W 30. rocznicę śmierci prof. Władysława Czaplińskiego
dlatego tak wielu z nas uczestniczyło w tej smutnej ce-remonii.
W ostatniej drodze Zmarłemu towarzyszyły liczne delegacje (z pocztami sztandarowymi), a wśród nich delegacja Uniwersytetu Opolskiego z prorektorem prof. Stefanem Grochalskim, dziekanem Wydziału Hi-storyczno-Pedagogicznego prof. Markiem Masny-kiem, koleżankami i kolegami z Instytutu Nauk Peda-gogicznych. Była obecna także delegacja pracowników Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji z rekto-rem prof. Marianem Duczmalem, kanclerzem, dzieka-nami i prodziekadzieka-nami, delegacja Zarządu Głównego i Zarządu Okręgu Niezależnego Samorządnego
Związ-ziennictwa z wiceprzewodniczącym Czesławem Tułą, delegacja Zakładu Karnego nr 1w Strzelcach Opol-skich, delegacja Zespołu Szkół nr 1 oraz przyjaciele, znajomi, absolwenci i studenci.
Twoje odejście, Darku, wszystkich w Instytucie Nauk Pedagogicznych mocno poruszyło, zwłaszcza że byłeś tak blisko naukowej samodzielności. Będzie nam brakowało Twojej radości życia, naukowej ambicji i pokory, wierności zasadom. Trudno jest się nam po-godzić z tym, że odszedłeś, a pustki po Tobie nie moż-na wypełnić.
Zenon■Jasiński
została jako rozprawa habilitacyjna. Kolokwium habi-litacyjne odbył w Krakowie na Uniwersytecie Jagiel-lońskim w 1938 r.; zostało ono zatwierdzone przez Se-nat Uniwersytetu Jagiellońskiego 3 grudnia 1938 r., a przez ministra wyznań i oświecenia publicznego – 20 kwietnia 1939 r. Przed Władysławem Czaplińskim sta-nęła otworem kariera uniwersytecka. Jednak wybuch drugiej wojny światowej, a w jej wyniku zamknięcie Uniwersytetu Jagiellońskiego przez Niemców połączo-ne z deportacją pracowników naukowych do Sachsen-hausen, uniemożliwiły mu realizację dalszej działalno-ści naukowej i dydaktycznej na tej uczelni. Władysław Czapliński cudem uratował się przed aresztowaniem wraz z profesorami Uniwersytetu Jagiellońskiego w ramach „Sondernaktion Krakau” 6 listopada 1939 r., gdyż spóźnił się na zarządzone przez władze niemiec-kie spotkanie z okazji początku nowego roku akade-mickiego. Nastał tragiczny okres dla profesorów naj-starszej polskiej uczelni. Władysław Czapliński przez cały czas okupacji przebywał w Krakowie, pracując w biurze handlowym firmy „Solvay”, jak również
pro-pletach gimnazjalnych i uniwersy-teckich.
Po zakończeniu działań wojen-nych Władysław Czapliński praco-wał nadal jako nauczyciel historii w krakowskich szkołach średnich.
Pod koniec 1945 r. otrzymał z Uni-wersytetu Wrocławskiego propo-zycję objęcia stanowiska profe-sora nadzwyczajnego w Katedrze Historii Powszechnej. W 1946 r.
przeniósł się do Wrocławia, obej-mując Katedrę Historii Powszech-nej. W tym też roku mianowany został profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Wrocławskiego. Ty-tuł profesora zwyczajnego uzyskał po dziesięciu latach pracy nauko-wej, dydaktycznej i społecznej. Był to trudny okres dla Profesora, jak również dla rozwoju nauk histo-rycznych, przypadał bowiem na la-ta sla-talinowskie.
W latach 1951-1976, aż do przejścia na emeryturę, profesor Czapliński pełnił rozliczne funkcje na uczelni: prodziekana Wydzia-łu Filologiczno-Historycznego, kierownika Katedry Historii Po-wszechnej, następnie Katedry Hi-storii Polskiej i Powszechnej XVI-XVIII wieku, a w ostatnich latach – kierownika Zakładu Historii Pol-ski i Powszechnej XVI-XVIII wie-ku. W roku 1974 profesor Czapliń-ski wybrany został na członka DuńCzapliń-skiej KrólewCzapliń-skiej Akademii Nauk, a w 1978 r. Uniwersytet Gdański nadał mu tytuł doktora honoris causa. Był członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Historycznego oraz Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego.
W roku akademickim 1977/1978 Profesor prowa-dził wykłady monograficzne dla studentów IV roku hi-storii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu, nie po-bierając wynagrodzenia za wykonywaną pracę. Bardzo często przybywał do Opola z odczytami na zabrania i sesje naukowe, organizowane przez Wyższą Szkołę Pedagogiczną i Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Na-uk; otaczał opieką naukową pracowników zatrudnio-nych w Instytucie Historii Wyższej Szkoły Pedago-gicznej w Opolu.
Z inicjatywy Profesora Wyższa Szkoła Pedagogicz-na w Opolu stała się w latach 80. XX wieku ośrod-kiem – kierowanego dotąd przez niego we Wrocławiu – międzyresortowego Zespołu Badań nad Organiza-cją i Funkcjonowaniem Władz Centralnych w XVI-XVIII wieku. Zespół, pracujący pod kierunkiem prof.
Prof. Władysław Eugeniusz Czapliński
wych Instytutu Historii Wyższej Szkoły Pedagogicz-nej w Opolu.
Dorobek naukowy profesora Czaplińskiego jest im-ponujący. Bibliografia jego prac, zawarta w dwóch ko-lejnych tomach (O naprawę Rzeczypospolitej XVII-XVIII w., 1965 oraz O Rzeczypospolitej szlacheckiej XVI-XVIII wieku, 1975) „Śląskiego Kwartalnika Histo-rycznego Sobótka”, obejmuje tytuły publikacji ogło-szone do 1974 r. Dorobek naukowy Profesora za la-ta 1975-1982 zesla-tawił Bogdan Rok (W. Czapliński jako uczony i wychowawca, AUWr, No 732, Historia 48, pod red. K. Matwijowskiego, Wrocław 1984; uzu-pełnienia do biografii W. Czaplińskiego zestawił K.
Matwijowski, „Sobótka” R. 45, 1990). Jego dorobek naukowy liczy około 500 pozycji, obrazujących wie-lostronne zainteresowania Profesora zarówno historią Polski, jak i historią powszechną. Profesor Czapliński w swojej działalności naukowej starał się wiązać dzie-je Polski z wydarzeniami ogólnoeuropejskimi, a mógł to czynić nie tylko ze względu na znajomość wielu ję-zyków nowożytnych, m.in. duńskiego, szwedzkiego i niemieckiego, lecz przede wszystkim dzięki systema-tycznie gromadzonej od końca lat dwudziestych XX w. krajowej i zagranicznej bazie źródłowej. Jego prace cechujące się erudycją wzbogacone były gruntowny-mi poszukiwaniagruntowny-mi archiwalnygruntowny-mi. Zagadnienia z za-kresu historii Polski rozpatrywał zawsze na szeroki tle porównawczym.
Warto zasygnalizować zasadnicze kierunki zaintere-sowań badawczych profesora Czaplińskiego, ilustrując je przykładami jego monografii, wydawnictw źródło-wych, studiów, esejów, które weszły na trwałe do do-robku polskiej historiografii.
Do czołowych osiągnięć historiografii polskiej leży zaliczyć publikacje Profesora, łączące dzieje na-szego państwa z dziejami ogólnoeuropejskimi: Polska, Prusy i Brandenburgia za Władysława IV (Wrocław
Profesor Czapliński w swoim dorobku naukowym poświęcił dużo miejsca edycjom źródeł historycznych:
Akta do dziejów Polski na morzu („Acta Poloniae ma-ritima”) t. 7, cz. 1: 1632-1648 (Gdańsk 1951). Część druga tej edycji ukazała się w 1959 r. Wydał też Pa-miętniki Jana Chryzostoma Paska (Wrocław 1952), Karola Ogiera dzienniki podróży do Polski, 1635-1636 (Gdańsk 1950) i wiele innych wartościowych opraco-wań tego typu.
Profesor interesował się żywo programami naucza-nia historii w szkole średniej, walczył o dowartościo-wanie haseł programowych, zwłaszcza odnoszących się do treści historycznych XVI-XVII w. Autopsja pe-dagogiczna Profesora ujawniła się bardzo szeroko w licznych artykułach.
problematyka regionalna. Wyróżniał oczywiście Śląsk, pisząc o jego dziejach liczne rozprawy, studia i artykuły.
Profesor Czapliński pasjonował się dziejami sejmu staropolskiego. Napisał znakomite studium zatytuło-wane Dwa sejmy w roku 1652 (Wrocław 1955), inicju-jąc szerokie badania nad parlamentaryzmem XVII w.
Dużo czasu i wysiłku naukowego poświęcił Profe-sor popularyzacji wiedzy historycznej. Dla Polskiego Radia we Wrocławiu przygotował cykl audycji zatytu-łowanych Glosa do Trylogii. Słuchacze Polskiego Ra-dia pamiętają zapewne głos Profesora, kiedy osobiście czytał w studiu radiowym swoje uzupełnienia, popraw-ki i komentarze do Sienpopraw-kiewiczowspopraw-kiego arcydzieła. Z tego zamysłu radiowego zrodziła się książka pod tym samym tytułem, wydana w 1974 r., a zajmująca istot-ne miejsce w historiografii polskiej. Z innych publi-kacji popularyzujących wiedzę historyczną należałoby wymienić następujące: Gdańsk – miasto wierne, „Wia-domości Literackie” 1939, nr 31/32; Królewicz Wła-dysław we Wrocławiu, „Zwierciadło Polski i Świata”
1947, R. 2, nr 11; Historyczność „Potopu”, „Zeszyty Wrocławskie” 1948, R. 2, nr 1; Nieznany lekarz śląski i jego fundacja, „Tygodnik Powszechny” 1949, nr 43;
Lekcja historii: Rzeczpospolita szlachecka – droga ku katastrofie, „Odra” 1971, nr 3. Nie sposób tu wymie-nić wszystkich interesujących tematów ujętych przez Profesora w sposób popularnonaukowy dla szerokich rzesz czytelniczych.
Pomimo ukończonego 75. roku życia zachował Pro-fesor niezwykłą żywotność, która znajdowała wyraz w niesłabnącej działalności organizacyjnej i w twórczo-ści naukowej. Do ostatnich dni aktywnie pracował nad całościowym zarysem historii Polski. Nie zdążył do-kończyć dzieła z zakresu historii Polski, adresowane-go do szerokich kręgów odbiorców, złaknionych histo-rii wiarygodnej, dowartościowanej i obiektywnej. Tak owocną działalność Profesora przerwała niespodzie-wana śmierć (17 sierpnia 1981 r.), która okryła żałobą naukę polską, a zwłaszcza jego najbliższych. Poruszyła ona także historyków zajmujących się epoką staropol-ską, z którymi nie tylko współpracował, ale też był ich szczerym i oddanym przyjacielem. Z jego odejściem historia straciła wybitnego specjalistę, wzorowego na-uczyciela, człowieka, który zjednał sobie szacunek i sympatię w społeczności akademickiej i środowisku naukowym. Postać profesora Czaplińskiego pozosta-je dla nas niedościgłym wzorem, który na trwałe zapi-sał się w naszej pamięci. Był twórcą szkoły badań nad polskim parlamentaryzmem. Jego uczniowie, a następ-nie uczniowie jego uczniów wydali wiele monografii sejmowych oraz edycji źródłowych, dotyczących okre-su staropolskiego.
W roku 2011 przypada 30. rocznica śmierci Profeso-ra Władysława Czaplińskiego.
Włodzimierz■Kaczorowski