aby zmyć resztki preparatu. Do usuwania glonów ze szkła i folii do zawiesiny preparatu powinno się dodać Atpolanu 80 EC lub Olejanu 85 EC (0,5%). Po siedmiu dniach od zabiegu glony zmieniają barwę na szarą, kruszeją i łatwo oddzielają się od szkła i folii [Looman i van Kuik 1993, Oellrich 1997, Orlikowski i Antosik 1997, Orlikowski 1998].
Warunki klimatyczne Polski sprzyjają wykorzystaniu osłon z folii i włókniny w uprawie roślin ozdobnych. Znajduje to uzasadnienie technologiczne i ekonomiczne. Wysokie tunele foliowe zastępują w dużym stopniu drogie w budowie i eksploatacji szklarnie. Niskie tunele i płaskie przykrycia służą do przyspieszania uprawy i przyczy-niają się do przezwyciężenia sezonowości podaży kwiatów oraz do wzrostu opłacalności produkcji.
Folię można stosować do ściółkowania gleby wokół roślin, np. w uprawie roślin cebulowych, w szkółkach bylin itp. Do tego celu używa się najczęściej czarnej folii poli-etylenowej o grubości 0,05–0,1 mm i szerokości 1–1,2 m, którą rozkłada się na wilgotną glebę, pozostawiając pasy gleby bez ściółki, minimum 50 cm szerokości. W wykonane otwory sadzi się rośliny. Można także ściółkować międzyrzędzia pomiędzy roślinami już rosnącymi. Do ściółkowania międzyrzędzi przydatna jest także trwalsza włóknina propylenowa (o masie 30–60 g/m2), w której nie trzeba wykonywać perforacji. Ściółko-wanie zapewnia ochronę przed chwastami, zmniejsza straty wody z gleby, a tym samym poprawia jakość roślin.
Na płaskie osłony można stosować folię perforowaną, wykonaną z polietylenu (1 d PE) o grubości 0,045 mm i o 100 (typ A) do 500 (typ B) otworów o średnicy 1 cm
na 1 m2. Warunki termiczne pod folią perforowaną są zbliżone do panujących w
tune-lu niskim. Do tego samego cetune-lu odpowiednie są również włókniny polipropylenowe. W dni słoneczne są pod nimi mniejsze amplitudy temperatury i dobra wymiana powie-trza, dlatego można je utrzymywać znacznie dłużej niż folię perforowaną. Do najczęściej
używanych należą włókniny o masie 17 lub 20 g/m2. Rzadziej wykorzystuje się
grub-sze włókniny o masie 30–60 g/m2, przydatne do okrywania niektórych bylin oraz drzew i krzewów produkowanych w pojemnikach zimą.
Tunele niskie o wysokości poniżej 1,5 m służą do ochrony roślin wczesną wiosną
przed chłodem, przyspieszania wzrostu, kwitnienia i ukorzeniania sadzonek drzew i krze-wów ozdobnych. W zależności od przeznaczenia wysokość ich jest różna. Na przykład do ukorzeniania sadzonek na stołach w szklarni mają wysokość od 20 do 50 cm. Do przy-krywania tych tuneli stosuje się zwykłą, niestabilizowaną folię 1 d PE o grubości 0,15– 0,2 mm, produkcji krajowej. Stosowana bywa także folia trójwarstwowa, której ze-wnętrzna powłoka jest stabilizowana przeciw promieniowaniu UV, środkowa warstwa ma podwyższone właściwości termoizolacyjne, a skierowana do wnętrza tunelu daje efekt antyfoggingowy (zapobiega skraplaniu się pary wodnej).
Tunele wysokie są alternatywą dla szklarni. Zwykle są to konstrukcje metalowe
o znormalizowanych wymiarach, mają różną długość i szerokość. Najbardziej popularne są tunele pojedyncze. Obecnie cenione są konstrukcje umożliwiające regulację
wietrze-9. Folia i włóknina w uprawie
nia latem. Należą do nich tunele typu Richel, Filclair i Rovero. Blok cieplarniany Richel o lekkiej i wytrzymałej konstrukcji z możliwością pełnej automatyzacji regulowania mi-kroklimatu oraz stosunkowo tani w budowie i eksploatacji ma dużą szansę zastąpienia szklarni w Polsce.
Do przykrywania tuneli wysokich stosuje się folie PE krajowe i importowane o grubości minimum 0,165 mm. Dostępne są u nas także folie wielowarstwowe, zbro-jone oraz folie z kopolimeru EVA (etylen i octan winylu) (tab. 29). Rośliny ozdobne często uprawia się w tunelach nieogrzewanych. Wczesną wiosną wykorzystuje się je do uprawy gatunków o krótkiej wegetacji i tolerancyjnych na chłód. Mimo to uzyskuje się kilkutygodniowe przyspieszenie kwitnienia, w porównaniu z tymi samymi gatunkami ro-ślin rosnącymi w gruncie. Część tuneli wyposażona jest w urządzenia grzewcze i można w nich uprawiać rośliny ciepłolubne [Siwek 1996, 1999, Rumpel 1999].
Tabela 29 Charakterystyka wybranych osłon z tworzyw sztucznych stosowanych
w polskim ogrodnictwie [Siwek 1996] Rodzaj
osłony Rodzaj tworzywa sztucznego Szerokośćw m
Średnie wykorzy-stanie w latach Producent Ceny zł/m2 z 22% VAT ściółka czarna folia PE 0,05 mm
czarna włóknina PP90 1,6; 3,21,2 1–22–3 ERG Bieruń St.ZPL Wigolen 0,290,96 płaskie
przykrycie folia per. PE 0,045 mmwłók. 17 g/m2 Wigofil włók. 30 g/m2 Wigolen włók. 17 g/m2 Covertan włók. 17 g/m2 PegasAgro 3,0 1,5; 3,2 1,6 4,0 1,6; 3,2 6,3; 12,6 1–2 1–2 2–3 1–2 1–2 ERG Bieruń St. ZPL Wigolen ZPL Wigolen Corovin Niemcy Pegas Czechy 0,22 0,29 0,56 0,60 0,36 0,43 tunel niski folia PE 0,15 mm 2,4 1–2 ERG Bieruń St. 0,34 tunel igołomski i wysoki PE 0,165 mm, niebieska PE 0,185 mm, zielona PE 0,165 mm Antyfog PE 0,15 mm, nieb., żółta EVA 0,2 mm 6,0; 12,0 6,0; 12,0 6,0; 12,0 6,0; 12,0 12,0 2–3 4 2–3 2 4–5 ERG Bieruń St. ERG Bieruń St. ERG Bieruń St. TVK Węgry Pati Holandia 0,80 0,86 0,86 0,86 3,00 Ceny zostały obliczone dla handlu detalicznego wiosną 1996 r.
Spośród roślin ozdobnych w tunelach uprawia się na kwiaty cięte m.in. chryzan-temy, goździki, róże, gerbery, lilie oraz gatunki, które zwykle rosły bez osłon, np. aster chiński, gipsówkę wiechowatą, aster krzaczasty (Aster dumosus L.) i wrzosolistny (A.
ericoides L.), piwonię chińską (Paeonia lactiflora Pall.), wyżlin większy (Antirrhinum majus L.), dzięki czemu mają one lepszą jakość kwiatów, niezależnie od warunków
atmo-sferycznych, również wcześniej zakwitają. W Anglii prowadzone są badania nad przydat-nością folii, działającej jak filtr świetlny, zatrzymującej fale o długości 700–800 nm, czyli część promieniowania czerwonego oraz podczerwone. Ma to pozwolić na zmniejszenie zużycia retardantów pod takimi osłonami. Działanie folii osłabiające wzrost wynika z pro-cesu regulacyjnego, występującego u gatunków, u których promieniowanie podczerwone powoduje nadmierny wzrost wydłużeniowy pędów. Reakcja na filtr świetlny możliwa
jest dzięki roślinnym fotoreceptorom odczytującym różnicę pomiędzy ilością promieni podczerwonych, docierających do niższych partii rośliny oraz czerwonych – padających przede wszystkim na jej górne części. Wartości te są zróżnicowane, ponieważ promie-niowanie podczerwone może przenikać przez liście, podczas gdy duża część czerwonego jest przez nie absorbowana. W warunkach naturalnych, przy dużym zagęszczeniu, gdy do niższych części roślin dociera proporcjonalnie duża, w porównaniu z promieniowaniem czerwonym, ilość promieniowania podczerwonego, stymuluje to wydłużeniowy wzrost pędów. Jeżeli nieobecne są promienie podczerwone, a takie warunki panują pod testo-wanymi foliami, zostaje zaburzony przedstawiony wcześniej mechanizm i rośliny nie są pobudzane do wydłużania się, nawet przy dużym zagęszczeniu uprawy. W przypadku niektórych gatunków osłanianie foliami fotoselektywnymi wpływa również na rozga-łęzianie się pędów, zwiększanie powierzchni blaszek liściowych oraz ciemniejsze ich zabarwienie. U petunii, begonii i lobelii wystąpiło niepożądane opóźnienie kwitnienia. Testowane folie pod wpływem promieniowania słonecznego traciły swoje specyficzne właściwości po jednym sezonie. Nadal poszukuje się trwalszych.
Wśród badanych roślin nastąpiło wyraźne zmniejszenie (od 8 do 25%) długości pędów w środowisku pozbawionym promieniowania podczerwonego. Petunie lepiej się rozkrzewiały i miały zwartszy pokrój niż te uprawiane w normalnych warunkach. Tra-chelia błękitna (Trachelium caeruleum L.) wytwarzała znacznie krótsze i silniej rozga-łęzione pędy. Bratki uprawiane latem były zwartsze, a ich liście miały intensywniejszy odcień zieleni oraz kwitły trochę później niż uprawiane w normalnych warunkach, co było korzystne, gdyż latem rośliny te zwykle zakwitają za wcześnie, zanim rozwiną wy-starczającą ilość liści [Wize 1999].
Na Uniwersytecie w Readington (Wielka Brytania) badano wpływ różnych two-rzyw sztucznych na przenikanie fal świetlnych do wnętrza tunelu. Zauważono, że zarod-nikowanie niektórych grzybów, na przykład szarej pleśni (Botrytis cinerea Pers.), moż-na zmoż-nacznie zmniejszyć, eliminując promieniowanie ultrafioletowe ze spektrum światła dostępnego roślinom. Rozwój wymienionego grzyba najbardziej hamowały tworzywa blokujące przenikanie fal świetlnych o długości mniejszej niż 400 nm, ale zapewniające równocześnie dostęp fal w zakresie 400–450 nm. Wynikiem badań było wprowadzenie na rynek folii zmniejszającej stopień porażenia roślin przez szarą pleśń – Visqueen’s An-ti-Botrytis Film.
Promieniowanie słoneczne i deszcz powodują jednak szybką degradację specy-ficznych właściwości tego tworzywa. Dlatego zalecane jest ono do krótkoterminowe-go zabezpieczania upraw i używane jako dodatkowa wewnętrzna osłona w tunelach lub szklarniach.
Znane są już folie zapobiegające nadmiernemu wzrastaniu temperatury pod okry-tymi nimi osłonami. Na przykład Liminance THP zmniejsza przenikanie promieniowania podczerwonego, które mogłoby powodować wzrost temperatury wewnątrz tunelu.
Folia Super Therm składa się z 3 warstw. Zewnętrzna zawiera substancje antysta-tyczne, które zmniejszają osiadanie pyłów, środkowa pozwala z kolei wnikać do środ-ka krótkim falom podczerwonym, a zatrzymuje wewnątrz tunelu ciepło wydostające się w postaci długich fal podczerwonych, co pozwala zmniejszyć koszty ogrzewania o 15– 20%. Warstwa wewnętrzna zawiera substancje zapobiegające skraplaniu się pary wodnej (krople wody mogłyby odbijać na zewnątrz do 40% światła padającego na tunel).
Jednym z najnowszych materiałów do okrywania tuneli, w których uprawy są prowadzone latem oraz do zadaszania powierzchni nad punktami sprzedaży roślin, jest pochodzący także z Wielkiej Brytanii Super Green. Folia ta przepuszcza około 65% świa-tła, ale zatrzymuje fale dłuższe niż 550 nm (promieniowanie cieplne), co umożliwia ob-niżenie temperatury panującej pod osłoną.
Wybór folii jest już duży, są one tańsze niż szkło, lecz mają znacznie krótszą ży-wotność bowiem są podatne na uszkodzenia wywoływane przez czynniki atmosferyczne, z czym wiąże się uciążliwość wykonywania napraw [Górka 1999]. Dlatego producenci zaczynają się zastanawiać, w co lepiej inwestować – w tunele kryte folią czy w szklarnie kryte szkłem?
W świecie roślin można wyróżnić 3 typy rozmnażania: 1) rozmnażanie wegeta-tywne, czyli bezpłciowe, przez podział, 2) rozmnażanie wegetawegeta-tywne, przez specjalne diaspory, np. rozmnóżki lub komórki rozrodcze, które po oddzieleniu od rośliny macie-rzystej zdolne są do kiełkowania natychmiast albo po przebyciu okresu spoczynkowego i rozwijają się w nowe, samodzielne osobniki oraz 3) rozmnażanie płciowe – do prze-biegu którego niezbędne są dwa rodzaje komórek rozrodczych – męskie i żeńskie, czyli różnych płci, zwane gametami. Najczęściej nie mają one zdolności samoistnego kiełko-wania, lecz łączą się między sobą parami w ten sposób, że zawsze jedna komórka męska zlewa się z jedną komórką żeńską. Dopiero produkt zespolenia, tj. zygota jest zdolna do kiełkowania. W produkcji kwiaciarskiej spotyka się wszystkie trzy typy rozmnażania.