Wymagania cieplne

Poszczególne gatunki, odmiany, a nawet osobniki mają rozmaite wymagania ter-miczne, wiąże się to m.in. z ich pochodzeniem. Różnice te przejawiają się szczególnie wyraźnie w odporności na niską temperaturę. Ekstremalne temperatury powietrza na kuli ziemskiej wynoszą od –87°C na Antarktydzie do +58°C na Saharze. Granice i minima są różne dla gatunków i poszczególnych organów rośliny. Na przykład dla liści roślin tro-pikalnych granice te wynoszą od –2 do +5°C i od 45 do 55°C. Dla arktyczno-alpejskich gatunków znajdują się między –20 (–70°C) i 44 (54°C). Difenbachia, znana tropikalna ro-ślina służąca do dekoracji wnętrz, po kilkudniowym oddziaływaniu temperatury +10°C przestaje rosnąć i powoli obumiera. U arktyczno-alpejskiej skalnicy naprzeciwlistnej (Saxifraga oppositifolia L.) minimum dla łodygi wynosi –25°C, a dla kwiatów –8°C. Igły (szpilki) świerka pospolitego [Picea abies (L.) H. Karst.] zimą znoszą temperaturę do –38°C, a latem tylko do –7°C. Temperatura optymalna dla wzrostu roślin klimatu umiarkowanego wynosi od 15 do 45, a dla roślin klimatu chłodnego (psychrofitów) – poniżej 15°C.

Rośliny klimatu umiarkowanego przystosowane są do sezonowych i dobowych am-plitud temperatur. Od jesieni ich wytrzymałość na niską temperaturę wzrasta, zimą jest największa, a wiosną znowu się zmniejsza. Najbardziej wrażliwe są przy pełnym nasyceniu wodą, gdyż ta zamarza w komórkach. Kryształy lodu uszkadzają struktury komórkowe, zwłaszcza cytoplazmę. Lód odciąga wodę z koloidów cytoplazmy i dochodzi do ich dena-turacji [Pałczyński 1991].

Z licznych doświadczeń ścisłych i praktyki ogrodniczej wiadomo, że dla roślin, w tym także ozdobnych, korzystne dla ich wzrostu jest obniżenie temperatury nocy o kilka stopni. Ma to także istotne znaczenie ekonomiczne, gdyż w uprawie roślin szklar-niowych umożliwia oszczędność opału przede wszystkim zimą. Wymagania cieplne naj-ważniejszych roślin ozdobnych, doniczkowych i uprawianych na kwiaty cięte zestawiono w tabelach 12–15.

Wśród roślin doniczkowych o ozdobnych kwiatach (tab. 12) najmniej ciepła wyma-gają: wrzosiec delikatny, pierwiosnek pospolity, starzec popielnik, pantofelnik mieszańco-wy i pierwiosnek ślimakowaty. Z tego powodu rośliny te kwalifikowane są jako energoosz-czędne. Największe wymagania cieplne mają: wilczomlecz piękny (poinsecja), bez lilak i hortensja ogrodowa (podczas pędzenia w szklarni), siningia ogrodowa, sępolia fiołko-wa, pierwiosnek kubkowaty, kalanchoe mieszańcowe i fuksja mieszańcowa. Uważa się, że jedynie sępolia fiołkowa (Saintpaulia ionantha H. Wendl.) lepiej rośnie, gdy w szklarni w nocy panuje temperatura kilka stopni wyższa niż podczas dnia [Went 1957, Wóycicki 1968, Starck 1980, 1993; i in.]. W doświadczeniach Müllera [wg Götza 1987] z układem temperatury dzień/noc: 20/20, 23/17 i 17/23°C nie zaistniały istotne różnice we wzroście roślin. Natomiast liczba kwiatów w kwiatostanie była o 10–15% większa przy wyższej tem-peraturze nocy. W Anglii w szklarniach z sępolią przez cały rok utrzymuje się temperaturę 26–30°C. Niemieccy ogrodnicy zimą zalecają 22–23°C.

Spośród roślin doniczkowych o ozdobnych liściach stosunkowo mało ciepła wyma-gają: aspidistra wyniosła (Aspidistra elatior Bl.), zielistka Sternberga (Chlorophytum

co-mosum (Thunb.) Jacques), koleus Blumego (Plectranthus scutellarioides (L.) R.Br.), pilea

Kadiera (Pilea cadierei Gagnep. et Guill.) i orliczka kreteńska (Pteris cretica L.) – odmia-ny o zieloodmia-nych liściach (tab. 13). Roślinami ciepłolubodmia-nymi są gatunki z rodzaju adiantum i nefrolepsis, afelandra czworokątna (Aphelandra squarrosa Nees) i szparag szczeciniasty (syn. pierzasty) [Asparagus setaceus (Kunth) Jessop] (tab. 13).

Tabela 12 Wymagania cieplne ważniejszych roślin doniczkowych o ozdobnych kwiatach uprawianych w szklarni podczas głównego okresu wzrostu i zimą, wg różnych źródeł

Gatunek _{podczas głównego okresu wzrostu}^{Temperatura [°C]} _zimą

Erica gracilis 12–15 5

Primula vulgaris 12–16 8–12

Pericalis ×hybrida 12–16 8–12

Calceolaria ×hybrida 15 8–10

Primula malacoides 15–20 8–10

Cyclamen persicum – odmiany 16–20 12–14

Achimenes grandiflora i A. longiflora 18–20 18–20

Streptocarpus ×hybridus 17–20 10–12

Columnea ×kewensis 18–24 16–18

Begonia ×elatior 20 18

Clivia miniata i C. nobilis 20–22 16–18

Kalanchoë ×hybrida 20–25 16–18

Primula obconica 20–25 12–15

Saintpaulia ionantha – odmiany 20–25 20–22

Sinningia ×hybrida 20–25 20–22

Hydrangea macrophylla 20–25 20–22

Fuchsia ×hybrida 20–26 18–22

Euphorbia pulcherrima 20–25 16–18 Tabela 13 Wymagania cieplne ważniejszych roślin doniczkowych o ozdobnych liściach uprawianych

w szklarni podczas głównego okresu wzrostu i zimą, wg różnych źródeł Gatunek _{podczas głównego okresu wzrostu}^{Temperatura [°C]} _zimą

Adiantum raddianum, A. tenerum 20–25 18–20

Aechmea fasciata 20–22 18–20

Aphelandra squarrosa 20–25 18–20

Asparagus densiflorus ‘Sprengerii’ 20–22 14–16

A. setaceus 20–24 16–18

Aspidistra elatior 12–18 8–14

Asplenium nidus 18–22 16–18

Begonia rex 18–20 15–18

Billbergia nutans, B. sanderiana 18–22 16–18

Caladium bicolor 20–22 16–18

Calathea ornata 18–20 15–16

Chlorophytum comosum 16–18 14–16

Plectranthus scutellarioides 16–20 16

Nephrolepis cordifolia, N. exaltata 20–25 18–20

Peperomia – różne gatunki 18–22 18

Pilea cadierei 15–18 12–15

Pteris cretica 16–22 14–16

W obrębie roślin doniczkowych drzewiastych używanych do dekoracji wnętrz mniej ciepła wymagają m.in. aukuba japońska, laur szlachetny i mirt pospolity (tab. 14). Do roślin ciepłolubnych należą m.in. kordylina australijska [Cordyline australis (G. Forst.) Endl.] i paciorecznikolistna (C. fruticosa), figowiec lirolistny (Ficus lyrata Warb.), filodendron pnący [Philodendron hederaceum (Jacq.) Schott var. oxycardium (Schott) Croat] i filodendron podwójnie wcinany [P. bipinnatifidum Schott ex Endl.] (tab. 14). Niektóre rośliny wymienione w tabeli 13, np. gatunki z rodzaju Calathea, zielistka Sternberga, gatunki pieprzownika (Peperomia) i orliczka kreteńska oraz w tabeli 14, np. facja japońska [Fatsia japonica (Thunb.) Decne. et Planch.], drobnolistne i zielonolistne odmiany bluszczu pospolitego, cisus australijski (Cissus antarctica Vent.) i cisus rom-bolistny (C. rhombifolia Vahl), araukaria różnolistna [Araucaria heterophylla (Salisb.) Franco], szeflera ostrolistna [Schefflera actinophylla (Endl.) Harms], figowce sprężysty i Benjamina w głównym okresie mogą mieć temperaturę o kilka stopni niższą, lecz rosną wtedy wolniej i dłużej oczekuje się na produkt handlowy. W szklarniach o niższej tempe-raturze zadowalająco rosną okazy starsze wymienionych gatunków.

Wśród roślin uprawianych na kwiaty cięte, zimą w nocy najmniej ciepła potrzebu-ją alstremeria mieszańcowa (Alstroemeria ×hybrida hort.) i goździk szklarniowy

(Dian-thus caryophyllus semperflorens flore pleno hybr. hort.), a stosunkowo najwięcej –

wil-czomlecz piękny oraz anturium ogrodowe (Anthurium ×hortulanum Birdsey) i anturium uprawne (A. ×cultorum Birdsey), a także niektóre odmiany chryzantemy wielkokwiato-wej [Chrysanthemum ×grandiflorum (Ramat.) Kitam.] (tab. 15).

Wymagania roślin do ciepła zmieniają się z ich wiekiem i fazą rozwojową. Młode rośliny wymagają więcej ciepła, starsze mniej. Prześledzić to można m.in. na przykładzie wilczomleczu pięknego (poinsecji) uprawianego na „kwiaty cięte” (ozdobą tej rośliny są barwne liście, czyli przykwiatki zebrane w gęstą rozetę wokół niepozornych i mocno zredukowanych żółtych kwiatów i miodników). Rośliny mateczne zimą przechowuje się w szklarni o temperaturze 10–12°C. Po rozpoczęciu wyrastania nowych pędów, zwykle w połowie marca i po przesadzeniu, temperaturę podnosi się do 22–24°C. Optymalna temperatura podczas ukorzeniania sadzonek wynosi 24–28°C. Młode rośliny wymaga-ją 20–23, później 18–20°C w nocy – wtedy przy 9-godzinnej długości dnia zakwitawymaga-ją najszybciej. Przed sprzedażą temperaturę obniża się do 15–16°C, co sprzyja lepszemu wybarwieniu się przykwiatków.

Tabela 14 Wymagania cieplne ważniejszych roślin doniczkowych stosowanych do dekoracji wnętrz

podczas głównego okresu wzrostu i zimą, wg różnych źródeł Gatunek podczas głównego ^{Temperatura [°C]}

okresu wzrostu ^zimą

Aucuba japonica 12–15 8–10 Laurus nobilis 14–16 5–8 Myrtus communis 14–16 6–8 Bougainvillea glabra 15–18 5–10 Bougainvillea spectabilis 15–18 10–12 Fatsia japonica 15–18 5–12 Abubilon ×hybridum 15–18 12–14 Sparmannia africana 15–18 12–15 Camellia japonica 15–20 6–10

Hedera helix – odmiany 16–20 16

×Fatshedera lizei 16–20 8–14 Cissus antarctica 16–20 14–16 Araucaria heterophylla 18 5–10 Cissus rhombifolia 18–20 16–18 Nerium oleander 18–20 6–8 Schefflera actinophylla 18–20 12–16 Schefflera arboricola 18–20 12–16 Hibiscus rosa-sinensis 18–20 16–18 Dracaena deremensis 18–22 16–18 Pandanus tectorius 18–22 18–20 Passiflora caerulea 18–22 5–10 Monstera deliciosa 20 18–20 Aglaonema commutatum 20–22 18–20 Cissus discolor 20–22 18–20 Dieffenbachia seguine 20–22 18–20 Epipremnum aureum 20–22 18–20

Codiaeum variegatum var. variegatum 20–25 18–20

Ficus elastica 20–25 18–20

Ficus benjamina 20–25 18–20

Cordyline australis 22–25 18

Cordyline fruticosa (syn. C. terminalis) 22–25 18

Ficus lyrata 22–25 18–20

Philodendron hederaceum 22–25 16–22

Tabela 15 Wymagania ważniejszych roślin ozdobnych uprawianych na kwiaty cięte w szklarni,

do temperatury nocy podczas zimy, wg różnych źródeł

Gatunek ^{Temperatura nocy zimą}_[°C]

Alstroemeria ×hybrida 7–10 (12–14 od lutego)

Dianthus caryophyllus semperflorens flore pleno hybr. hort. 8–12

Gypsophila paniculata 10–12

Matthiola incana 10–12

Cymbidium lowianum 10–12

Chrysanthemum ×grandiflorum – różne odmiany 10–22

Freesia ×hybrida 12–14

Zantedeschia aethiopica var. grandiflora 12–15

Paphiopedilum callosum 15–18

Paphiopedilum insigne do 16

Cattleya ×hybrida i mieszańce międzyrodzajowe 16–18

Phalaenopsis ×hybridus 18–19

Anthurium × hortulanum i A. ×cultorum 15–20

Strelitzia reginae 15–18

Gerbera jamesonii – różne odmiany 8–12 podczas spoczynku

Euphorbia pulcherrima 18–20

Gloriosa superba do 18

6.2.2. Dodatkowe uwagi o temperaturze