Uwarunkowania demograficzne zasobów pracy – stan obecny i perspektywy Stan obecny

1. Liczba ludności w wieku produkcyjnym w województwie pomorskim w 2001 r. wynosiła 1 375 tys., co stanowiło blisko 6 % liczby ludności w tym wieku ogółem w Polsce. W stosunku do 1998 r. liczebność omawianej grupy funkcjonalnej w województwie pomorskim wzrosła o ok. 6 %. W tym okresie w całym kraju przyrost liczby osób w wieku produkcyjnym był o połowę niższy. Rozmieszczenie ludności w wieku produkcyjnym na obszarze województwa pomorskiego jest analogiczne do rozmieszczenia ludności ogółem w Polsce (struktura wiekowa populacji charakteryzuje się znikomą zmiennością przestrzenną). Najwyższą liczbę (293 tys.) osób należących do analizowanej grupy funkcjonalnej odnotowano w Gdańsku (mapa 1.). Również w Gdyni i powiecie wejherowskim liczebność tej grupy była wysoka (odpowiednio — 165 i 107 tys.).

Mapa 1: Liczba osób w wieku produkcyjnym w województwie pomorskim w 2001 r.

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

2. W siedmiu powiatach: starogardzkim, tczewskim, kartuskim, słupskim, chojnickim, kwidzyńskim i w Słupsku odnotowano w omawianej grupie liczbę ludności mieszczącą się w przedziale od 50 do 75 tys. osób. W kolejnych siedmiu powiatach liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym zamykała się w granicach od 30 do 50 tys. osób. Do grupy tej zaliczały się następujące tereny:

powiat gdański, bytowski, pucki, malborski, lęborski, kościerski i człuchowski. W trzech powiatach

— sztumskim, nowodworskim oraz w Sopocie odnotowano bardzo niską liczbę ludności w wieku produkcyjnym, która nie przekraczała 30 tys. osób.

GAB_raport_PL.indd Sek1:119

GAB_raport_PL.indd Sek1:119 2008-01-29 12:51:312008-01-29 12:51:31

120

Uwarunkowania zmian

3. Struktura demograficzna kształtowana jest poprzez czynniki uzależnione od sytuacji społeczno-gospodarczej, w jakiej funkcjonują określone zbiorowości ludzkie. W Polsce, w okresie transformacji gospodarczej, nastąpiły głębokie zmiany w sposobie oddziaływania trzech głównych grup czynników, które kształtują tą strukturę, tj.:

- czynników wynikających z przemian strukturalnie związanych ze zmianami w funkcjonowaniu państwa i gospodarki, które wpływają na kondycję gospodarstw domowych;

- czynników kulturowych kształtujących system wartości i postaw światopoglądowych, co z kolei przekłada się na zmiany w zakresie modelu rodziny;

- czynników technologicznych wiążących się przede wszystkim z postępem w zakresie metod antykoncepcji, a także z rozwojem telekomunikacji ułatwiającej dyfuzję nowych wzorców zachowań.

Wniosek 1: Rozmieszczenie przestrzenne zasobów pracy i ludności ogółem w regionie pokrywa się.

Ponad 55% ludności w wieku produkcyjnym skupione jest w Trójmieście i sąsiadujących czterech powiatach. W Słupsku i powiecie słupskim znajduje się 9% osób należących do tej grupy.

4. W efekcie wyżej omówionych zmian odnotowano pogorszenie sytuacji demograficznej przejawiające się w spadku poziomu małżeńskości i dzietności, a także w odroczeniu decyzji matrymonialnych i prokreacyjnych, co z kolei wpłynęło na podniesienie się wieku zawarcia małżeństw i urodzenia pierwszego dziecka. Zmiany te wpłynęły na znaczący spadek przyrostu naturalnego, którego pierwsze konsekwencje, w postaci spadku popytu na niektóre usługi edukacyjne, medyczne i inne, są obserwowane już obecnie.

5. W województwie pomorskim, omawiane procesy nie wywołały tak negatywnych skutków, jak miało to miejsce przeciętnie w Polsce. Udział małżeństw (5,3 na tysiąc mieszkańców w 2001 r.) należy do najwyższych w Polsce natomiast udział rozwodów przyjmuje przeciętne wartości (1,2 na tysiąc mieszkańców). Województwo pomorskie charakteryzuje się również najwyższą stopą urodzeń w Polsce wynoszącą ok. 10,7 na tysiąc mieszkańców. Stopa zgonów osiąga natomiast najniższe w kraju wartości (8,1 na tysiąc mieszkańców). W związku z bardzo korzystną relacją liczby urodzeń do liczby zgonów region ten charakteryzuje się najwyższą stopą przyrostu naturalnego, która w 2001 r. osiągnęła poziom 2,6 urodzeń na tysiąc mieszkańców.

6. Dobra sytuacja demograficzna wiąże się z relatywnie młodą strukturą wieku ludności województwa. Mediana wieku w województwie pomorskim wynosi 34,1 lat (2001 r.) i należy do najniższych w Polsce. Wybitnie młodą struktura wiekową wyróżnia się ludność wiejska, dla której omawiany wskaźnik przyjmuje wartości 29,9 lat (przy medianie dla terenów wiejskich w Polsce wynoszącej 33,5 lat).

7. W dłuższej perspektywie czasowej w województwie pomorskim, podobnie jak w całej Polsce, nasilać się będzie proces starzenia ludności. W województwie pomorskim przebiegać on będzie jednak stosunkowo łagodnie — niekorzystne zmiany zajdą w proporcjach pomiędzy liczbą ludności w wieku przedprodukcyjnym, a poprodukcyjnym. Taka sytuacja charakteryzować będzie jednak wszystkie polskie regiony. Natomiast w województwie pomorskim do 2010 r. liczba ludności w wieku produkcyjnym będzie wzrastać.

GAB_raport_PL.indd Sek1:120

GAB_raport_PL.indd Sek1:120 2008-01-29 12:51:322008-01-29 12:51:32

121

Wniosek 2: Sytuacja demograficzna regionu na tle kraju jest dobra, co jest związane z wysoką stopą przyrostu naturalnego, młodą strukturą wiekową ludności oraz z rozciągniętym w czasie procesem starzenia się społeczeństwa.

8. Zaobserwowane w latach 90-tych zmiany sytuacji demograficznej nie wpływają jeszcze w znaczący sposób na liczbę ludności w wieku produkcyjnym. Jedynym czynnikiem, który w tym przypadku odgrywa istotną rolę jest rosnąca przeciętna dalsza długość życia. Liczebność grupy ludności w wieku produkcyjnym wynika przede wszystkim ze zmian w ruchu naturalnym ludności, jakie miały miejsce od lat pięćdziesiątych do drugiej połowy lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku.

W pewnym stopniu liczebność opisywanej grupy funkcjonalnej związana jest z okresami nasilonej emigracji z Polski w latach 80-tych.

Wykres 1. Ludność w wieku produkcyjnym w Polsce w latach 1990–2001

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

9. W latach 1998–2002 w województwie pomorskim liczba ludności w wieku produkcyjnym wzrosła z 1 327 tys. do 1 359 tys. (wykres 1), a wiec o ok. 2 % w stosunku do roku wyjściowego.

Wzrost ten związany był z przewagą liczby osób w rocznikach wchodzących do grupy produkcyjnej nad liczbą osób w rocznikach przechodzących do grupy poprodukcyjnej. Przewaga ta nie była jedynie rezultatem rosnącego wraz z wiekiem prawdopodobieństwa zgonu, ale wynikała również z wyjątkowo dużej liczebności roczników urodzonych w okresie wyżu demograficznego lat siedemdzieciątych i połowy lat osiemdziesiątych.

10. W latach 2002—2006 w województwie pomorskim, spodziewany jest dalszy wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym, której liczba sięgnie ok. 1 414 tys.¹ (o 4 % więcej w stosunku do 2002 r.). W prognozowanym okresie wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym będzie zdecydowanie wyższy na terenach wiejskich.

1 Liczba ta została uzyskana w wyniku korekty prognozy demograficznej GUS. Prognoza opracowana została na podstawie bilansów ludności. Bilanse cechują się pewną niedokładnością, która jeżeli nie jest weryfikowana — wzrasta. Wyniki NSP 2002 (poprzedni spis odbył się w 1998 r.) wykazały że w województwie pomorskim liczba ludności w wieku produkcyjnym wynosi 1 359 tys. podczas gdy dane o liczbie ludności w wieku produkcyjnym w 2002 r. pochodzące z prognozy demograficznej GUS, skonstruowanej w 1998 r., są przeszacowane w stosunku do tej liczby o ok. 3 %. Można zatem przyjąć, przy zachowaniu dotychczasowych założeń prognozy, że liczba ludności w wieku produkcyjnym w 2006 r. będzie również niższa o ok. 3 % w stosunku do prognozowanej i wyniesie, w przypadku województwa pomorskiego ok. 1 414 tys. osób.

GAB_raport_PL.indd Sek1:121

GAB_raport_PL.indd Sek1:121 2008-01-29 12:51:332008-01-29 12:51:33

122

Prognoza

11. Wg skorygowanej prognozy GUS² w 2006 r. liczba ludności w wieku produkcyjnym w województwie pomorskim wzrośnie do ok. 1 414 tys³. czyli o ok. 4 % w stosunku do 2002 r.

Tak więc każdego roku, w okresie prognostycznym, grupa ludności w wieku produkcyjnym będzie się zwiększać przeciętnie o ok. 14 tys. osób.

12. W badanym okresie od 2002 do 2006 r. grupa osób w wieku produkcyjnym w powiecie wejherowskim powiększać się będzie aż o około 2,0 tys. osób / rok. W czterech powiatach (kartuskim, starogardzkim, gdańskim i w Gdyni) liczebność opisywanej grupy funkcjonalnej każdego roku rosnąc będzie w przedziale od około 0,9 do 1,3 tys. osób.

Mapa 2. Liczba osób w wieku produkcyjnym w pomorskim w latach 2002—2006

Źródło: opracowanie IBnGR na podstawie danych GUS

13. Wzrost liczby osób w wieku produkcyjnym rzędu 0,7—0,8 tys. rocznie prognozowany jest w stosunku do grupy czterech obszarów, którą tworzą powiaty: słupski, pucki, tczewski i chojnicki.

Natomiast prognozowany wzrost dla pięciu powiatów (bytowskiego, kwidzyńskiego, kościerskiego lęborskiego i Gdańska) mieści się w granicach od 0,5 do 0,6 tys. osób rocznie. Niewielkim (rzędu 0,3–0,4 tys. osób na rok) prognozowanym przyrostem ludności zaliczanej do opisywanej grupy funkcjonalnej charakteryzuje się Słupsk oraz powiaty: człuchowski, malborski i nowodworski.

W przypadku Sopotu prognozowana jest stagnacja liczby osób w wieku produkcyjnym.

14. Powyższe dane wskazują, że z każdych 14 tys. osób, o które co roku zwiększać się będzie grupa ludności w wieku produkcyjnym, aż 48 % przypada na Trójmiasto i cztery bezpośrednio sąsiadujące z nim powiaty. Kolejne 8 % przypada na Słupsk i powiat słupski.

2 Prognoza sporządzona została dla układu powiatów z 1999 r., wobec czego powiat sztumski traktowany jest jako część powiatu malborskiego.

3 Wzrost ten jest bilansem liczby osób wchodzących do grupy produkcyjnej i z niej wychodzących (zarówno w wyniku procesu starzenia, zgonów jak i emigracji).

GAB_raport_PL.indd Sek1:122

GAB_raport_PL.indd Sek1:122 2008-01-29 12:51:332008-01-29 12:51:33

123

2. Migracje w województwie pomorskim