Ustrój szkolny w Austrji, Francji, Niemczech oraz

w Stanach Zjednoczonych A. P. Reforma szkolna

w Anglji.

Zgodnie z zapowiedzią podaną na wstępie, przystępuję obecnie do skreślenia ustrojów szkolnych państw wymienio­ nych w nagłówku niniejszego rozdziału. Z uwagi na brak miejsca ograniczam opis ustroju szkolnictwa niemieckiego do przedstawienia pruskiego ustroju szkolnego według ostat­ niej reformy, odnośnie zaś innych państw związkowych Rzeszy niemieckiej podaję jedynie rodzaj i rozmiar wpły­ wów, jakie reforma pruska na odnośne państwa związkowe wywarła. Na końcu wreszcie zajmę się angielską reformą szkolną.

1. A u s t r j a *). Reformami z roku 1926 i 1927 przeobra­ żano ustrój i program nauczania szkół powszechnych i średnich.

Szkoła powszechna obejmuje obowiązkiem szkolnym dzieci w wieku od 6 do 14 lat życia. Jej program nauczania jest oparty na zasadach lokalności nauki, nieróżniczkowania na przedmioty i aktywności uczniów w pracy szkolnej. Za­ sada lokalności nauki polega na ujmowaniu zagadnień pod

(23) 83

kątem widzenia ojczyzny w szerszem (państwo) w szczuplej- szem (miejscowe zwyczaje i obyczaje etc.) tego słowa zna­ czeniu w nastawieniu na teraźniejszość. Nauka w trzech po­ czątkowych latach nie może być zróżniczkowaną na poszcze­ gólne przedmioty, za wyjątkiem nauki religji i kobiecych robót ręcznych (zasada nie różniczkowania nauki). W latach następnych przeprowadza się podział na przedmioty, jednakże winny one być nauczane w ścisłym, wzajemnym związku ze sobą. Nauczanie winno się odbywać, o ile możności w ten sposób, aby dzieci własną pracą i wysiłkiem dochodziły do zdobycia wiadomości pod kierunkiem i nadzorem nauczyciela (zasada aktywności).

Po ukończeniu 4 klas szkoły powszechnej i 10 lat życia może młodzież bez obowiązku składania egzaminu wstęp­ nego przejść do t. zw. szkoły głównej (wydziałowej), w któ­ rej nauka trwa lat cztery i odbywa się w dwu oddziałach równoległych. Uczniów zdolniejszych przydziela się do od­ działu pierwszego, w którym od klasy drugiej udziela się nadobowiązkowo nauki jednego języka obcego. Po ukończe­ niu tego kursu języka obcego przysługuje odnośnej młodzieży prawo przejścia do bezpośrednio wyższej klasy szkoły śred­ niej bez egzaminu wstępnego.

Szkoła średnia 8-letnia podzieloną jest na a) gimnazja klasyczne z łaciną od drugiej i greką od czwartej klasy, b) gimnazja realne z łaciną od drugiej i jednym, żywym językiem od piątej klasy (typ A) lub odwrotnie (typy B i C), c) szkoły realne z dwoma językami żywymi od drugiej i pią­ tej klasy począwszy. Warunkiem przyjęcia do szkoły średniej jest ukończenie 4 klas szkoły powszechnej i złożenie egza­ minu wstępnego.

Wykształcenie średnie młodzieży, zależnie od szkoły, jest oparte albo na idei humanistycznej (klasycznej) albo na idei realistycznej, przyczem ta ostatnia idea wychowawcza dzieli się na kierunek ściśle realistyczny wyrażony przez wy­ chowanie w szkołach realnych i na kierunek kombinujący wychowanie realne z wychowaniem humanistycznem repre­ zentowany przez gimnazja realne.

Celem umożliwienia młodzieży zdolniejszej, która z ja-6*

84 (24) kichkolwiek przyczyn nie mogła zapisać się do szkoły śred­ niej albo wydziałowej, kontynuowania swego wykształcenia i złożenia egzaminu dojrzałości, stwarza reforma narazie na próbę szkołę przygotowawczą (Aufbauschule) 5-letnią, kształ­ cącą tę młodzież w zakresie gimnazjum klasycznego (łacina od pierwszej, greka od drugiej klasy) albo w zakresie gim­ nazjum realnego (łacina od pierwszej, obcy język żywy od drugiej klasy). Obok powyższej szkoły przygotowawczej prze­ widuje reforma nadto jeszcze robotniczą szkołę średnią (Ar- beitermittelschule) przeznaczoną do przygotowania młodzieży, która ukończyła szkołę powszechną lub wydziałową i do­ pełniła tem samem obowiązku szkolnego albo ukończyła już lat 17, a chce dalej się kształcić, do studjum w szkołach wyższych, uniwersyteckich. Nauka jest rozłożoną na 8 pół­ roczy i odbywa się według programu gimnazjum realnego w godzinach wieczornych.

Obok szkolnictwa powszechnego i średniego ogólno­ kształcącego wprowadza reforma odpowiednio rozbudowane szkolnictwo zawodowe w postaci niższych i średnich szkół zawodowych, specjalnych zakładów naukowych rolniczych, technicznych, przemysłu artystycznego, handlowych etc. oraz kursów.

Kształcenie kandydatów na nauczycieli w szkołach po­ wszechnych odbywa się w 4-letnich seminarjach, do których wstęp mają absolwenci trzeciej klasy szkoły wydziałowej lub czwartej klasy szkoły średniej, ogólnokształcącej. Nauczy­ cielami szkół zawodowych stają się nauczyciele szkół po­ wszechnych po odbyciu kilkuletniej praktyki w szkole wy­ działowej i złożeniu odpowiedniego egzaminu. Kandydaci na nauczycieli szkół średnich kształcą się w szkołach wyż­ szych, uniwersyteckich.

2. F r a n c j a 1). Powojenne reformy francuskie z lat 1923 (reforma ministra Berard), 1924 (reforma ministra Albert) i 1925 (reforma ministra de Monzie) dotyczą głównie szkół

') Dufrenne: „La reforme de l’ecole primaire“ — Laue: „Das französische Schulwesen“ — Völcker: „Bildungswesen in Frankreich“. „Europäische Unterrichtsreformen“ str. 5—26.

(25) ₈₅ średnich. Reforma z roku 1923 zmieniła również częściowo program nauczania w szkolnictwie powszechnem. Wreszcie reformą z roku 1919 przeobrażono organizację szkolnictwa zawodowego.

Dzieci w wieku od lat 2 do 6 znajdują opiekę i otrzy­ mują początki wychowania w przedszkolach (ecoles mater­ nelles). Z przedszkolami pozostają w związku pewnego już rodzaju zakłady szkolne poprzedzające i przygotowujące do nauki w szkołach powszechnych t. zw. klasy dziecięce (clas­ ses enfantines'), do których uczęszczają dzieci od 4 do 7 roku życia.

Szkoła powszechna (ecole primaire) obejmuje przymu­ sem szkolnym dzieci i młodzież w wieku od lat 6 do 15 i jest programowo podzieloną na 3 kursy t. j. kurs elemen­ tarny (cours élémentaire), kurs średni (cours moyen) i kurs wyższy (cours supérieur). Każdy kurs dzieli się zwyczajnie na dwie klasy. Szkoła powszechna jest bezwyznaniową, jed­ nakże prowadzi się w niej naukę moralności, w której na­ uczyciel świecki wpaja w dzieci zasady poszanowania dla pojęcia Boga i religji. Naukę w szkole powszechnej kończy pisemny i ustny egzamin, składany w głównem mieście kan­ tonu przed specjalną komisją egzaminacyjną, na podstawie którego otrzymuje młodzież świadectwa ukończenia wykształ­ cenia powszechnego (certificats d’études primaires élémen­ taires).

Kształceniu powszechnemu, wyższemu poświęcone są wyższe szkoły powszechne {ecoles primaires supérieures), stanowiące odrębne zakłady naukowe i kursy dokształcające 1—3-letnie przy szkołach powszechnych (cours complémen­ taires). Wyższa szkoła powszechna obejmuje przynajmniej 3 lata nauki i jest podzielona na 4 sekcje, a to realną, rę­ kodzielniczą, handlową i rolną. Przyjęcie do tej szkoły na­ stępuje w zasadzie na podstawie świadectwa stwierdzającego, że kandydat uczęszczał do klasy najwyższej szkoły po­ wszechnej.

Szkołami poświęconemi studjum średniemu (enseigne­ ment secondaire) są licea (lycées) i kolegja {collèges). Licea są zakładami państwowemi, kolegja komunalnemi, przyczem

86