Katedra Łąkarstwa i Kształtowania Terenów Zieleni, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
Department of Grassland and Landscape Development, Wrocław University of Environmental and Life Sciences
W latach 2004–2005 w Polanicy Zdroju na terenie parku przeprowadzono szczegółową in-wentaryzację pratotechniczną. Określono skład gatunkowy poszczególnych stanowisk za pomocą metody szacunkowej, zadarnienie powierzchni metodą Webera oraz zachwaszczenie. Badania pozwoliły na określenie potrzeb pielęgnacji i renowacji poszczególnych nawierzchni trawniko-wych. O utrzymaniu trawników w dobrym stanie jakościowo-wizualnym decydują panujące warunki siedliskowe, na które głównie wpływa wiek i wielkość nasadzeń.
SOWA KLUCZOWE: skład gatunkowy, trawa, renowacja
WSTĘP
Polanica Zdrój jest największym uzdrowiskiem sudeckim, w którym znajdują się źródła wód mineralnych – szczawy wodoro-węglanowo-wapniowe [Borkowski, Woj-niak, 1997; Kondracki, 1994; Lorenc, 1997; Matuszkiewicz, 1993].
Szczególną atrakcją dla kuracjuszy jest Park Zdrojowy, który stanowi centrum ukła-du przestrzennego miejscowości, pełni on funkcję wypoczynkową, rekreacyjną oraz estetyczną, jak również jest istotnym punktem w historii i dziejach kształtowania się miasta [Kieres-Jakubczyk i wsp. 2002].
Nawierzchnie trawiaste są jednym z podstawowych elementów krajobrazu parku, poza funkcją dekoracyjną, wprowadzają ład przestrzenny, określają warunki
ekologicz-ne i biocenotyczekologicz-ne parku. Ponadto trawy to rośliny odznaczające się dużymi zdolno-ściami regeneracyjnymi, świadczącymi o ogólnej kondycji danego środowiska [Rut-kowska i Hempel, 1986; Rut[Rut-kowska i Pawluśkiewicz, 1996; Wysocki, 1994].
Celem przeprowadzonych badań było określenie aktualnego stanu nawierzchni tra-wiastych jak i możliwości ich renowacji poprzez zastosowanie odpowiednich zabiegów pratotechnicznych, pozwalających na właściwy rozwój poziomu darniowego.
MATERIAŁ I METODY
Park w Polanicy Zdroju powstał na początku XX wieku, do dziś zachowany jest w nim charakterystyczny dla parków zdrojowych układ przestrzenny. W jego nasadze-niach dominują w 75% gatunki liściaste, pozostałe 25% to gatunki iglaste. Utrzymany starodrzew charakteryzuje się dużymi zasięgami koron, powodując silne zacienienie powierzchni pod nimi. Zagęszczenie drzew w alejach oraz leśny charakter niektórych części parku określają warunki siedliskowe i możliwości rozwoju poszczególnych for-macji roślinnych.
W latach 2004–2005 na terenie Parku Zdrojowego wykonano szczegółową inwenta-ryzację pratotechniczną nawierzchni trawnikowych. W przeprowadzonej ocenie podda-no analizie trawniki w typowych warunkach reprezentujących siedlisko ekosystemu parkowego.
Rys. 1. Nawierzchnie trawiaste Parku Zdrojowego w Polanicy Zdroju Fig. 1. Lawn grass of Park Zdrojowy in Polanica Zdrój
Powierzchnia Parku Zdrojowego podzielona jest na 5 części: Park Centralny, Park Leśny z grupą różaneczników, Park Józefa, wcześniej nazwany Charlotten Park, Park Szachowy oraz Park wokół Sanatorium Kardiologicznego (rys. 1). Badaniami objęto trawniki w każdej części Parku, wykonano obmiar powierzchni trawników, określono skład gatunkowy runi według metody szacunkowej, zadarnienie powierzchni metodą Webera oraz zachwaszczenie na podstawie pięciu dominujących chwastów. Oceniono stan nawierzchni trawników ze względu na stopień zadarnienia i zachwaszczenia, klasy-fikując je według potrzeb: na nawierzchnie trawnikowe do całkowitej renowacji o za-darnieniu <50% i zachwaszczeniu >30%, trawniki do podsiewu o zaza-darnieniu <50% i zachwaszczeniu <30% oraz trawniki do odchwaszczenia i podsiewu o zadarnieniu > 50% i zachwaszczeniu >30% (rys. 1).
WYNIKI I DYSKUSJA
Wykonano analizę ilościową i jakościową nawierzchni trawnikowych. Łączna po-wierzchnia nawierzchni darniowych w Parku Zdrojowym wynosi: 73 859,5 m². Do dominujących traw, tworzących podstawowe zadarnienie parkowe, należą: kostrzewa czerwona – Festuca rubra L. s. s., kostrzewa owcza – Festuca ovina L., wiechlina łą-kowa – Poa pratensis L., wiechlina gajowa – Poa nemoralis L. oraz życica trwała – Lolium perenne L. W składzie gatunkowym wydzielono również trawy pastewne, nie-pożądane na trawniku parkowym: kupkówka pospolita – Dactylis glomerata L., rajgras wyniosły – Arrhenatheum elatius (L.) P. BEAUV., życica wielokwiatowa – Lolium multiflorum LAM., a także małowartościowe trawy: wiechlina roczna – Poa annua L., wiechlina zwyczajna – Poa trivialis L., stkłosa miękka – Bromus hordeaceus L., perz właściwy – Agropyron repens (L.) P. BEAUV.
Bioróżnorodność badanych nawierzchni trawiastych uzależniona jest w znacznej mierze od czynników siedliskowych. Na różnice w składzie gatunkowym trawników głównie składają się: stopień zachwaszczenia oraz zadarnienia, obecność drzew i krze-wów, deficytu lub nadmiaru światła, jak również zbyt dużego uwilgotnienia gleby.
Miejsca o skrajnych warunkach siedliskowych charakteryzują się silnym uproszcze-niem składu gatunkowego runi z jednoczesnym bardzo ekspansywnie rozprzestrzeniają-cym się mchem, co najwyraźniej zauważalne jest pod koronami dużych drzew iglastych i w pobliżu strumienia przy grupie różaneczników w Parku Leśnym.
Po uwzględnieniu aktualnego stanu nawierzchni trawnikowych, określono potrzeby renowacji, w poszczególnych częściach Parku Zdrojowego (tab. 1).
Trawniki w stanie dobrym – wymagające wyłącznie podsiewu, czy też odchwasz-czenia i podsiewu zajmują obszar 51186,5 m2, natomiast trawniki w złym stanie – do całkowitej renowacji obejmują 22673 m2.
Powierzchnia trawników do renowacji pokrywa się z gęstością występujących za-drzewień w poszczególnych częściach Parku Zdrojowego. Spośród badanych części Parku najbardziej zadrzewionym obszarem jest Park Leśny, w którym potrzeby renowa-cji określa się ogółem na 19863,5 m2. Jednym z czynników, oprócz silnego zadrzewie-nia, wpływających na potrzebę renowacji jest także duże zacienienie spowodowane
szerokimi zasięgami koron starych, rzadko rosnących drzew, a także ścieżek prowadzą-cych przez nawierzchnie trawiaste.
Tabela 1 Table 1 Stan aktualny i potrzeby renowacji nawierzchni trawnikowych Parku Zdrojowego
w Polanicy Zdroju (m2).
Current state and renovation requirements of lawn grass of Park Zdrojowy in Polanica Zdrój Powierzchnie trawnikowe (m2) – Lown grass
do całkowitej renowacji to whole renova-tion do podsiewu to sowing do odchwasz-czenia i podsiewu to weeding and sowing zadarnienie – sward zachwaszczenie – weed Nazwa Parku Park’s name < 50% > 30% < 50% < 30% > 50% > 30% Razem Total Park Centralny 3778 20 9497 13295 Park Józefa 8648 – 2900 11548 Park Sanatoryjny 1427 – 8505 9932 Park Leśny 5530 – 14333,5 19863,5 Park Szachowy 3290 218 15713 19221 Razem – Total 22673 238 50948,5 73859,5
Otwarte przestrzenie w Parku Centralnym, a zwłaszcza w Parku Szachowym, stwa-rzają dobre warunki świetlne do prawidłowego rozwoju pożądanych gatunków traw gazonowych, a zinwentaryzowane stanowiska na tym obszarze wymagają tylko bieżącej pielęgnacji .
Przeprowadzone obserwacje wskazały na wysoki stopień zachwaszczenia trawni-ków na terenie Parku. W niektórych skrajnych przypadkach, zauważalna jest dominacja chwastów nad trawami, bądź całkowity brak traw przy równoczesnym wysokim stopniu zachwaszczenia. Wśród roślin dwuliściennych najczęściej występują: koniczyna biała – Trifolium repens L., koniczyna drobnokwiatowa – Trifolium dubium SIBTH., mniszek pospolity – Taraxacum officinale F. H. WIGG., skrzyp polny – Equisetum arvense L., babka zwyczajna – Plantago major L., babka lancetowata – Plantago lanceolata L., bluszczyk kurdybanek – Glechoma hederacea L., gwiazdnica wielkokwiatowa – Stella-ria holostea L., jaskier rozłogowy – Ranunculus repens L., jaskier ostry – Ranunculus acris L. s. s., krwawnik pospolity – Achillea millefolium L., stokrotka pospolita – Bellis perennis L., pięciornik kurze ziele – Potentilla erecta (L.) RAEUSCH., poziomka po-spolita – Fragaria vesca L., tasznik pospolity – Capsella bursa-pastoris (L) MEDIK. , tobołki polne – Thlaspi arvense L., szczaw tępolistny – Rumex obtusifolius L. oraz szczawik zajęczy – Oxalis acetosella L. Natomiast na stanowiskach stale nadmiernie uwilgotnionych i zacienionych stwierdza się masowe występowanie mchu w postaci niskiego, zwartego dywanu.
WNIOSKI
1. Badane nawierzchnie trawnikowe w Parku Zdrojowym charakteryzują się po-dobnym składem gatunkowym roślin. Oznaczono 12 gatunków traw i 18 gatunków roślin dwuliściennych.
2. Zagęszczenie nasadzeń drzew i krzewów decyduje o utrzymaniu trawników. Duże zasięgi koron drzew ograniczają dostęp do światła i wody opadowej.
3. Z powodu silnego zacienienia oraz zachwaszczenia powierzchnia trawników do całkowitej renowacji wynosi 22673 m2, tj. około 31%. Do podsiewu oraz odchwaszczenia i podsiewu wytypowano 51186,5 m2, tj. około 69% ogólnej nawierzchni trawnikowej.
4. Nieodpowiednie warunki siedliskowe, brak pielęgnacji i nawożenia sprzyjają nad-miernemu rozwojowi roślin dwuliściennych, mchów przy jednoczesnym braku warto-ściowych gatunków trawiastych.
PIŚMIENNICTWO
Borkowski J., Wojniak R.: 1997. Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego. Pawlak W. (red.), Uniwer-sytet Wrocławski, Pracownia Atlasu Dolnego Śląska, Wrocław.
Kieres-Jakubczyk E, Bieńkowska I., Hryniewicz A.: 2002. Polanica Zdrój-Park Zdrojowy, Kwe-renda źródłowa. Wałbrzych.
Kondracki J.: 1994. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. Geografia Polski. Wydawnictwo Na-ukowe PWN, Warszawa.
Lorenc H.: 1997. Atlas Śląska Dolnego i Opolskiego. [w:] Pawlak W. (red.), Uniwersytet Wro-cławski, Pracownia Atlasu Dolnego Śląska, Wrocław
Matuszkiewicz J. M.: 1993. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geogra-ficzne. 158. 5–107.
Rutkowska B., Hempel A.: 1986. Trawniki. PWRiL, Warszawa, 256 ss. Rutkowska B., Pawluśkiewicz M.: 1996. Trawniki. PWRiL, Warszawa, 99 ss.
Wysocki C. 1994: Studia nad funkcjonowaniem trawników na obszarach zurbanizowanych (na przykładzie Warszawy). Rozprawa habilitacyjna. Wydaw. SGGW. 96 ss.
THE VALUATION OF LAWN GRASS OF PARK ZDROJOWY IN POLANICA ZDRÓJ
S u m m a r y
In the 2004–2005 years in park of Polanica Zdrój the detailed pratotechnical inventory was realized. The species composition of respective stations by estimates method, the sward of surface by Werber method and weeding were qualified. The investigations were helping in define of cultivations needs and renovation of respective lawn grass.
About keeping of lawn grass in good quality-visual resolve site conditions and age and grown of plantings.
KEY WORDS: species composition, grass, renovation
Recenzent: prof. dr hab. Kazimierz Grabowski – Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn
ZESZYTY NAUKOWE
UNIWERSYTETU PRZYRODNICZEGO WE WROCŁAWIU
2006 ROLNICTWO LXXXVIII NR 545