1 Katedra Łąkarstwa i Kształtowania Terenów Zieleni, Uniwersytet Przyrodniczy
we Wrocławiu
Department of Grassland and Landscape Development, Wrocław University
of Environmental and Life Sciences
2 Stacja Hodowli Roślin w Niznanicach
Plant Breeding Experimental Stadion in Nieznanice
W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia przeanalizowano warunki klimatyczne i gle-bowe oraz określono wartość użytkową pastwisk, a także plonowanie pastwisk w Kotlinie Jele-niogórskiej. Badaniami objęto łączną powierzchnię – 354 ha, gdzie użytki rolne stanowią 325 ha, Głównym kierunkiem produkcji w badanym rejonie jest hodowla bydła mięsnego oraz produkcja żywca wołowego. Użytki zielone położone są na glebach o małym zróżnicowaniu typologicznym. Można wyróżnić dwie zasadnicze grupy gleb – litosole i rankiery oraz brunatne kwaśne. Na podstawie przeprowadzonych analiz stwierdzono zatem, że istnieje potrzeba zastosowania kory-gującego wapnowania oraz nawożenia fosforem. Na podstawie analiz mikrochemii gleb określo-no średnią i wysoką zasobokreślo-ność ważniejszych mikroelementów – B, Cu, Mn i Zn, dlatego nie ma potrzeby stosowania mikronawozów.
Wartość użytkowa runi łąkowej była bardzo zróżnicowana na poszczególnych użytkach zie-lonych. Średnia wartość użytkowa badanych łąk to 7,2 (dobra).
WSTĘP
Użytki rolne w Sudetach położone powyżej 300 m. n.p.m. zajmują ok. 380 tys. ha, z tego na łąki i pastwiska przypada ok. 105 tys. ha. Wraz ze wzrastającą wysokością zwiększa się także udział terenów zadarnionych. W warunkach górskich rozwój roślin-ności łąkowej zależy głównie od klimatu, ukształtowania terenu oraz gleby. Bardzo często obserwuje się duże zróżnicowanie fizjograficzne na małej powierzchni. Użytki zielone występują na różnych wysokościach. Wegetacja roślinności użytków zielonych położonych na stokach północnych jest opóźniona o kilka dni w stosunku do stoków południowych. Mniejsze różnice obserwuje się między wystawą wschodnią i zachodnią. Tak różne warunki siedliskowe powodują duże różnice klimatyczne. W warunkach górskich długość okresu wegetacji zależy od wysokości nad poziomem morza. Na kie-runek produkcji rolniczej ma wpływ także nachylenie stoków. Stoki powyżej 80 nachy-lenia nie nadają się do produkcji polowej, powinny tu dominować tereny zadarnione ze względu na trudności techniczne i koszty prowadzenia upraw [Mikołajczak i wsp., 1997; Mikołajczak, 1996; Bogdanowicz, 1995; Borkowski, 1995; Borkowski, Mikołaj-czak, 1997; Lidke i in.; 1990; MikołajMikołaj-czak, Borkowski, 1976].
MATERIAŁ I METODYKA BADAŃ
W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego stulecia przeanalizowano warunki klima-tyczne i glebowe oraz określono wartość użytkową i plonowanie pastwisk w Kotlinie Jeleniogórskiej. Badaniami objęto łączną powierzchnię 354 ha użytków zielonych. Użytki rolne stanowią 325 ha, w tym grunty orne – 73 ha, łąki – 86 ha, pastwiska – 166 ha, lasy – 22 ha oraz nieużytki – 7 ha. Przedstawiona struktura użytkowania gruntów jest charakterystyczna dla gospodarstw górskich. Głównym kierunkiem produkcji w bada-nym rejonie jest hodowla bydła mięsnego oraz produkcja żywca wołowego.
Warunki klimatyczne opisywanego obszaru przedstawiono na podstawie danych liczbowych uzyskanych ze Stacji meteorologicznej w Jeleniej Górze.
W badaniach glebowych opisano profil gleby, przyjęto definicję oraz określono skład granulometryczny według metody areometrycznej Bouyoucosa-Casagrande’a. W próbach pobranych z poszczególnych kwater określono pH, zawartość makroelemen-tów, a także niektórych mikroelementów (B, Cu, Mn, Zn). Analizy chemiczne na za-wartość form przyswajalnych fosforu i potasu wykonano według Egnera-Rima, nato-miast zawartość magnezu określono według Schaschabela. Wartość użytkową runi łąkowej określono na podstawie liczb wartości użytkowej (LWU) według Filipka.
WYNIKI BADAŃ
Obszar badań położony jest w paśmie Gór Kaczawskich, które zamykają Kotlinę Jeleniogórską od północnego wschodu. Grunty orne oraz użytki zielone leżą na połu-dniowych stokach Skopca, najwyższego szczytu Gór Kaczawskich, na wysokości od
400 do 590 m n.p.m., a spadki stoków nie przekraczają 120. Przebieg pogody w latach 1994 i 1995 był niekorzystny dla rozwoju roślin, nastąpiły wtedy okresy posuchy, które przyhamowały odrosty runi, a część roślin na stokach południowych wyschła. Rok 1996 charakteryzował się dużą ilością opadów, ale także niskimi temperaturami, co także odbiło się negatywnie na rozwoju roślin. Uogólniając, specyficzne warunki tego regio-nu utrudniają prace polowe, a przede wszystkim pielęgnację i zbiór roślin pastewnych oraz zielonki na siano.
Użytki zielone położone są na glebach o małym zróżnicowaniu typologicznym. Można wyróżnić dwie zasadnicze grupy gleb – litosole i rankiery oraz brunatne kwaśne. Pierwszą grupę gleb zalicza się do V–VI klasy bonitacyjnej, (kompleks przydatności rolniczej 3z), a drugą do III–IV klasy bonitacyjnej, (kompleks przydatności rolniczej 2z). Analizy chemiczne badanych gleb wykazały odczyn bardzo kwaśny i kwaśny (pHKCl 4,4–4,7). Stwierdzono bardzo niską i niską zasobność gleby w przyswajalny fosfor (2,2–8,0 mg P2O5/100g gleby), średnią i wysoką zasobność potasu (10,0–25,0 mg K2O/100g gleby) oraz dostateczną zasobność magnezu (6,5–14,7 mg MgO/100g gleby). Na podstawie przeprowadzonych analiz stwierdzono zatem, że istnieje potrzeba zasto-sowania korygującego wapnowania oraz nawożenia fosforem. Na podstawie analiz mikrochemii gleb określono średnią i wysoką zasobność ważniejszych mikroelementów – B, Cu, Mn i Zn, dlatego nie ma potrzeby stosowania mikronawozów.
Wartość użytkowa runi łąkowej była bardzo zróżnicowana na poszczególnych użyt-kach zielonych (tab. 1). Średnia wartość użytkowa badanych łąk to 7,2 (dobra). Wyższa zawartość gatunków najlepszych podwyższała znacząco wartość użytkową danego pastwiska.
Tabela 1 Table 1 Wartość użytkowa runi (LWU) badanych pastwisk
Using value (UVN) of experimental pastures Numer pastwiska Number of pasture Razem trawy Total grasses Razem rośliny motylkowate Total legumi-nous Razem zioła i chwasty Total herbs and weeds Ogółem LWU In total UVN Wartość runi Sward value 1 4,86 0,29 0,63 5,78 medioore mierna 2 4,64 1,87 0,47 6,98 dobra good 3 5,79 0,97 0,31 7,07 dobra good
4 7,83 0,66 0,30 8,79 bardzo dobra excellent
Średnia
Average 5,78 0,95 0,43 7,16
dobra good
WNIOSKI
Na podstawie zebranych materiałów z oceny gleb, warunków klimatycznych oraz wartości użytkowej runi łąkowej można przedstawić kilka zasadniczych wniosków:
1. Ze względu na dostateczną ilość opadów, wysokość nad poziomem morza oraz długość sezonu wegetacyjnego użytki rolne opisywanego obszaru powinny być wyko-rzystane głównie jako użytki zielone, a przede wszystkim jako pastwiska.
2. Użytki zielone położone są na obszarze o glebach o małym zróżnicowaniu typo-logicznym. Wszystkie gleby zalicza się do bardzo kwaśnych o niskiej zasobności w przyswajalny fosfor, a dobrej w potas i magnez oraz ważniejsze mikroelementy.
3. Wartość użytkowa runi łąkowej była bardzo zróżnicowana na poszczególnych użytkach zielonych i wynosiła od 5,8 (mierna) do 8,8 (bardzo dobra). Średnia wartość użytkowa badanych łąk to – 7,2 (dobra).
PIŚMIENNICTWO
Bogdanowicz J.: 1995. Mechanizacja gospodarstw rolnych w Sudetach. Sesja Naukowa Jubile-uszowa 50-lecia Wydziału Rolniczego. Wydawnictwo AR Wrocław: 29–35.
Borkowski J.: 1995. Gleba jako wskaźnik potencjalnych możliwości rozwoju produkcji rolniczej w Sudetach. Sesja Naukowa Jubileuszowa 50-lecia Wydziału Rolniczego. Wydawnictwo AR Wrocław: 23-27.
Borkowski J., Mikołajczak Z.: 1997. Wpływ nawożenia mineralnego na właściwości gleb dar-niowych i plonowanie runi w Sudetach. Zesz. Probl. Podst. Nauk Rol. 337: 221–223. Lidtke W., Gembarzewski H., Kostuch R., Mikołajczak Z.: 1990. Potencjalna i aktualna
produk-cyjność użytków zielonych w Sudetach. Zesz. Nauk. AR Wroc., Rol. LII 199: 215–227. Mikołajczak Z., Borkowski J.: 1976. Zawartość mikroelementów w glebach darniowych i
zbio-rowiskach trawiastych Kotliny Kłodzkiej. Probl. Zagosp. Ziem Górsk. 17: 93–100. Mikołajczak Z.: 1996. Ekologiczne modele produkcji pasz na użytkach zielonych w Sudetach.
Konferencja XII. Zesz. Nauk. AR Wroc. 20: 102–111.
Mikołajczak Z., Wolski K., Bartmański A., Gawęcki J.: 1997. Proekologiczna technologia pro-dukcji pasz na obszarze Sudetów z uwzględnieniem metod odnawiania zdegradowanych użytków zielonych oraz roli terenów zadarnionych w ochronie środowiska naturalnego. Wrocław. MRiGŻ, Katedra Uprawy Łąk i Pastwisk we Wrocławiu, WODR w Jeleniej Górze: 74 ss.
THE USE VALUE OF MOUNTAIN PASTURE OF JELENIOGÓRSKA BASIN
S u m m a r y
The climatic and soil conditions, use value and crop productivity of pastures in Jeleniogórska basin have been analyzed in ninetieth years of last century. The study area was 354 ha altogether, the agricultural land take 325 ha. The main production direct in study area is cattle-breeding. The green crops are situated at small typological differentiated soils. There could be distinguishing two general soil groups – lithosols, rankiers and acidic brown soils. In base of analyses there were affirm, that there exist need of correct liming and phosphorus fertilization. In the base of micro chemical soils analysis there were define middle and high affluence of more important microele-ments (B, Cu, Mn, Zn). There are not needs of using micronutrient fertilization. The use value of meadow swap was variable in several green areas and average elevated 7,2 (good).
KEY WORDS: use value, mountain pasture, soils, Sudeten Mountains
Recenzent: dr hab. Jan Kryszak – Akademia Rolnicza im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu
ZESZYTY NAUKOWE
UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO WE WROCŁAWIU
2006 ROLNICTWO LXXXVIII NR 545