Wartość logiczna zdania a poprawność językowa

predykatywno-argumentowej jest zdanie oznajmujące (in. asertoryczne; fr.

phrase déclarative, phrase assertive), czyli zdanie posiadające wartość logiczną, a zatem zdanie, któremu można przy-porządkować wartości: prawdziwe, bądź fałszywe. Modalność asertoryczna może zostać wyrażona w sposób jawny, przy użyciu wyrażeń takich, jak: jest prawdą, że, jestem przekonany, że. Modalność asertoryczna może również pozostać niejawna (zob. Aktualizacja [w:] EJO, 2003; Grzegorczykowa, 2001: 87).

Nie można rozpatrywać jako prawdziwych ani jako fałszywych zdań pytajnych, wykrzyknikowych, niedopowiedzeń. Zdaniem w sensie logicznym jest takie zdanie, w którym nie ustosunko-wujemy się do treści ani pytająco, ani roszczeniowo, ale po

la lumière, nous ne pourrions pas l’atteindre. Un monde possible est donné par les conditions descriptives que nous lui associons.” (Kripke, 1982 (1972)).

prostu sprawozdawczo (Ajdukiewicz, 1965: 28; por. „L’assertion prétend indiquer un fait.” [w:] Russell, 2001 (1969): 30).

Predykacja jako orzekanie nie jest aktem językowym, przejawiającym się tylko w konkretnej wypowiedzi językowej, ale także na poziomie wiedzy użytkowników języka o rzeczywistości pozajęzykowej i bytach wyodrębnionych w akcie poznania. Tzw. treść propozycjonalna wypowiedzenia rozumiana jako szereg powiązanych ze sobą w procesie myślenia o rzeczywistości wyobrażeń (asocjacji) może prze-jawiać się językowo dzięki relacji wiążącej myśli (czyli to, co abstrakcyjne) z wyrażeniami językowymi (czyli tym, co konkretne). O łączliwości danego wyrażenia z innymi wyra-żeniami decydują właściwości leksykalne i syntaktyczne tego wyrażenia, tym samym odzwierciedlając sposób konceptu-alizacji rzeczywistości w umysłach użytkowników danego języka: „Judgment is a cognitional act” (Sandmann, 1954: 72).

Według klasycznej teorii prawdy o prawdziwości zdania mówimy wtedy, gdy stwierdza ono fakt zgodny z rzeczywistym stanem rzeczy, o fałszywości zaś w przypadku przeciwnym.

Porównajmy: Pies leży na kanapie albo Pies nie leży na kanapie. Gdy mowa o tak właśnie rozumianym zdaniu, nie-kiedy zamiennie używa się terminu sąd logiczny (łac.

propositio, gr. πρότασις, niem. Satz, fr. jugement, proposition;

ang. judgment, proposition). Zdania, o których prawdziwości orzec można znając gramatykę języka, a zatem bez odwoływa-nia się do faktów pozajęzykowych, to tzw. zdaodwoływa-nia analityczne:

„Un énoncé est analytique, dans la sémantique mentaliste, lorsqu’il est vrai en vertu des significations de ses termes.”

(Quine, 1993: 87). Na przykład: Każdy kawaler jest nieżonaty.

Gdy wartość logiczna zdania wyznaczana jest przez czas i przestrzeń jego wypowiadania (np. Pies leży na kanapie) mamy do czynienia ze zdaniami okazjonalnymi, zwanymi także:

syntetycznymi i obserwacyjnymi (zob. Quine, 1993: 23;

Ajdukiewicz, 1965: 57).

Sąd logiczny to abstrakcyjny byt (idea), jednostka płaszczyzny treści, której aktualizacją jest wyrażenie zdaniowe,

inaczej akt sądzenia (także: wypowiedź, fr. énoncé, ang.

statement) (zob. Kotarbiński, 1990 (1929): 206; Karolak, 1984: 14).

W nim przejawia się komunikowana treść, zwana treścią propozycjonalną (fr. contenu propositionnel). Sąd pozbawiony jest jakichkolwiek właściwości syntaktycznych, te bowiem charakteryzują wyrażenie zdaniowe, językowy przejaw sądu.

Orzekanie o prawdziwości lub fałszywości sądu dokonuje się na podstawie aktualizującej go wypowiedzi zdaniowej stanowiącej płaszczyznę aktualizacji dla danej treści i odbywa się ono poprzez analizę odniesienia przedmiotowego wyrażeń oraz weryfikację prawdziwości zdania zawierającego explicite lub implicite informacje o parametrach czasowo-przestrzen-nych, w których zachodzi orzekany stan rzeczy lub relacja. Sąd może zatem obejmować całą klasę równoznacznych wypo-wiedzi, także w różnych językach: Sokrates jest śmiertelny, Socrate est mortel i Socrates is mortal, jak również w tym samym języku, przy czym i tu różne mogą być powierzchniowe realizacje tego samego predykatu. W obydwu przypadkach chodzi o językowe przejawy tego samego sądu logicznego:

„Lorsque deux phrases [tu: wyrażenia zdaniowe] ont la même signification, cela tient au fait qu’elles expriment la même proposition [tu: sąd logiczny]” (Russell, 2001 (1969): 20).

W orzekaniu o prawdzie lub fałszu, a zatem o poprawności rozumowania przejawiającego się w języku, zawarta jest nie tylko znajomość reguł morfo-syntaktycznych, ale i semantyki wyrażeń. Sposób myślenia o rzeczywistości odpowiada regułom współwystępowania jednostek leksykalnych i gramatycznych, którym przyporządkowane są określone znaczenia i funkcje (por. Jedynak, 2003: 30). Dochodzimy w ten sposób do tzw. strukturalnej definicji prawdy, zgodnie z którą: jeżeli znaczeniu aktualizowanemu przez zdanie można przyporządkować jakąś sytuację w świecie pozajęzykowym, to zdanie takie jest prawdziwe na mocy konstytuujących je

składników¹⁹ (zob. Tarski, 1972 (1923-1944): 169; Ajdu-kiewicz, 1985: 110).

Ani dla logiki formalnej, ani dla filozofii analitycznej nie jest istotne, czy analizowane oznajmienie jest w języku polskim, angielskim, czy francuskim. Formy rozumowania są tutaj pojmowane jako wspólne ludziom bez względu na język²⁰. Analizowane zdania, czy to w formie wziętej z języka francuskiego Max est venu, czy to w formie języka polskiego Max przyszedł, są pojmowane jako przykłady językowe tego samego sądu logicznego. Zaś celem językoznawczej analizy porównawczej struktur predykatywno-argumentowych jest wskazanie różnic i podobieństw powierzchniowych realizacji predykatu logicznego w dwóch lub więcej systemach języ-kowych. Różnice te, będąc natury strukturalnej, wynikają z dostępnych w obrębie analizowanych systemów środków i reguł leksykalno-składniowych.

19 Por. „Est vraie la proposition possédant telles et telles propriétés structurales ou la proposition qu’on peut obtenir à partir de telles et telles expressions structurellement décrites à l’aide de telles et telles transformations structurales.” (Tarski, 1972 (1923-1944): 169). Konkretna wypowiedź może być różnie interpretowana ze względu na intencję mówiącego. Zdanie Piotr wrócił może wyrażać zarówno stwierdzenie faktu, ostrzeżenie, jak i zdziwienie. W komunikowaniu intencji ważną rolę odgrywają czynniki parajęzykowe i pozajęzykowe: intonacja, gestykulacja, mimika twarzy, relacja społeczna miedzy partnerami komunikacji, ich cechy osobowościowe oraz posiadany stan wiedzy, niekiedy również zaplecze ideologiczne (przekonania polityczne, religijne), czyli tzw. shared knowledge, określana także jako background lub common ground (Stalnaker, 1984 (1978): 68). Kerbrat-Orrecchioni (1980: 208) używa sformułowań: postulats silencieux i informations en coulisse.

20 Por. „Logic is a science of ideal forms or norms; it studies the formal laws which thought must respect if truth is to be obtained by reasoning. […] Logic is essentially analytic and static, taking and analyzing concepts and judgments’ as given facts.” (Sandmann, 1954: 16).

2. PŁASZCZYZNA SEMANTYCZNA I JEJ POWIERZCHNIOWE