Dokôz stwòrzeniô
UNIA EUROPEJSKA Uprowadzenie
Europy
W unii demokracji czło-wiek jak ryba w wielkiej sieci. Uważa się za
wolne-go, podczas gdy są schwytani.
Józef Chełmowski
Jak wiédzô niese, Pón Bóg nie stwòrził wszëtczégò òd razu i nié w cządze jednégò dnia. Nôpierwi stwòrził mòrza, zemiã, wszëtkò, co na ni rosce i żëje, në, i przede wszëtczim człowieka. Zabrało mù to wszëtkò jaż szesc dni.
Wiéta pewno, że Pón Bóg to je stôri człowiek. Òn béł ju stôri, jak stwòrził tã naszã zemiã. Tegò szóstégò dnia stwòrzeniô béł ju zacht ùmãczony i zmarachòwóny tą całą robòtą, pòrozdôwanim tëch wszëtczich dobrów i bògactwów. Ale nimò te jesz wiedno je szpórowôł na kùńc i òstało mù cos niecos we fartuchù, w ti séwance, z jaczi sôł te swòje diamentë i snôżé rzeczë na tã zemiã.
Në, i béł ùmãczony ten nasz stôri i dobri Pón Bóg i… sã zdrzémnął. A jak sã zdrzémnął w ti wanodze pò niebie, to akùrat béł nad Kaszëbama. Ta jegò séwanka mù sã z ti lewi rãczi wëmkła i te wszëtczé diamentë sã wësëpałë na Kaszëbë.
Temù to téż kaszëbskô zemia je takô snôżô i widzałô; mô tëli mòrzëc i jezorów, tëli rasz i rzéków, tëli ùrzmów i grzëpów wëstrojonëch w zelonëchenczé gaje i lasë, co dôwają ùtulenié mirnym chëczóm naszégò robòcégò lëdu.
Józef Brusczi Jak to Pón Bóg stwòrził swiat [w:] Gôdczi Józwa Brusczégò, Chojnice 2008, s. 14
stwôrzóm swiat z wrażlëwòscë i grożã mù żecym
sok egzystencji wëtrisnął do sufitu nieskùńczonoscë
miãso hòdëjã w inkùbatorach błãkitu i móm nôdzejã że nie rozczarëjã
mùszebnoscą jistnieniô mòjich stwòrzeniów pò równi pòchëłi pòpichóm zemiã
pòlisemiã niesmiertelnëch zwierzãt z przerażeniô przed nieskùńczonoscą kłopòtlëwò môłczącëch metafizyczno jakôs sëła twòrzącô niegòtową zemiã zapôlëła widnosc szëkù jistnieniô kómpòzytor baletu dëchów w swòjich paluchach wëchùchôł melodiã òkrëchów żëcô
i chòdzą panowie i panie
pò hòrizonce òntologiczno niepewny rëmi
Hana Makùrôt Stwòrzenié swiata [w:] „Stegna” 2/2011, s. 30
VI
To nie je do wiarë że nasz swiat stwòrził pón przëpôdk Że wejle z cemnicë cemnosców wëcygnął wid nad widama W smrokù môłczeniô òstawił kamë a roscënë namalowôł farwama Że midzë nima narôz wëszedł człowiek na sóm przódk
A hewò le pón przëpôdk mô sã wcyg dobrze i wiele rozpòwiôdô Ò rozëmie znikądka że zamiast nick i cos i wszëtkò je òd niegò Że w maszinach celesnëch jistnotów motór biegô z niczegò Z mòjégò nôzwëska rozniosłë sã miliardë gwiôzd tak òn gôdô Przëpôdk bez miona je bùszny wiedno z dokazów swòjich
Wezmë na to grawitacjô co trzimô planétë a òn trzimô tã co trzimô Pón nad panã nawetka czôrny dzurë i tegò sã wiedno jimô
I nick sã nie robi z òdczëców mëslów i pòzdrzatków mòjich
Stanisław Janke Pón przëpôdk je taczi dbë
[w:] Janke St., Tamkun M., Szescdzesątka, Bolszewo 2016, s. 13
Cwiczënczi:
l Z legendów ò stwòrzenim wpiszë pò kaszëbskù do tôbelczi w zsziwkù òkresle-nia, chtërne pòdsztrichùją apartnosc krôjnów i môlów mieszkańców:
Gruzjô Chòrwacjô Mòłdawiô Szwajcariô Cëgóni Navajowie
l Jakô réza bëła òrãdzą do napisaniô wiérztë Tuńc Navajów?
l Pòdzelë sã infòrmacjama ò Navajach.
l Jak pòeta zòbrazowôł Navaja?
VII
I
l Òbmëslë i napiszë swòjã òpòwiesc ò stwòrzenim ùlëdóny przez cebie krôjnë w swiece.
l Zapòznôj sã z historią i kùlturą Cëgónów, Romów i pòdzelë sã swòją wiadą.
l W internetowëch zdrzódłach nalezë wiadã ò Fùndacji „Przëgrańcze” (Funda-cja „Pogranicze”) w Sejnach i òpòwiédz ò ji dzejanim.
l Rozszerzwi wiadã pòdóną przez ùsôdzcã parchòwsczi mònografii ò rolë pra-charzów, dżadów.
l Jaczi òbrôz Żëda Gabë i dżadów przedstawił A. Majkòwsczi w swòji epòpeji?
l Przeprowadzëta diskùsjã na temat stereòtipów.
l Z felietonu R. Drzéżdżona wëpiszë farwë skórë lëdzy.
l Jaczé kwestie wëwòłiwają zdzëwienié felietonistë?
l Jak tłómaczi wielefarwnosc skórów ù lëdzy stôrô indiańskô gôdka?
l Jaczi je pòzdrzatk felietonistë na skórowé wëapartnienié lëdzy?
l Jaczé je twòje òdniesenié do malënków na skórze człowieka?
l Ùdokaznij, że geògrafné ùsztôłtowanié zemi òdbijô sã w legendze.
l Òpòwiédz ò wôrtnotach darënków òd Bòga a jich przëjãcym przez Kaszëbów.
l Napiszë wëpòwiesc, w chtërny òdniesesz zamkłosc legendë do pòwiedzeniô
„Miejże starã trzëmac miarã”.
l Co to są Gôchë? Pòdzelë sã swòją wiédzą ò tim subregionie.
l Na mòdło pòdóny legendë ò stwòrzenim Gôchów zredagùj legendã ò stwòrze-nim kaszëbsczégò subregionu, w chtërnym mieszkôsz.
l Ùdokaznij, że w lëteracczim darënkù òd Bòga dlô Kaszëbë jidze nalezc spar- łãczenia kaszëbsczégò jãzëka z pòdónyma jãzëkama w gôdce Stanisława Òkònia.
l Wëkażë sã wiadą ò kaszëbsczi pismieniznie. Wëbierzë so jaczis cząd lëteracczi i przedstawi ùsôdzców wnenczas twòrzącëch, a téż dokazë ùlëdónégò ùsôdzcë.
II
III
IV
V
l Na spòdlim dokazu St. Bartelëka wpiszë w zesziwkù do tôbelczi pòzdrzatk ùczałëch lëdzy na pòwstanié żëcô.
Ùczałi Jegò òbsąd na pòwstanié żëcô
Albert Szent-Györgyi Skaldowie
ks. prof. W. Sedlak
l Òbjasnij genezã lëdzczégò żëcô pòdług religii chrzescëjańsczi.
l Jaczé jesz jinszé próbë wëtłómaczeniô pòwstaniô żëcô nalézesz w dokazu?
l Jaczi je stanowiszcze narratora na ten temat?
l Na czim zanôlégô szpôsownosc Adamòwégò żebra i medicynë?
l Jaczé òkreslania mòżesz wstawic w plac znankòwników: „rajskô” i „pieczelnô”, òpisywającëch mòwã w dokazu Kara bòskô?
l Nalezë w teksce sfòrmùłowania, chtërne bë mògłë służëc jakno mòtta rôczącé do starë ò kùlturã słowa. Dopiszë jesz czile swòjich.
l Pòrównôj etapë twòrzeniô swiata przez Bòga przedstawioné w gôdce Brusczé-gò z przekazã biblijnym z Knédżi Zôczątków.
Dzéń twòrzeniô
swiata W Biblii W gôdce
1 2 3 4 5 6
l Czim apartni sã mòtiw stwòrzeniô snôżôtë Kaszëb òd wëzwëskónëch w znó- nëch cë dokazach lëteracczich?
l Jaczé je òdniesenié narratora do lëdzy w òpisu Bóg stworzył świat na malënkù Unia Europejska J. Chełmòwsczégò? Do jaczégò mitu nawlékô malôrz?
l Òdniesëta sã do stanowiszcza artistë-malôrza Unia Europejska i rozważëta je stosëjącë „metodã òksfòrdzką”. Pòdzelëta sã na trzë karna. Dwa pierszé, sedzą- cë naprocëm se, są za abò procëm stanowiszczu. Trzecé karno mdze aùdito-rium. Ùczniowie dwùch karnów przedstôwiają na òdmianã swòje argùmentë i kòntrargùmentë. Na kùńc diskùsji słëchińcowie òpòwiôdają sã pò jedny abò drëdżi stronie. Ùczeń prowadzący debatã (z pòmòcą szkólnégò) òdczëtiwô pòzebróné wniosczi, pòdsztrëchiwô całą debatã i òceniwô zaangażowanié i meritoriczną rówiznã ùczãstników.
l Òbgadôjta kòrelacjã midzë dzélënkama òbrazu.
l Do jaczégò, znónégò z jinëch dokazów lëteracczich, mòtiwù nawlekła H. Ma- kùrôt?
l Jaką rolã przëpisywô ùsôdzczëni wiérztë pòece?
l Òkreslë rolã liriczny òsobë w wiérzce i ji òdniesenié do nachôdającëch na se
„swiatów”.
l Jaczé pòzalëteracczé zdrzódła pòetka wëkòrzista w wiérzce?
l Jak zòbrazowa pòetka człowieka i jegò bëcé w swiece?
l Jaczé znanczi przëdôł pòeta przëpôdkòwi?
l Jaczé pòeticczé òkreslenia są zaprzeczenim, że „pón przëpôdk” stwòrził swiat.
l Jaczi ùdbie procëmstôwiô sã liricznô òsoba?
l Òdczëtôj ze Swiãtëch Pismionów wëjimk, chtëren bë béł pasowny do „òdczë-ców, mëslów i pòzdrzatków” liriczny òsobë.
l Wëwidnij, co to są ajtiologiczné pòwiôstczi i czim sã wëapartniwają.
l Wëpełnij w zesziwkù tôbelkã wpisëjącë ùsôdzcã i titel ajtiologicznëch kaszëb-sczich dokazów tikającëch tematiczi:
Kaszëbë i swiat
Człowiek i jegò przedstôwcë
Nôrodë i krôjnë
Zwierzãcy swiat
Elementë rodë
Mòwa i lëteratura
VI
VII
Ò mòwie kaszëbsczi tczëwôrtny i piãkny Òd dôwna pisóné ju wiele,
Rozprawë piselë naszińce i Miemcë, Piselë z dalek przëjacele.
Chcã chòc le napòmknąc ò nëch czasach dôwnëch, Pamiãtnëch i dôwno minionëch,
Czej mòwą naszą kaszëbskò-słowińską Sã zajãlë rusczi ùczony.
Toc głosné sã stałë i znóné przezwëska Niklôsza Grafa Rumiancewa,
I Piotra Prejsa i Hilferdinga I miono Fiodora Tiutczewa.
Z pôłniowi stronë, òd bratińców Czechów Bratérskô sã dłóń wëcygnãła
I nóm pòmògła niesc kłopòtë nasze I naju na dëchù dwignãła.
Ùczony Pùrkinie i Franc Czelakòwsczi Karl Jôrka Erben – chòc le te trzë miona, Serdecznie w nasze mëslë są wprzëgnioné, Na wiedno są z nama związóné.
Ò dzyrsczich Serbach téż tu wspòmniec mùszã – Wcąg jesma z nima jedny mëslë bëlë,
Co naj ceszëło, jich ùcechą bëło, Co naj gòrzëło, tegò téż nie chcelë.
Stąd to przezwëska taczé jak Jordana, Arnoszta Smòlera, czë chòc le Bronisza W dobri mdą ù naj pamiãcë na wiedno, Przëjazniô próbã przeszła nié òd dzysô.