Użycie jednostki leksykalnej podstawą jej opisu

Punktem wyjścia do analizy i opisu reguł łączliwości wyrażenia predykatywnego z innymi elementami jest jego użycie (fr. emploi) w strukturze, a co za tym idzie w otoczeniu argumentowym. Na istotną rolę użycia wyrazów zwracają uwagę leksykografowie i gramatycy, którzy podkreślają, iż jest ono jedyną drogą dojścia do znaczeń aktualizowanych wyrazem, który ze swej natury jest polisemiczny. Użycie określa reguły łączliwości wyrazów oraz pozwala znieść polisemię wyrazową. Ilość modelowych struktur, w których może wystąpić dane słowo wyznacza ilość znaczeń (predy-katów logicznych) aktualizowanych daną formą wyrazową (por. Tokarski, 1971: 51; Jodłowki, 1974: 158; Saloni, 1976: 13;

Harris, 2007 (1988): 34; G. Gross, 1999; Grzegorczykowa, 2001: 22-23; Fedorowicz, 2007: 47; Przybylska, 2007: 69).

Użycie pozwala opisać własności leksykalno-składniowe danej jednostki (por. „Właściwości składniowe wyrazów wynikają z

ich charakteru znaczeniowego.” [w:] Jodłowski, 1964: 13), a także dostrzec z jednej strony paralelizm, z drugiej asymetrię, jaka charakteryzuje znaczenie i jego wykładniki.

Minimalną jednostką analizy jest zdanie proste (fr. la phrase élémentaire ou la phrase simple; ang. the elementary sentence) takie, które jest wystarczające do wyznaczenia znaczenia analizowanego wyrażenia predykatywnego:

„Il n’est pas possible de donner le sens d’un mot sans utiliser une phrase, ni de contraster des emplois différents d’un même mot sans les placer des phrases.” (M. Gross, 1981: 48).

A także:

„The theory of lexicon-grammar is founded on the following axiom: THE LINGUISTIC UNIT OF MEANING IS THE ELEMENTARY SENTENCE [zapis wielkimi literami za autorem].” (M. Gross, 1991: 2).

(zob. także: M. Gross, 1968, 1977, 1981a, 1981b, 1986, 1988, 1990 i 1991)²⁴. Poprzez umiejscowienie jednostki w strukturze zdaniowej możliwa jest obserwacja aktualizowanego znaczenia przez wskazanie jednostek współuczestniczących w jego aktualizacji. Z uwagi na polisemię wyrazową formy leksykalnej wskazane jest rozróżnienie znaczeń poprzez pokazanie sposo-bów funkcjonowania danej formy w różnych kontekstach.

Zdanie proste staje się najmniejszą jednostką analizy

24 Por. „Les significations dans la langue prise dans son ensemble ne peuvent pas etre établies indépendamment du stock de mots et de leurs relations phrastiques.” (Harris, 2007 (1988): 62). A także: „La phrase est le cadre d’analyse minimale des différents éléments qui la constituent.” (Buvet, 2002: 7). Wreszcie:

„On accède au(x) sens d’une unité lexicale grâce, notamment, à ses actualisations dans des contextes divers, à l’étude de sa distribution, mais cette approche s’appuie sur le présupposé qu’une unité lexicale attestée ne se prête pas à n’importe quelle actualisation [...] Ce ne seraient pas les emplois qui détermineraient les sen(s) mais ce serai(en)t le(s) sens qui conditionnerai(en)t le(s) emplois.” (Cusin-Berche, 1999: 7-8).

składników, które stanowią o jego strukturze. Tym samym nie można mówić o znaczeniu wyrażenia predykatywnego bez odwołania się do struktury jego użycia. Na przykład, wyrażenie predykatywne uwaga oznacza co innego w zależności od struktury, w której się pojawi. Porównajmy następujące zdania:

Maria zwróciła uwagę na przejeżdżający nieopodal czerwony samochód vs. Czerwone Ferrari zwraca uwagę przechodniów na ulicach Poznania. W pierwszym przykładzie wyrażenie zwrócić uwagę jest wykładnikiem treści ‘interesować się czymś’, w drugim równobrzmiące wyrażenie znaczy ‘wzbudzić czyjeś zainteresowanie’. Zauważmy, iż w identyfikacji obu zna-czeń istotną rolę odgrywają argumenty selekcjonowane przez predykat uwaga: chodzi zarówno o ich naturę semantyczną, jak i formy fleksyjne (por. Szupryczyńska, 1973: 15; Giermak-Zielińska, 1979: 269; Bogacki, 1997: 256-258; Żmigrodzki, 2000: 84). Uogólniając, można powiedzieć, iż podstawą opisu w składni predykatywno-argumentowej oraz podejściu lexique-grammaire są kryteria dystrybucyjne pozwalające zdefiniować własności leksykalno-składniowe analizowanej jednostki leksykalnej (predykatu), a zatem określić gramatykę lokalną tej jednostki. Dlatego analizie poddaje się możliwie najdłuższy ciąg wyrażeniowy, zawierający wszystkie elementy walencyjne predykatu, a zatem wykładniki znaczeń konotowanych przez jednostkę predykatywną, która jest elementem centralnym zdania. Wyrażenie w strukturze powierzchniowej wszystkich elementów walencyjnych predykatu gwarantuje pełnoznacz-ność (kategorematyczpełnoznacz-ność) analizowanego wyrażenia zdanio-wego (Karolak, 2002: 149; por. complétude syntaxique [w:]

Creissels, 1995; complétude sémantique i complétude syntaxique lub saturation formelle [w:] Ibrahim, 2004: 30-37;

énoncé complet, énoncé grammatical [w:] Ibrahim, 2004: 42).

Na podstawie cech dystrybucyjnych i transformacyjnych danego wyrażenia predykatywnego, możliwe jest wyznaczenie w sposób jednoznaczny i wyczerpujący liczby argumentów implikowanych (konotowanych) przez dany predykat, innymi słowy dopełnień skorelowanych semantycznie i składniowo z

danym wyrażeniem predykatywnym, a zatem ścisłe określenie właściwych mu cech leksykalno-składniowych²⁵. Niejedno-krotnie okazuje się, że bliskie znaczeniowo wyrażenia predy-katywne mają podobne własności leksykalno-gramatyczne (np.

kierować, rządzić, administrować, rozporządzać, władać, itp.), co potwierdza wielokrotnie podkreślaną współzależność gramatyki od leksykonu: „Gramatyka [...] w istocie jest głęboko uwarunkowana leksykalnie.” (Grzegorczykowa, 1984: 58; por.

„La distribution est un phénomène pertinent dans la langue. [...]

Un ensemble de propriétés syntaxiques est souvent partagé par des verbes sémantiquement apparentés.” [w:] Dessaux, 1976: 65;

zob. także: Saloni, 1976: 16 i 57; Daladier, 1998: 147-148;

Laporte, 2005: 257). Praktyka ta jest konieczna, bowiem w codziennej komunikacji uwikłanej kontekstowo, nierzadko zbędne jest wypełnienie wszystkich pozycji argumentowych, jako, że sens jest uchwytny dzięki sytuacji i wszelkiego rodzaju parajęzykowym środkom komunikacji (intonacji, gestom, mimice). Analiza polega zatem na poszukiwaniu tego, co inwariantne, mające moc dystynktywną. Zmierzać ma ona następnie w kierunku słownika syntaktycznego zestawiającego wszystkie jednostki predykatywne języka poklasyfikowane według ich cech leksykalno-składniowych ustalonych na podstawie swoistego „katalogu” użyć tej jednostki (por.

Salkoff, 1977: 240; Bellert i Saloni, 1972: 225-226; Szupry-czyńska, 1973: 28-29). Należy jednak podkreślić, że przy całościowym opisie języka, który z definicji musiałby uwzględniać wszystkie możliwe i dające się przewidzieć użycia, zbiór danych zawierałby wszelkie wystąpienia, w tym także metaforyczne. Nie chodzi jednakże o przedstawienie

25 Por. „Dans la langue chaque mot a, par rapport à un autre mot, une probabilité d’occurrence particulière et en gros stable, en tant qu’argument ou opérateur [czyt. wyrażenie predykatowe], bien qu’il y ait de nombreux cas d’incertitude, de désaccord entre les locuteurs et de changements dans les temps.

Ces probabilités d’occurrences en gros stables, et plus particulièrement les fréquences de sélection établissent la conformité des significations d’un mot et les fixent.” (Harris, 2007 (1988): 38).

absolutnie wszystkich użyć danej jednostki, a zatem o ilustrację jej znaczenia poprzez użycia odwołujące się do sytuacji wyimaginowanych, czy żartobliwych, których sensowność wykracza daleko poza dostępny nam świat możliwy: „Styl artystyczny wnosi zespół własnych wartości: oddala się od

„naiwnego” realizmu, a kreując fikcyjne światy zawiesza praktyczną weryfikowalność sądów.” (Bartmiński, 1991: 13;

por. metafory sensowne i niesensowne [w:] Wilkoń, 1987: 13 i 182; zob. także: Harris, 2007 (1988): 33).