[1063] 80 lat Lasów Pañstwowych 109 Rzeczypospolitej z 3 grudnia 1930 r. zosta³a utworzona Dyrekcja Naczelna Lasów Pañstwowych4. 30 wrzenia 1936 r. Prezydent Rzeczypospolitej wyda³ dekret osta-tecznie kszta³tuj¹cy zasady prowadzenia pañstwowego gospodarstwa lenego5.
Tyle mo¿na dowiedzieæ siê studiuj¹c przepisy prawne. Jednak przepisy to nie wszystko. Po I wojnie wiatowej lasy pañstwowe stanê³y przed trudnymi zadaniami.
Oczywicie podstawow¹ spraw¹ by³o stworzenie jednolitej organizacji na terenach by³ych zaborów, odmiennie dot¹d zarz¹dzanych.
Innym wa¿nym aspektem by³o stworzenie jednolitego systemu gospodarki
le-nej. W okresie miêdzywojennym ciera³y siê w Polsce dwa pogl¹dy na gospodarkê len¹, wywodz¹ce siê tak¿e z ró¿nych zaborów. Przedstawiciele szko³y rosyjskiej, zwani libera³ami, wychodz¹c z za³o¿enia, i¿ las jest ma³o dochodowym przedsiê-wziêciem, proponowali ograniczenie area³u lasów pañstwowych do niezbêdnego minimum (lasów ochronnych i obronnych) oraz powierzenie wykonawstwa robót lenych i wyrobu drewna firmom prywatnym. Sprzeda¿ drewna po mo¿liwie najni¿-szej cenie mia³a stymulowaæ rozwój przemys³u i handlu, co by³o postrzegane jako g³ówna korzyæ p³yn¹ca z lasu. Jednak we w³adzach Lasów Pañstwowych
przewa-¿ali przedstawiciele szko³y niemieckiej, zwani etatystami6. Etatyci, równie¿
wychodz¹c z za³o¿enia o ma³ej rentownoci gospodarki lenej, doszli do wniosków odmiennych ni¿ libera³owie. W celu zwiêkszenia op³acalnoci gospodarstwa lene-go d¹¿yli do przejêcia wszystkich prac lenych pocz¹wszy od pozyskania drewna, przez jego przerób, po handel drewnem. Mimo d¹¿enia do maksymalizacji zysku gospodarki lenej, liczonego z niemieck¹ dok³adnoci¹, etatyci dostrzegali równie¿
i inne, trudne do zmierzenia funkcje lasu. Przejawem tego by³o chocia¿by utworze-nie w 1932 r. Bia³owieskiego i Pieniñskiego Parku Narodowego.
Czêsto cytowane s¹ s³owa pierwszego dyrektora Lasów Pañstwowych, Adama Loreta: Tylko pañstwo, jako w³aciciel, jest w stanie przez racjonalne gospodaro-wanie lasami uwydatniæ wszelkie ekonomiczne, przyrodnicze i kulturalne korzyci p³yn¹ce z nich dla kraju. Pañstwo bowiem mo¿e byæ tym kapitalist¹, mog¹cym odsu-n¹æ na dalszy plan rentownoæ kapita³u, w cis³ym tego s³owa znaczeniu. Pañstwo, którego istnienia nie mierzy siê wiekiem ludzkiego ¿ycia, które powo³ane jest do troski zarówno o dzisiaj, jak i o jutro narodu i kraju7.
4 DzU z 1930 r., nr 86, poz. 661.
5 DzU z 1936 r., nr 75, poz. 533.
6 Nazwa pochodzi od s³owa etat, czyli wielkoæ drewna do pozyskania okrelona w planie urz¹-dzenia lasu, wynikaj¹ca z potrzeb odnowienia, pielêgnacji i ochrony oraz zasady trwa³oci i ci¹g³oci u¿ytkowania lasu.
7 Cyt. za K. Fronczak: Zielony skarbiec Polski, Centrum Informacyjne Lasów Pañstwowych, Warszawa 2003, s. 18.
[1064]
Jerzy Bazylewicz
110
Poza wymienionymi ju¿ problemami nale¿y tak¿e wspomnieæ o zwyk³ej pracy leników. Gospodarka lena prowadzona w okresie miêdzywojennym w lasach pañstwowych doprowadzi³a nie tylko do usuniêcia szkód bêd¹cych pozosta³oci¹ I wojny wiatowej, ale te¿ do rozwoju i stabilizacji lasów. W 1923 r. lasy pañstwowe zajmowa³y 2,9 mln ha. Do koñca lat trzydziestych objê³y 3,4 mln ha i stanowi³y 40% ogólnej powierzchni lasów w Polce. Trzeba zaznaczyæ, ¿e w tym czasie lesistoæ kraju spad³a z 23,1 do 22,2%. Umiejêtnie zarz¹dzanie przez PGL LP spowodowa³o, ¿e w ci¹gu szeciolecia 1931/32-1937/38 czysty zysk bilansowy lasów pañstwowych zwiêkszy³ siê ponad czterokrotnie, z tego wp³aty do skarbu pañstwa a¿ szeciokrot-nie. Nak³ady na inwestycje wzros³y pó³torakrotnie, a na zagospodarowanie lasu o 100%. Przerób drewna we w³asnych tartakach potroi³ siê. W latach trzydziestych, w bilansie dochodów z ca³ego handlu zagranicznego Polski, wp³ywy z eksportu drew-na zdrew-najdowa³y siê drew-na pierwszym lub drugim miejscu drew-na przemian z dochodami z wêgla kamiennego8.
Okres II wojny wiatowej to czas zawieszenia dzia³alnoci polskiej administra-cji lasów pañstwowych. Zwarte kompleksy lene dawa³y schronienie oddzia³om partyzanckim polskiego ruchu oporu. To niestety równie¿ czas wielu ludzkich trage-dii. Tworz¹cy lokalne elity lenicy poddawani byli licznym represjom ze strony oku-pantów. Dla lasu wojna to tak¿e czas zniszczeñ i rabunkowej gospodarki.
Po zakoñczeniu dzia³añ wojennych na ziemiach polskich Lasy Pañstwowe roz-poczê³y odbudowê w³asnych struktur. Ju¿ w sierpniu 1944 r. w Lublinie rozpoczê³a dzia³alnoæ Dyrekcja Naczelna Lasów Pañstwowych. Wraz z wyzwalaniem nowych ziem organizowano nowe dyrekcje i nadlenictwa, dzia³aj¹ce na podstawie formal-nie obowi¹zuj¹cych przedwojennych przepisów.
W 1949 r. wesz³a w ¿ycie ustawa o pañstwowym gospodarstwie lenym, dostoso-wuj¹ca organizacjê Lasów Pañstwowych do nowych realiów9. Jedn¹ z wa¿niejszych wówczas zmian by³o wy³¹czenie z Lasów Pañstwowych przerobu i handlu drewnem.
Z uwagi na to, i¿ wszystkie zak³ady zosta³y po wojnie znacjonalizowane, nie mia³o znaczenia wyodrêbnienie tych ga³êzi z dzia³alnoci Lasów Pañstwowych. Jednak dal-sze przemiany spo³eczno-polityczne, zw³aszcza lat osiemdziesi¹tych i dziewiêædzie-si¹tych, uniemo¿liwi³y powrót tych ga³êzi do struktur Lasów Pañstwowych. Tym sa-mym samofinansowanie Lasów Pañstwowych w realiach gospodarki rynkowej jest zadaniem znacznie trudniejszym ni¿ to, które LP mia³y na pocz¹tku swej dzia³alnoci.
Czas PRL to okres czêstych reorganizacji struktury Lasów Pañstwowych, co rzecz jasna nie sprzyja³o spokojnej pracy. Gospodarka centralnie planowana tak¿e czêsto k³óci³a siê z zasadami racjonalnej gospodarki lenej. Mimo to Lasy Pañstwowe kon-sekwentnie wype³nia³y swoje zadania.
8 Dane publikowane na stronie internetowej PGL LP <www.lp.gov.pl >.
9 DzU z 1949 r., nr 63, poz. 494.
[1065] 80 lat Lasów Pañstwowych 111 Powierzchnia lasów i lesistoæ Polski
Od 1945 r. powierzchnia lasów zwiêkszy³a siê o prawie 2,5 mln ha, a lesistoæ kraju z 20,8% wzros³a do 28,2% w 2002 r. Zasobnoæ lasów w Polsce obecnie szaco-wana jest na 1,5 mld m3 drewna. O w³aciwym gospodarowaniu przez Lasy Pañstwo-we wiadczy tak¿e bardzo dobra ocena polskiego modelu lenictwa za granic¹. Czêsto budzi zdziwienie wysoki poziom wielofunkcyjnej polskiej gospodarki lenej, przy jed-noczesnym utrzymaniu samodzielnoci finansowej pañstwowej administracji.
Prowadzona w Polsce gospodarka lena zapewnia skuteczn¹ ochronê rodowi-ska, z zachowaniem jego ró¿norodnoci biologicznej, o czym wiadczy to, ¿e znaczna czêæ projektowanych obszarów Natura 2000 znajduje siê na terenie Lasów Pañ-stwowych. Tak¿e w krajowym systemie ochrony przyrody Lasy Pañstwowe maj¹
[1066]
112 Jerzy Bazylewicz
niema³y udzia³. W parkach narodowych 60% stanowi¹ lasy tereny zarz¹dzane uprzednio przez Lasy Pañstwowe. Po³owê powierzchni 120 parków krajobrazowych, zajmuj¹cych ³¹cznie w kraju 2,5 mln ha, stanowi¹ lasy. Ponad 80% rezerwatów przy-rody w Polsce znajduje siê na terenach Lasów Pañstwowych; zajmuj¹ one powierzch-niê ponad 100 tys. ha. Jedna trzecia z 30 tys. pomników przyrody w Polsce wystê-puje w lasach. Na terenach lenych wyznaczonych jest ponad 2800 stref ochronnych wokó³ gniazd ptaków chronionych, o ³¹cznej powierzchni 180 tys. ha10. S³u¿¹ one zachowaniu ró¿norodnoci przyrodniczej oraz lenych zasobów genetycznych, a tak¿e potrzebom nauki.
Ponad 47% powierzchni lasów pañstwowych stanowi¹ lasy ochronne (wodo-chronne, lasy uszkodzone przez przemys³, glebo(wodo-chronne, lasy wokó³ terenów miej-skich, lasy obronne), na których gospodarowanie tak¿e wyznaczaj¹ inne cele ni¿
produkcja drewna.
Trzeba dodaæ, ¿e wymienione powy¿ej tereny mimo ograniczeñ w sposobie go-spodarowania nadal zarz¹dzane s¹ przez Lasy Pañstwowe, których g³ównym ró-d³em przychodów (80%) s¹ przychody ze sprzeda¿y drewna.
Lasy umo¿liwiaj¹ regulacjê gospodarki wodnej, pe³ni¹c funkcje ochronne wód powierzchniowych i g³êbinowych, a tak¿e retencji zlewni, zw³aszcza na obszarach wododzia³ów i na obszarach zasilania zbiorników wód podziemnych. Wp³ywaj¹ ko-rzystnie na klimat, powietrze, wodê, glebê, warunki ¿ycia i zdrowia cz³owieka oraz na równowagê przyrodnicz¹ s¹ zielonymi p³ucami naszego kraju. Ze wzglêdu na walo-ry krajobrazowe i zdrowotne s¹ tak¿e doskona³ym miejscem uprawiania tuwalo-rystyki.
Przemiany spo³eczno-polityczne po 1989 r. umo¿liwi³y nowe spojrzenie na bogactwo narodowe, jakim jest las i wyartyku³owanie go w postaci nowych regu-lacji prawnych. W ustawie o lasach, uchwalonej w 1991 r.11, dokonano przewar-tociowania funkcji lasu. Nie podwa¿aj¹c funkcji produkcyjnych lasu, zwrócono przede wszystkim uwagê na koniecznoæ zachowania trwa³oci lasu i umo¿liwie-nie wielofunkcyjnego jego u¿ytkowania nastêpnym pokoleniom. W 1995 r. przy-jêto Krajowy program zwiêkszania lesistoci Polski, wed³ug którego do 2020 r.
lasy maj¹ stanowiæ 30% powierzchni kraju. W 1997 r. rz¹d przyj¹³ Politykê len¹ pañstwa, która wdro¿ona zosta³a zarz¹dzeniami dyrektora generalnego Lasów Pañstwowych.
W ustawie z 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych lasy pañstwowe zosta³y zaliczone do strategicznych zasobów naturalnych kraju12. Ten ostatni akt prawny jest wyrazem obrony lasów pañstwo-wych przed próbami ich prywatyzacji. Lasy w Polsce stanowi¹ wielki maj¹tek
znaj-10 Dane publikowane na stronie internetowej PGL LP <www.lp.gov.pl> oraz w folderze wydanym z okazji 80-lecia Lasów Pañstwowych pt. Z tradycj¹ w przysz³oæ.
11 DzU z 1991 r., nr 101, poz. 444.
12 DzU z 2001 r., nr 97, poz. 1051.
[1067] 80 lat Lasów Pañstwowych 113 duj¹cy siê w rêkach Skarbu Pañstwa13. St¹d te¿ czêste s¹ próby jego denacjonaliza-cji. Jednak w wietle nowego spojrzenia na las i jego funkcje Lasy Pañstwowe znaj-duj¹ wielu obroñców. Jest to wyrazem nie tylko obrony lasów przed prywatyzacj¹, lecz tak¿e uznaniem dla dotychczasowej pracy Lasów Pañstwowych.
Rysunek 1
Lesistoæ w Polsce w 2003 r.
(w %)
Tyle o samych Lasach Pañstwowych. Nie sposób nie zauwa¿yæ zbie¿noci hi-storii Lasów Pañstwowych z histori¹ Najwy¿szej Izby Kontroli. Wszak¿e oby-dwie jednostki przechodzi³y te same zakrêty historii i zmaga³y siê z podobnymi problemami. W okresie miêdzywojennym by³y to: kszta³towanie wzorców, two-rzenie w³asnej polityki; regres w czasie II wojny wiatowej; okres 19451991 cha-rakteryzuj¹cy siê podporz¹dkowaniem obydwu instytucji innym celom ani¿eli te,
13 Lasy Pañstwowe zarz¹dzaj¹ maj¹tkiem szacowanym na ponad 63 mld z³. W rankingu Polityki
w 2003 r. Lasy Pañstwowe zajmowa³y 22 miejsce, z zyskiem netto ponad 34 mln z³.
[1068]
Jerzy Bazylewicz
114
dla których zosta³y one stworzone oraz obecny okres, który kto wie jak oceni¹ nastêpne pokolenia ...
Lasy Pañstwowe jako instytucja zarz¹dzaj¹ca znacz¹cym maj¹tkiem narodowym od pocz¹tku by³y w polu zainteresowania Najwy¿szej Izby Kontroli. Rzecz jasna, dia-log miêdzy obiema jednostkami nie polega³ jedynie na wymianie dokumentów kon-trolnych. Wymiana pogl¹dów toczy³a siê i toczy na ró¿nych p³aszczyznach od parla-mentu poczynaj¹c, przez prasê14, Internet, na spotkaniach nieoficjalnych koñcz¹c.
Badania kontrolne gospodarki lenej
W latach 19902004 przeprowadzono 18 kontroli planowych, obejmuj¹cych w za-sadzie wszystkie podstawowe aspekty dzia³alnoci Lasów Pañstwowych. Chcia³bym daæ tu krótki przegl¹d wa¿niejszych wyników badañ kontrolnych, tak aby stanowi³ on ilustracjê zarówno problemów wystêpuj¹cych w codziennej pracy Lasów Pañstwo-wych, jak i szerokiego zakresu dzia³añ Izby zmierzaj¹cych do wyeliminowania nie-prawid³owoci w gospodarce lasami stanowi¹cymi w³asnoæ Skarbu Pañstwa.
W toku kontroli efektywnoci prowadzenia gospodarki lenej przez Pañstwowe Gospodarstwo Lene Lasy Pañstwowe15 podjêtej w 1997 r. stwierdzono wiele pozy-tywnych zjawisk zwi¹zanych z osi¹ganiem celów okrelonych w ustawie o lasach.
Cele te polegaj¹ m.in. na zachowaniu lasów i ich korzystnego wp³ywu na rodowi-sko, s³u¿¹ ochronie lasów, w tym szczególnie lasów stanowi¹cych naturalne frag-menty rodzimej przyrody, a tak¿e produkcji drewna, surowców i produktów ubocz-nego u¿ytkowania lasu na zasadzie najwy¿szej op³acalnoci. W wyniku zwiêkszoubocz-nego tempa zalesieñ nieu¿ytków i gruntów rolnych nienadaj¹cych siê do produkcji rolnej, zwiêkszy³a siê powierzchnia lasów pozostaj¹cych w zarz¹dzie Lasów Pañstwowych.
Wielkoæ pozyskania drewna utrzymywana by³a corocznie na poziomie ni¿szym o oko³o 40% od wielkoci przyrostu grubizny drzew na pniu. Zwiêkszy³ siê udzia³ lasów ochronnych w ogólnej powierzchni lasów i poprawi³a siê ich zdrowotnoæ.
W okresie objêtym kontrol¹ wzrasta³y corocznie o kilkadziesi¹t procent dochody Lasów Pañstwowych.
W niektórych jednostkach stwierdzono równie¿ pewne nieprawid³owoci w pro-wadzeniu gospodarki lenej, zarz¹dzaniu zasobami Skarbu Pañstwa oraz dysponowa-niu rodkami finansowymi Lasów Pañstwowych, w tym rodkami Funduszu Lenego.
14 Polemikê na ³amach Lasu Polskiego rozpocz¹³ ju¿ pierwszy dyrektor LP Adam Loret. Spór pomiêdzy Lasami Pañstwowymi a Najwy¿sz¹ Izb¹ Kontroli, trwaj¹cy w okresie miêdzywojennym, opisa-ny zosta³ tak¿e w publikacji R. Szaw³owskiego Najwy¿sze pañstwowe orgaopisa-ny kontroli II Rzeczypospolitej, Wydawnictwo von borowiecky, Warszawa 2004.
15 Informacja o wynikach kontroli efektywnoci prowadzenia gospodarki lenej przez Pañstwowe Gospodarstwo Lene Lasy Pañstwowe, NIK, luty 1998 r.
[1069] 80 lat Lasów Pañstwowych 115 Mimo ¿e ustawowy termin opracowania planów urz¹dzenia lasu min¹³ 31 grud-nia 1996 r., to oko³o 1/3 nadlenictw nie opracowa³a tych planów, a prawie po³owa nie uzyska³a ich zatwierdzenia. Uniemo¿liwia³o to dokonanie pe³nej oceny prawi-d³owoci funkcjonowania Lasów Pañstwowych.
Roczne plany finansowo-gospodarcze czêci jednostek organizacyjnych LP, u³om-ne ze wzglêdu na brak planów urz¹dzenia lasu, by³y przygotowywau³om-ne z opónie-niem i wielokrotnie korygowane, co podwa¿a³o ich faktyczn¹ przydatnoæ.
Wysoki wzrost dochodów w latach 19941995 nie zosta³ w pe³ni wykorzystany do ustabilizowania sytuacji ekonomicznej Lasów Pañstwowych. Wzros³y nieci¹-gniête nale¿noci i zobowi¹zania, a rodki Funduszu Lenego by³y wydatkowane na cele inne ni¿ przewidziane w ustawie o lasach.
Przeprowadzona w 2001 r. kontrola funkcjonowania Pañstwowego Gospodar-stwa Lenego Lasy Pañstwowe w wybranych dziedzinach16 wykaza³a, ¿e nie uda³o siê wyeliminowaæ wszystkich uchybieñ w gospodarce lenej, stwierdzonych pod-czas kontroli w 1997 r.
Prawie 1/4 nadlenictw (sporód ogólnej liczby 439) nadal prowadzi³a gospo-darkê len¹ bez planów urz¹dzenia lasu, co stanowi³o naruszenie przepisu art. 7 ust. 1 ustawy z 28 wrzenia 1991 r. o lasach. Funkcjonowanie bez wa¿nych planów
siêga-³o nawet do 6 lat w 10-letnich okresach ich obowi¹zywania. Opiniowanie projektów planów wewn¹trz Lasów Pañstwowych i zatwierdzanie ich przez ministra rodowi-ska trwa³o zbyt d³ugo.
Gospodarowanie Funduszem Lenym prowadzone by³o z naruszeniem przepi-sów art. 57 i art. 58 ustawy o lasach. Dop³aty z Funduszu Lenego przyznane
zosta-³y 11 nadlenictwom, w których nie wystêpowazosta-³y niedobory przy realizacji zadañ gospodarki lenej. Dop³aty dla 21 nadlenictw ustalane by³y do ca³ego ujemnego wyniku finansowego nadlenictwa lub ³¹cznego ujemnego wyniku finansowego na dzia³alnoci administracyjnej i podstawowej. Narusza³o to przepis art. 58 ust. 1 ustawy o lasach w zw. z §4 rozporz¹dzenia Rady Ministrów z 6 grudnia 1994 r. w sprawie szczegó³owych zasad gospodarki finansowej w Pañstwowym Gospodarstwie Lenym Lasy Pañstwowe17.
Niektóre nadlenictwa przyjmowa³y pe³nienie nadzoru nad lasami niepañstwo-wymi, mimo i¿ powierzaj¹cy nadzór nie zapewniali rodków finansowych na pokry-cie jego kosztów, co narusza³o przepis art. 5 ust. 4 ustawy o lasach. Strata LP z tego tytu³u w okresie 19982000 wynios³a 16 018,7 tys. z³.
Wydaje siê, ¿e nadzór nad lasami niepañstwowymi stanowi istotny problem w dzia³alnoci Lasów Pañstwowych. S³aboci tego nadzoru ujawni³a wczeniejsza,
16 Informacja o wynikach kontroli funkcjonowania Pañstwowego Gospodarstwa Lenego Lasy Pañ-stwowe w wybranych dziedzinach, Delegatura NIK w Rzeszowie, luty 2003 r.
17 DzU nr 134 poz. 692.
[1070]
Jerzy Bazylewicz
116
przeprowadzona w 1996 r. kontrola realizacji przez organy administracji rz¹dowej zadañ wynikaj¹cych z ustawy o lasach, w odniesieniu do lasów niestanowi¹cych w³asnoci Skarbu Pañstwa18. Celem tej kontroli by³a ocena wykonania, w latach 19931995, przez organy administracji rz¹dowej zadañ wynikaj¹cych z przepisów ustawy o lasach, w zakresie opracowania uproszczonych planów urz¹dzenia lasu lub uzupe³nienia istniej¹cych, w odniesieniu do terminu wyznaczonego przepisami usta-wy; sprawowania nadzoru nad gospodark¹ w lasach niestanowi¹cych w³asnoci Skar-bu Pañstwa oraz wykorzystania rodków Skar-bud¿etowych przeznaczonych na realiza-cjê zadañ w lasach niestanowi¹cych w³asnoci Skarbu Pañstwa.
Stwierdzono, i¿ nadzór nad dzia³alnoci¹ nadleniczych w zakresie realizacji zadañ zwi¹zanych z gospodark¹ w lasach niepañstwowych by³ zbyt s³aby. Nadleni-czowie nie zawsze egzekwowali wykonanie zadañ spoczywaj¹cych na w³acicie-lach lasów, nie prowadzili rzetelnej ewidencji wydanych i zrealizowanych decyzji, z opónieniem opiniowali projekty planów urz¹dzenia lasów niepañstwowych oraz nie wykazywali wystarczaj¹cej inicjatywy w eliminowaniu rozbie¿noci miêdzy po-wierzchni¹ lasów niepañstwowych, objêt¹ porozumieniami z organami administra-cji, a faktycznie nadzorowan¹.
W 1998 r. przeprowadzono kontrolê realizacji programów zwiêkszania lesi-stoci Polski19, któr¹ oprócz organów administracji rz¹dowej objêto PGL Lasy Pañstwowe. Przedmiotem tej kontroli by³a realizacja Programu rozwoju wybra-nych dziedzin lenictwa i ochrony ekosystemów w parkach narodowych na lata 19931997, przyjêtego przez Radê Ministrów 22 czerwca 1993 r. oraz Krajowe-go programu zwiêkszania lesistoci, przyjêteKrajowe-go przez Radê Ministrów na posie-dzeniu 23 i 24 czerwca 1995 r.
Badania kontrolne wykaza³y, ¿e nie ma spójnej polityki w zakresie zwiêkszania lesistoci i zagospodarowania przestrzennego kraju. Staraniem ministra ochrony rodo-wiska, zasobów naturalnych i lenictwa sporz¹dzono wprawdzie Studium przestrzen-ne zwiêkszania lesistoci, któremu nie nadano jednak charakteru obligatoryjprzestrzen-nego i nie rozpowszechniono do wykorzystania przez wojewodów przy opracowywaniu studium.
W zwi¹zku z tym w 5 skontrolowanych województwach w projektach studium zago-spodarowania przestrzennego nie uwzglêdniono tematyki zwiêkszania lesistoci.
Wskutek braku koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju, pro-jekty studium zagospodarowania przestrzennego województwa opracowane w 92%
skontrolowanych województw, zawieraj¹ce w 62% problematykê zalesieñ nie mia³y charakteru obowi¹zuj¹cego. Tylko w jednej z 28 skontrolowanych gmin w studium
18 Informacja o wynikach kontroli realizacji przez organy administracji rz¹dowej zadañ wynika-j¹cych z ustawy o lasach, w odniesieniu do lasów niestanowi¹cych w³asnoci Skarbu Pañstwa, NIK, grudzieñ 1996 r.
19 Informacja o wynikach kontroli realizacji programów zwiêkszania lesistoci Polski, NIK, marzec 1999 r.
[1071] 80 lat Lasów Pañstwowych 117 uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy uwzglêdniono tematykê zalesieñ.
W latach 19931997 skontrolowane regionalne dyrekcje zalesi³y 74% powierzch-ni dostêpnej do zalesiepowierzch-nia. Rozmieszczepowierzch-nie przestrzenne zalesieñ odbiega³o od
za³o-¿eñ programu i od stopnia lesistoci. Na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Pañ-stwowych (RDLP) w Zielonej Górze, maj¹cym ponad 48% lesistoci, wykonano zalesienia na 124% powierzchni ujêtej w Programie rozwoju ..., RDLP w Lublinie
na 26%, a RDLP w Radomiu na 36%, mimo i¿ rednia lesistoæ na ich terenach nie przekracza odpowiednio 25% i 24 %.
Niedobór rodków finansowych na realizacjê zalesieñ by³ pog³êbiony nie zawsze w³aciwym wykorzystaniem funduszy przeznaczonych na ten cel. Jako niezgodne z przeznaczeniem oceniono wydatkowanie rodków zarezerwowanych w bud¿ecie na realizacjê I etapu Krajowego programu zwiêkszania lesistoci w 9 województwach.
rodki przeznaczone na aktualizacjê miejscowych planów zagospodarowania prze-strzennego i prace geodezyjne w zwi¹zku z zalesieniami wydawano m.in. na aktuali-zacjê granic obwodów ³owieckich.
Przedmiotem zainteresowania NIK by³a równie¿ dzia³alnoæ Lasów Pañstwo-wych na rzecz poprawy stanu sanitarnego lasów. Przeprowadzona w 1995 r. kontro-la realizacji zadañ w zakresie ochrony kontro-lasów przed szkodliwymi owadami i grzyba-mi20 wykaza³a, ¿e w czêci regionalnych dyrekcji Lasów Pañstwowych niedostateczna by³a liczba kontroli i egzekwowanie realizacji wniosków, w tym tak¿e wniosków z kontroli wykonywanych przez Inspekcjê Lasów. Przeprowadzane przez regional-ne dyrekcje LP kontrole wiêkszych kompleksów lenych za pomoc¹ samolotu lub
mig³owca nie spe³nia³y postawionego celu, gdy¿ nie by³y odpowiednio dokumen-towane, a ich wyniki nie zawsze by³y przekazywane do Dyrekcji Generalnej LP i In-stytutu Badawczego Lenictwa, opracowuj¹cego corocznie prognozê wystêpowania szkodliwych owadów.
Wyniki kontroli przeprowadzonych w jednostkach Lasów Pañstwowych wska-za³y na nieprawid³owoci w bie¿¹cym, rocznym prognozowaniu wystêpowania szko-dliwych owadów, spowodowane niedostatecznym nadzorem nad obserwacjami po-jawiania siê szkodników oraz rejestracj¹ danych z poszukiwañ i obserwacji. Zbyt ma³o by³o jeszcze dzia³añ zmierzaj¹cych do okrelenia podstaw naukowych umo¿li-wiaj¹cych opracowywanie d³ugoterminowych prognoz wystêpowania szkodliwych owadów i przewidywanych gradacji21, w celu wyprzedzaj¹cego podejmowania uza-sadnionych technicznie i ekonomicznie rodków przeciwdzia³aj¹cych. Nie
prowa-20 Informacja o wynikach kontroli realizacji zadañ w zakresie ochrony lasów przed szkodliwymi owadami i grzybami, NIK, kwiecieñ 1996 r.
21 Gradacja zjawisko masowego, przybieraj¹cego rozmiary klêski wystêpowania szkodliwych owadów, odznaczaj¹ce siê stopniowym wzrostem liczebnoci (progradacja), a po osi¹gniêciu pewnego poziomu równie¿ jej spadkiem (retrogradacja).
[1072]
118 Jerzy Bazylewicz
dzono badañ efektywnoci stosowania zabiegów zwalczaj¹cych przy ró¿nym stop-niu wystêpowania szkodników, a tak¿e nie analizowano wydatków ponoszonych na ochronê przed szkodliwymi owadami i grzybami, nie porównywano kosztów jed-nostkowych, ani nie dokonywano analizy ekonomicznej wykonywanych zabiegów.
Zgodnie z ustaw¹ o lasach, plany urz¹dzenia lasu obejmuj¹ tak¿e zadania doty-cz¹ce gospodarki ³owieckiej. Celem kontroli prawid³owoci prowadzenia gospodar-ki ³owiecgospodar-kiej22, podjêtej w 2002 r., by³a m.in. ocena dzia³alnoci Polskiego Zwi¹zku
£owieckiego i Pañstwowego Gospodarstwa Lenego Lasy Pañstwowe w zakresie korzystania z maj¹tku pañstwowego. Zbadano m.in. rozliczanie nale¿noci za ko-rzystanie z obwodów ³owieckich przez te podmioty, a tak¿e przez wojewodów i sta-rostów oraz stan zabezpieczenia interesów Skarbu Pañstwa i obywateli w zwi¹zku ze szkodami wynikaj¹cymi z prowadzenia gospodarki ³owieckiej.
W toku kontroli stwierdzono, ¿e gospodarka ³owiecka kó³ ³owieckich Polskiego Zwi¹zku £owieckiego i jednostek organizacyjnych Lasów Pañstwowych by³a pra-wid³owa. Podmioty te zapewnia³y gospodarowanie zwierzyn¹ zgodnie z zasadami okrelonymi w ustawie Prawo ³owieckie, a dyrektor generalny Lasów Pañstwo-wych prawid³owo sprawowa³ nadzór nad prowadzeniem gospodarki ³owieckiej.
Obowi¹zuj¹ce przepisy prawa nale¿ycie zabezpiecza³y interesy obywateli zwi¹zane z pokrywaniem szkód wynikaj¹cych z gospodarki ³owieckiej. Zarówno jednostki Lasów Pañstwowych, jak i ko³a ³owieckie PZ£ wyp³aca³y odszkodowania w nale¿-nej wysokoci. Liczba spraw skierowanych na drogê postêpowania s¹dowego nie przekracza³a w poszczególnych latach 1% zg³oszonych szkód. Nieprawid³owoci
Obowi¹zuj¹ce przepisy prawa nale¿ycie zabezpiecza³y interesy obywateli zwi¹zane z pokrywaniem szkód wynikaj¹cych z gospodarki ³owieckiej. Zarówno jednostki Lasów Pañstwowych, jak i ko³a ³owieckie PZ£ wyp³aca³y odszkodowania w nale¿-nej wysokoci. Liczba spraw skierowanych na drogê postêpowania s¹dowego nie przekracza³a w poszczególnych latach 1% zg³oszonych szkód. Nieprawid³owoci