W CZASIE SPOWOLNIENIA GOSPODARCZEGO

Streszczenie

W niniejszym a rty k u le zbadano zróżnicowanie kondycji fin a n s o w e j największych fir m Europy Środ­ ko w o-W schodniej, opracowanych w raportach fir m y D e loitte dla lat 2 0 0 8 -2 0 1 2 . Liczbę firm , ich przychody ze sprzedaży i zysk n e tto zagregowano do kraju, w k tó ry m znajduje się siedziba za­ rządu. Wykazano, że g lobalne sp o w o ln ie n ie gospodarcze generalnie nie w p ły n ę ło n e gatyw nie na kondycje badanych firm , aczkolw iek w y s tę p u je silne regionalne zróżnicowanie . Wyższą d ynam iką p a ra m e tró w fin a n sow ych cech o w ały się kraje położone w p ó łn ocn e j części Europy Śro d ko w o ­ -W schodniej, gdzie najwyższe p rzychody ze sprzedaży i zyski n e tto gen eru ją ko rporacje polskie i czeskie. Największa gospodarka, m ierzona p o zio m e m PKB, niekoniecznie sprzyja w yso kim w y n i­ kom przeliczonym na je d n ą korporację. Przykładem tego może być Polska, gdzie m im o dużej ilości siedzib zarządów, najwyższych w regionie p rzych o d ó w ze sprzedaży i zysków netto, nie w p ły w a to po z y ty w n ie na średnie w y n ik i fin a n s ow e poszczególnych firm . Z kolei fir m y u lokow ane w krajach o mniejszych gospodarkach cechują się lepszymi w y n ik a m i fin a n s o w y m i, co zauważono w Cze­ chach, Słowacji, na Węgrzech i Ukrainie.

Słowa kluczowe: korporacje, siedziby zarządów, D eloitte, sp o w o ln ie n ie gospodarcze Differentiation o f th e financial condition o f corporations

in Eastern Europe during economic recession Abstract

This article examin es differences in th e financial status o f th e largest co rp o ra tio n s in Central Eu­ rope. The n u m b e r o f c om panies' revenues and n e t in com e has been aggregated t o th e c o u n try

w h e re th e m a n a g e m e n t h e a d q u a rte r is located. It has been show n t h a t th e global e co n om ic crisis g enerally did n o t affect th e c o n d itio n o f th e analysed companies, a lth o ug h th e re is a strong re­ gional v a riatio n . Higher dynam ics o f revenues and n e t incom e characterized th e c o u n trie s located in th e n o rth e rn p a rt o f Central Europe, w h e re th e highest incom e is generated by Polish and Czech co rp o ra tion s. The largest e c o n o m y m easured by GDP is n o t necessarily conducive to high p e rfo r­ m ance corre cte d fo r one co rp o ra tio n . The highest n u m b e r o f co rp o ra tio n s in Poland created th e h ighest revenues and n e t in com e, b u t th e revenues and n e t in com e o f in d ivid u al com panies was o n ly average. In tu rn , com panies located in c o u n trie s w ith sm aller e c onom ies g enerate h igher average n e t incom e and revenues, as n o ted in Slovenia, Bulgaria and M acedonia.

Key w ords: C orpo ra tio n, headquarters, Deloitte, recession

W prow adzenie

W X X I w ie k u m o ż n a z a o b se rw o w a ć d y n a m ic z n y rozw ój m ię d z y n a ro d o w y c h k o rp o ra c ji d y sp o n u ją c y c h o g ro m n y m m a ją tk ie m 1. W o k resie k ry z y su e k o n o ­ m ic z n e g o n a stę p u je z ło ż o n y p ro c e s z m ia n w fu n k c jo n o w a n iu g o sp o d ark i. W ty m czasie g łó w n ą rolę p e łn ią z m ia n y w z ak resie d zia ła ln o śc i b a n k ó w i in sty tu cji fi­ n a n so w y c h , k tó re m a ją w p ły w n a rozw ój d zia ła ln o śc i p rz e d się b io rstw in n y c h sek to ró w o raz ch ło n n o ść ry n k u 2. W o sta tn ic h la ta c h o k a z a ło się, że g lo b a ln y k ry ­ zys e k o n o m ic z n y je s t w id o c z n y nie ty lk o w b o g a ty c h k ra ja c h , ale ta k ż e w p ły w a n a g o sp o d a rk i p a ń stw b ie d n ie jsz y c h 3. W E u ro p ie k ry z y s g o sp o d a rc z y w w ię k ­ szy m sto p n iu w p ły n ą ł n a k o n d y c ję firm u lo k o w a n y c h w E u ro p ie Z ach o d n iej niż w E u ro p ie Ś ro d k o w o -W sc h o d n ie j, g d zie zan o to w a n o w y ż s z ą d y n a m ik ę z aró w n o z y sk ó w n etto , ja k i p rz y c h o d ó w ze sp rz e d a ż y n a jw ię k sz y c h firm św iato w y ch , niż w zach o d n iej części k o n ty n e n tu 4. D u że k o rp o ra c je p e łn ią isto tn ą rolę w g o s p o ­ d arce św iatow ej i c zęsto b a d a n e są p o d k ą te m ich w p ły w u n a fu n k cję k o n tro ln o - -z a rz ą d c z ą m iasta, w k tó ry m w y stę p u je sie d z ib a ich z a rz ą d u 5.

1 Z. Zioło, Zróżnicow anie św iatowej przestrzeni przem ysłow ej w św ietle koncentracji siedzib z a ­ rządów wiodących korporacji, „Prace K om isji Geografii Przem ysłu Polskiego Towarzystwa G eograficznego” 2006, 8, s. 9-2 6 ; S. D orocki Współczesne p ro cesy internacjonalizacji produkcji i delokalizacji przem ysłu sam o­ chodow ego F rancji, „Prace K om isji Geografii Przem ysłu Polskiego Tow arzystw a G eograficznego” 2010, 16, s. 125-136.

2 Z. Zioło, P rocesy kształtow ania się św iatowych korporacji i ich wpływ na otoczenie, „Prace K om i­ sji Geografii Przem ysłu Polskiego Towarzystwa G eograficznego” 2009, 12, s. 11-31.

3 T. Egedy, The e ff ects o f global econom ic crisis in H ungary, „Hungarian G eographical B ulletin” 2012, 61 (2), s. 155-173.

4 P. Raźniak, A. W iniarczyk-Raźniak, D id the 2008 global econom ic crisis affect large firm s in E uro­ p e ? „A cta G eographica Slovenica” 2015, 55 (1), s. 127-139, DOI: http://dx.doi.org/10.3986/A G S.740; P. Raź­ niak, A. W iniarczyk-Raźniak, Sytuacja fin a n so w a korporacji europejskich w dobie kryzysu, „Prace Komisji Geografii Przem ysłu Polskiego Tow arzystw a G eograficznego” 2014, 27, s. 99-117; S. Dorocki, Wpływ kryzysu gospodarczego na p rzem iany struktur regionalnych F rancji, „Prace K om isji Geografii Przem ysłu Polskiego Tow arzystw a G eograficznego” 2011, 17, s. 67-86.

5 A.S. Alderson, J. Beckfield, P o w er and position in the w orld city system, „A m erican Journal o f Sociology” 2004, 109 (4), s. 811-51; P J. Taylor, G. Csomós, C ities as control and com m and centres: Analysis a n d interpretation, „C ities” 2012, 29 (6), s. 408—411; P Raźniak, S. Dorocki, A. W iniarczyk-Raźniak, R anga miasta w świetle syntetycznego wskaźnika stabilności gospodarczej, „Studia M iejskie” 2015, 18, s. 119-130; P Raźniak, S. Dorocki, A. W iniarczyk-Raźniak, P erm anence o f E conom ic P otential o f Cities B a sed on Sector D evelopm ent, „Chinese Geographical Sciences” 1(27), 123-136, doi: 10.1007/s11769-017-0850-5.

G o sp o d a rk a n a k a z o w o -ro z d zie lc z a , fu n k c jo n u ją c a w P o lsce o d z a k o ń c z e ­ n ia II w o jn y św iatow ej do 1989 ro k u , o p ie ra ła się n a p la n a c h g o sp o d a rc z y c h , k tó ­ re zw y k le trw a ły p ię ć lat. Z a k ła d a ły one o d g ó rn ie p rz e w id y w a n y p o z io m p o p y tu n a o k re ślo n e d o b ra i u słu g i, p o d a ż p ie n ią d z a i inflację, p o p y t n a p racę i ro z m ie sz ­ czen ie sił w y tw ó rc z y c h , lo k alizację i stru k tu rę in w esty cji. R e a lia p o k azy w ały , że c zęsto m u sia ły b y ć on e zm ie n ia n e lub b y ły n ie z re a liz o w a n e 6. P o p rz e m ia n a c h p o lity c z n o -g o sp o d a rc z y c h w E u ro p ie Ś ro d k o w ej, z p rz e ło m u la t 80. i 90. X X w ie k u , d o szło do z a ła m a n ia g o sp o d a rc z e g o , je d n a k k ra je E u ro p y Ś rodkow ej ro z ­ w ija ły się szybciej n iż d o m in u ją c a w tej czę śc i k o n ty n e n tu R o sja 7. M im o te g o za ła m a n ie się e k sp o rtu do R o sji n e g a ty w n ie w p ły n ę ło n a w y n ik i fin an so w e firm śro d k o w o e u ro p e jsk ic h 8. W n o w y c h re a lia c h w ie le firm , z w ła sz c z a re p re z e n tu ­ ją c y c h p rz e m y sł ciężk i, a k tó ry c h w ła śc ic ie le m b y ło p a ń stw o - z b an k ru to w ało , n a to m ia s t zac z ę ły d y n a m ic z n ie ro z w ija ć się firm y p ry w a tn e p rz y u d z ia le in w e ­ sty cji za g ra n ic z n y c h . Z m ie n ił się ta k ż e u d z ia ł p o sz c z e g ó ln y c h b ra n ż w p ro d u k c ie k ra jo w y m b ru tto , g d zie co ra z w ię k sz e zn a c z e n ie zac z ę ły o d g ry w a ć u słu g i9.

C e le m a rty k u łu j e s t u k a z a n ie p o te n c ja łu g o s p o d a rc z e g o p a ń s tw E u ro p y Ś ro d k o w o -W sc h o d n ie j p rz e ja w ia ją c e g o się w y n ik a m i fin a n so w y m i n a jw ię k ­ sz y c h firm , k tó re p o s ia d a ją sie d z ib y z a rz ą d ó w w ty m re g io n ie . P o n a d to p rz e ­ a n a liz o w a n o w p ły w sp o w o ln ie n ia g o s p o d a rc z e g o n a z m ia n y ic h p a ra m e tró w fin a n so w y c h .

Źródło danych i m etody

O d 2008 ro k u firm a D e lo itte p u b lik u je listę n a jw ię k sz y c h firm , k tó re p o s ia d a ­ j ą sied zib ę z a rz ą d u w E u ro p ie Ś ro d k o w o -W sc h o d n ie j10. W z e sta w ie n iu z n ajd u je

się lista 500 k o rp o ra c ji o n a jw ię k sz y c h p rz y c h o d a c h z: A lb a n ii, B o śn i i H e rc e ­ go w in y , B u łg arii, C h o rw acji, C zech , E sto n ii, K o so w a, L itw y, Ł otw y, M a c e d o ­ n ii, M o łd a w ii, P o lsk i, R u m u n ii, S erbii, S ło w acji, S ło w en ii, U k ra in y i W ęgier. W z e sta w ie n iu n ie m a firm z R o sji i B iało ru si, p o n ie w a ż w e d łu g o p ra c o w u ją c y c h ran k in g , dan e z ty c h k ra jó w są n ie z b y t w ia ry g o d n e . W ra n k in g u 500 k o rp o ra c ji b ra k u je firm z se k to ra b a n k o w e g o i u b e z p ie c z e n io w eg o , k tó re są p u b lik o w a n e p rz e z D elo itte w o so b n y c h z e staw ien iach . A b y o trz y m a ć p e łn y o b raz d o m in u ją ­ c y c h k o rp o ra c ji w E u ro p ie Ś ro d k o w o -W sch o d n iej do listy 500 firm d o d a n o po 50 n a jw ię k sz y c h b a n k ó w i in sty tu c ji u b e z p ie c z e n io w y ch . W te n sp o só b p o w sta ła

6 P. Śleszyński, G ospodarcze fu n k c je kontrolne w przestrzeni Polski, W arszawa 2007, IGiPZ PAN. 7 L. Tanning, T. Tanning, H ow F o rm er P ost-socialist Countries H a ve been the E conom ic Crisis?, „Transactions on Econom ic Crisis” 2014, 1(3), s. 2372-3254, DOI: 10.15764/ER.2014.03002.

8 D. Lane, Soviet society u nder perestroika, Routledge 1992.

9 S. Tsenkova, M a naging change: the com eback o f p ost-socialist cities, „U rban R esearch & Practice” 2008, Vol. 1, No. 3, s. 291-310.

lista 600 n a jw ię k sz y c h firm reg io n u , k tó ry c h w y n ik i fin an so w e b ę d ą a n alizo w an e d la la t 20 0 8 i 2012.

D la sy n te ty c z n e g o u k a z a n ia siły p o sz c z e g ó ln y c h p a ń stw , w y n ik a ją c e j z p o s ia d a n ia n a sw o im te re n ie n a jw ię k s z y c h firm w re g io n ie , o p ra c o w a n o k il­ k a ty p o lo g ii b a z u ją c y c h n a z m ia n ie lic z b y sie d z ib zarz ą d ó w , p rz y c h o d ó w ze sp rz e d a ż y i z y sk ó w n e tto w la ta c h 2 0 0 8 - 2 0 1 2 . D a n e z o s ta ły z a g re g o w a n e do p o z io m u k ra jó w w y s tę p o w a n ia sie d z ib y z arząd ó w . P ie rw s z a ty p o lo g ia b ie rz e p o d u w a g ę z m ia n ę lic z b y sie d z ib z a rz ą d ó w i p rz y c h o d ó w d la w sz y s tk ic h 600 b ra n y c h p o d u w a g ę firm . W y ró ż n io n o ty p y : 1 - c e c h u ją c y się sp a d k ie m lic z b y sie d z ib z a rz ą d ó w i sp a d k ie m p rz y c h o d ó w ; 2 - w k tó ry m w y s tę p u je b ra k z m ia n lic z b y sie d z ib z a rz ą d ó w i sp a d e k p rz y c h o d ó w ; 3 - le g ity m u ją c y się sp a d k ie m lic z b y sie d z ib z a rz ą d ó w i w z ro s te m p rz y c h o d ó w ; 4 - o d z n a c z a ją c y się b ra k ie m z m ia n lic z b y sie d z ib z a rz ą d ó w i w z ro s te m p rz y c h o d ó w ; 5 - p rz e d s ta w ia ją c y w z ro s t lic z b y sie d z ib z a rz ą d ó w p rz y sp a d k u p rz y c h o d ó w ; 6 - c e c h u ją c y się w z ro s te m z a ró w n o lic z b y sie d z ib zarz ą d ó w , j a k i p rz y c h o d ó w . W d ru g iej ty p o ­ lo g ii z e sta w io n o z m ia n y p rz y c h o d ó w i z y sk ó w w sto su n k u d o ś re d n ic h z m ia n d la całej g ru p y b a d a n y c h k o rp o ra c ji. W y ró ż n io n o ty p y : I - c e c h u ją c y się s p a d ­ k ie m z a ró w n o zy sk ó w , j a k i p rz y c h o d ó w ; ty p II - u k a z u ją c y s p a d e k z y sk ó w i w z ro s t p rz y c h o d ó w p o n iż e j śred n iej k ra jó w E u ro p y Ś ro d k o w o -W sc h o d n ie j; ty p III - p rz e d s ta w ia ją c y sp a d e k z y sk ó w p rz y w z ro śc ie p rz y c h o d ó w p o w y żej śred n iej k ra jó w E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d n ie j; ty p IV - p re z e n tu je w z ro s t z y ­ sk ó w p o w y ż e j śred n iej i w z ro s t p rz y c h o d ó w p o n iż e j śred n iej k ra jó w E u ro p y Ś ro d k o w e j; ty p V - u k a z u je w z ro s t z a ró w n o zy sk ó w , j a k i p rz y c h o d ó w p o w y ­ żej śred n iej k ra jó w E u ro p y Ś ro d k o w o -W sc h o d n ie j.

B io rą c p o d u w a g ę su m a ry c z n e w a rto ś c i lic z b y sie d z ib zarz ą d ó w , ich p rz y c h o d ó w i z y sk ó w - d o m in u ją n a jw ię k s z e p a ń stw a . A b y u k a z a ć k o n d y ­ cję fin a n so w ą firm w p o s z c z e g ó ln y c h k ra ja c h p rz e a n a liz o w a n o śre d n ie z y sk i i p rz y c h o d y p rz e lic z o n e n a j e d n ą k o rp o ra c ję w d a n y m p a ń stw ie . T ego ty p u w y n ik i m o g ą d a ć p e w ie n o b ra z d o ty c z ą c y ła tw o ś c i p ro w a d z e n ia b iz n e s u lu b te ż o g ó ln e j sy tu a c ji g o sp o d a rc z e j d a n e g o k ra ju . W ty m c e lu p rz e d s ta w io n o śre d n ie z y sk i i p rz y c h o d y p rz y p a d a ją c e n a j e d n ą firm ę w d a n y m p a ń s tw ie , k tó re o d n ie ­ sio n o do ś re d n ic h p a ra m e tró w d la w s z y s tk ic h firm E u ro p y Ś ro d k o w o -W s c h o d ­ n ie j. U tw o rz o n o ty p o lo g ię , b io rą c ą p o d u w a g ę z m ia n y ś re d n ic h p rz y c h o d ó w i z y sk ó w w sto su n k u do śred n iej d y n a m ik i o b lic z o n e j d la w s z y s tk ic h b a d a n y c h firm . W te n sp o só b o trz y m a n o c z te ry ty p y k ra jó w : ty p A - le g ity m u ją c y się p rz y c h o d a m i p o w y ż e j śred n iej i z y sk a m i ró w n ie ż p o w y ż e j śre d n ie j; ty p B - u k a z u ją c y k ra je , w k tó ry c h firm y u z y s k u ją p rz y c h o d y p o w y ż e j śred n iej i z y sk i p o n iż e j śre d n ie j; ty p C - w k tó ry c h p rz y c h o d y są n iż sz e o d śre d n ie j, a z y sk i w y ż sz e o d śre d n ie j; ty p D - p rz e d s ta w ia ją c y z a ró w n o p rz y c h o d y , j a k i z y sk i p o n iż e j śred n ie j.

Sytuacja finansowa korporacji w edłu g kraju siedziby zarządu

N a jw ię k sz y c h 6 0 0 firm re g io n u w 2 0 0 8 ro k u z lo k a liz o w a n y c h b y ło w 14 p a ń ­ stw a c h (ryc. 1). N ie z a u w a ż o n o ic h w A lb an ii, B o śn i i H e rc e g o w in ie , K o so w ie o ra z M o łd aw ii. Z k o le i w 2 0 1 2 ro k u p o ja w iły się w z e sta w ie n iu 2 firm y z B o śn i i H erceg o w in y , n a to m ia st n ad al g o sp o d a rk i A lb an ii, K o s o w a i M o łd a w ii są z b y t słabe, aby w y k re o w a ć ta k siln e firm y.

liczba siedzib zarządów 2008=100

■ 2012 rok ■ 2008 roku A 2008=100

R yc. 1. D y n a m ik a liczb y sied zib z a rz ą d ó w n a jw ię k sz y c h firm w E u ro p ie Ś ro d k o w o -W sch o d n iej w la ta c h 2 0 0 8 -2 0 1 2 w g p a ń stw

Źródło: opracowanie własne na podstaw ie Deloitte Central Europe Top 500 report.

Z d e c y d o w a n ie n ajw ięcej sied zib zarz ą d ó w w 2 0 0 8 ro k u z n a jd o w a ło się w P o lsc e (217), co stan o w iło aż 3 6 ,2 % b a d a n y c h p o d m io tó w g o sp o d a rc z y c h (ryc. 1). N a k o le jn y m m ie jsc u z n a la z ła C zech y (85), W ęg ry (74) i U k ra in a (56). N a le ż y n ad m ie n ić , że w ię k sz o ść z n ic h z n ajd u je się w sto łe c z n y c h o b sz a ra c h m e ­ tro p o lita ln y c h ty c h p a ń s tw 11. R ó w n ie ż w 20 1 2 ro k u te k ra je d o m in o w a ły w E u ro ­ p ie Ś ro d k o w o -W sc h o d n ie j, je d n a k ż e w y stę p o w a ły w n ic h n ieco in n e ten d en cje. W la ta c h 2 0 0 8 -2 0 1 2 z a u w a ż o n o zn a c z n e zm n ie jsz e n ie się liczb y sied zib

zarzą-11 P. Raźniak, S. D orocki, A. W iniarczyk-Raźniak, M. Płaziak, A.I. Szymańska, D ynam ika zm ian p o ­ zycji m iast..., op. cit.; P. Raźniak, S. D orocki, A. W iniarczyk-Raźniak, E astern European cities as com m and an d control centres in time o f econom ic crisis, „A cta G eographica Slovenica” 2018, http://dx.doi.org/10.3986/ AGS.3124.

d ó w w P o lsce (-8 ,2 % ), n a to m ia st w ty m sam y m czasie p o p ra w iła się sy tu a c ja firm cze sk ic h , co p rz e ło ż y ło się n a 2 3 ,5 % w z ro st ic h lic z b y (+ 20 firm ). W y so k ą d y n a m ik ę lic z b y sied zib z a rz ą d ó w za n o to w a n o ró w n ie ż n a S ło w acji (1 9 ,4 % ) i n a L itw ie (16,7% ). Je d n a k ż e w 6 k ra ja c h zau w a ż o n o u je m n ą d y n a m ik ę , k tó ra n a j­ b ard ziej w id o c z n a b y ła w B u łg a rii (-40% ). M o że to b y ć z w ią z a n e ze z łą sy tu a c ją w g o sp o d a rc e k ra ju , p rz e ja w ia ją c ą się sp ad k iem P K B , p ro d u k c ji p rzem y sło w ej o ra z w z ro ste m b e z ro b o c ia 12. R ó w n ie ż d u że sp ad k i z a n o to w a n o w E sto n ii (-2 5 % ) i S ło w en ii (-11,1% ).

Ryc. 2. D y n a m ik a p rz y c h o d ó w ze sp rzed aży n a jw ię k sz y c h firm w E u ro p ie Ś rodkow ej w latach 2 0 0 8 -2 0 1 2 w g p a ń stw

Źródło: opracow anie w łasne n a podstaw ie D eloitte C entral Europe Top 500 report.

W sz y stk ie an a liz o w a n e firm y w 201 2 ro k u w y g e n e ro w a ły p rz y c h o d y w w y so k o śc i 789,4 m ld E u ro (ryc. 2). M im o sp o w o ln ie n ia g o sp o d a rc z e g o 600 n a jw ię k sz y c h firm zan o to w a ło 6 ,8 % w z ro st p rz y c h o d ó w w la ta c h 2 0 0 8 -2 0 1 2 . N a jw ię k sz e p rz y c h o d y z a n o to w a ły k o rp o ra c je z lo k a liz o w a n e w P o lsce (273,9 m ld E u ro ) i b y ła to p o n a d d w u k ro tn ie w ię k s z a w a rto ść n iż w p rz y p a d k u firm c z e sk ic h (1 3 7 ,9 m ld E u ro ) i p ra w ie trz y ra z y w ięcej n iż n a W ę g rz e c h (1 0 1 ,8 m ld E uro). Z k o le i n a jn iż sz e p rz y c h o d y zau w a ż o n o w M a c e d o n ii (0,58 m ld E u ro ), co sp o w o d o w a n e je s t w y stę p o w a n ie m ty lk o je d n e j firm y w z estaw ien iu . R ó w n ie ż

12 W. Bartlett, I. Prica, The Variable Im pact o f the G lobal E conom ic Crisis in South E a st Europe, L S E E — R esearch on South E astern Europe, London 2012, s. 37.

n ie z n a c z n e w a rto śc i z a u w a ż o n o w B o śn i i H erc e g o w in ie o raz E sto n ii. Jed n ak że b io rą c p o d u w a g ę d y n a m ik ę p rzy ch o d ó w , zd e c y d o w a n ie w y b ija się Ł o tw a (35% ), S ło w a c ja (2 0 ,8 % ) i C zech y (19,6% ). In te re su ją c o p rz e d sta w ia się sy tu a c ja tzw. k ra jó w b a łty c k ic h (E sto n ia, L itw a i Ł o tw a). W e w sz y stk ic h trz e c h p rz y p a d k a c h w la ta c h 2 0 0 8 -2 0 1 2 z a n o to w a n o sp a d e k P K B , k tó ry n a jsiln ie jsz y b y ł w E s to ­ nii, a n a jm n ie jsz y n a L itw ie 13. P o d w z g lę d e m zm ia n p rz y c h o d ó w b a d a n y c h k o r­ p o ra c ji u m ie jsc o w io n y c h w k ra ja c h b a łty c k ic h zd e c y d o w a n ie d o m in u je Ł o tw a (n a jw ię k sz a d y n a m ik a w E u ro p ie Ś ro d k o w o -W sc h o d n ie j) o raz L itw a (14,4% ), n a to m ia st E sto n ia z a n o to w a ła p ra w ie d w u k ro tn y sp ad ek p rz y c h o d ó w (-48,1% ), co b y ło n a jg o rsz y m w y n ik ie m w b a d a n y c h k rajach.

P o z y ty w n y m asp e k te m je s t g en eraln y w z ro st p rz y c h o d ó w n a jw ię k sz y c h firm , je d n a k ż e n a leży p a m ię ta ć , że w b a d a n y m re g io n ie w y stę p u je zn ac z n e z ró ż ­ n ic o w a n ie i o b o k krajów , w k tó ry c h za u w a ż o n o p o z y ty w n e zm ian y w y stę p u ją tak ie, g dzie sp o w o ln ie n ie g o sp o d arcze o d b iło się n a p rz y c h o d a c h n a jw ię k sz y c h k o rp o racji.

zysk firm w mld Euro

12 2008= 100

I I

zysk w 2012 roku zysk w 2008 roku A 2008=100

R yc. 3. D y n a m ik a zy sk ó w n e tto n a jw ię k sz y c h firm w E u ro p ie Ś ro d k o w o ­ W sch o d n iej w la ta c h 2 0 0 8 -2 0 1 2 w g p a ń stw

Źródło: opracow anie w łasne na podstaw ie Deloitte Central Europe Top 500 report.

13 L. Tanning, T. Tanning, C om panies w orking efficiency before and after the econom ic crisis o f the Latvia example, „G lobal A dvanced R esearch Journal o f M anagem ent and Business Studies” 2013, 2 (3), s. 126­

S p o w o ln ie n ie g o s p o d a rc z e m ia ło w ię k s z y w p ły w n a z y sk i b a d a n y c h firm n iż n a ic h p rz y c h o d y . W 2 0 1 2 ro k u z y sk i w y n io s ły 34,5 m ld E u ro i w z ro s ły ty lk o o 0 ,8 % w sto su n k u d o 2 0 0 8 ro k u (ry c. 3). N a le ż y z a u w a ż y ć , że firm y z lo k a liz o w a n e w P o lsc e i C z e c h a c h z a n o to w a ły b a rd z o z b liż o n e z y sk i - o d p o ­ w ie d n io 11 2 8 0 i 11 2 2 6 m ln E u ro . T a k a s y tu a c ja m a m ie jsc e m im o że w P o lsce z lo k a liz o w a n y c h j e s t p ra w ie d w u k ro tn ie w ięcej firm (ry c. 1) g e n e ru ją c y c h p o ­ n a d d w u k ro tn ie w y ż sz e p rz y c h o d y (ry c. 2) n iż w C z e c h a c h . S ą to d w a w y ra ź n ie d o m in u ją c e k ra je p o d w z g lę d e m o m a w ia n e g o p a ra m e tru , n a co w s k a z u je fak t, iż firm y z lo k a liz o w a n e n a S ło w a c ji w y g e n e ro w a ły z y sk i p o n a d trz y k ro tn ie n iż ­ sze n iż p o ls k ie c z y te ż c z e sk ie (ry c. 3). P o z y ty w n y m a s p e k te m j e s t fa k t, że w 2 0 1 2 ro k u stra ty z a n o to w a ły je d y n ie firm y z B o śn i i H e rc e g o w in y , p o d c z a s g d y w 2 0 0 8 ro k u stra ty z a u w a ż o n o w S erb ii o ra z B u łg a rii. Z k o le i b a rd z o in ­ te re s u ją c o p r z e d s ta w ia się d y n a m ik a z y sk ó w w la ta c h 2 0 0 8 - 2 0 1 2 w p rz y p a d ­ k u firm c z e s k ic h i p o ls k ic h , k tó re w 2 0 1 2 ro k u z a n o to w a ły b a rd z o z b liż o n e zy sk i. W o b y d w u k ra ja c h z a u w a ż o n o d o d a tn ią d y n a m ik ę , je d n a k w C z e c h a c h b y ła o n a z n a c z n ie w y ż s z a (5 7 ,1 % ), n iż w P o lsc e (1 3 ,0 % ). Je ż e li te n d e n c ja się u trz y m a , to ju ż w n ie d łu g im c z a sie łą c z n e z y sk i firm c z e s k ic h b ę d ą w ię k sz e n iż u p ó łn o c n e g o są sia d a . N a jw ię k s z ą d y n a m ik ę z y sk ó w z a o b s e rw o w a n o n a Ł o ­ tw ie (5 0 2 ,2 % ), j e d n a k n a le ż y p a m ię ta ć , że p u n k te m w y jś c io w y m w 2 0 0 8 ro k u b y ła b a rd z o n is k a ic h w a rto ś ć (63,5 m ln E u ro ). R ó w n ie ż b a rd z o p o z y ty w n e z m ia n y z a s z ły w firm a c h se rb s k ic h i b u łg a rs k ic h , g d z ie n a s tą p iło p rz e jś c ie ze s tra t w 2 0 0 8 ro k u do w y n ik u d o d a tn ie g o w 2 0 1 2 ro k u , m im o sp a d k u p rz y c h o ­ d ó w w ty m o k re sie w o b y d w ó c h k ra ja c h .

M o ż n a za u w a ż y ć z n aczn ie w ię k sz y w p ły w sp o w o ln ie n ia g o sp o d a rc z e g o n a zy sk i n iż n a p rz y c h o d y n a jw ię k sz y c h k o rp o ra c ji w E u ro p ie Ś ro d k o w ej. Z y sk i w z ro sły je d y n ie w 6 k ra ja c h , p o d c z a s g d y sp ad ek zan o to w a n o w 8. N ajb ard ziej n e g a ty w n ie w y b ija ją się M a c e d o n ia , S ło w e n ia i L itw a, m im o iż w tej o statniej w z ro sły p rz y c h o d y i z w ię k sz y ła się lic z b a sied zib zarządów .

Typologie krajów w edług lokalizacji siedziby zarządów

P o d w z g lę d e m z m ia n lic z b y sied zib z a rz ą d ó w i p rz y c h o d ó w E u ro p a Ś ro d ­ k o w o -W sc h o d n ia je s t b a rd z o z ró ż n ic o w a n a (ryc. 4). N a jle p sz y ty p 6 re p re z e n ­ tu ją c y d o d a tn ią d y n a m ik ę , za ró w n o lic z b y sied zib zarząd ó w , ja k i p rz y c h o d ó w rep rezen tu ją: C zechy, S ło w acja, W ę g ry i L itw a. Z k o lei in te re su ją c y m je s t ty p 3, g d zie m im o sp ad k u lic z b y siedzib z a rz ą d ó w p o z o sta łe firm y z a n o to w a ły z n a c z ą ­ c y w z ro st p rz y c h o d ó w (P o lsk a, U k ra in a i C h o rw acja). N a jg o rs z a sy tu a c ja w y s tę ­ p u je w p o łu d n io w ej części reg io n u , g d z ie d o m in u ją n a jsła b sz e ty p y 1 i 2 (S ło w e ­ n ia, B u łg aria, S erbia, M aced o n ia). Jed n o c z e śn ie w tej części b a d a n e g o o b sz a ru w K o so w ie i A lb an ii, za ró w n o w 2 0 0 8 , ja k i 2 0 1 2 ro k u , n ie fu n k c jo n o w a ła ża d n a firm a z an alizo w an ej listy k o rp o racji.

Typy p aństw

1 - sp ad ek liczby siedzib zarządów, spadek p rzy ch o d ó w 2 | | - b rak z m ian liczby siedzib zarządów , spadek p rzy ch o d ó w 3 | | - sp ad ek liczby siedzib zarządów, w zrost p rzy ch o d ó w 4 | | - b rak z m ian liczby siedzib zarządów , w zrost p rzy ch o d ó w 5 | | - w zro st liczby siedzib zarządów , spadek p rzy ch o d ó w 6 | - w zro st liczby siedzib zarządów , w zrost p rzy ch o d ó w

| - b rak firm w 2008 r. I I - b rak firm w 2008 i 201 2 r.

Ryc. 4. T y p o lo g ia k ra jó w w e d łu g d y n a m ik i lic z b y siedzib z arząd ó w i p rz y c h o d ó w n a jw ię k sz y c h firm w E u ro p ie Ś ro d k o w ej w la ta c h 2 0 0 8 -2 0 1 2 Źródło: opracow anie w łasne na podstaw ie Deloitte Central E urope Top 500 report.

Typy państw

I | | - spadek zysków, spadek przychodów

II | | - spadek zysków, w zrost p rzychodów poniżej średniej

II I | | - spadek zysków, w zrost p rzychodów pow yżej średniej IV | | - w zrost zysków powyżej średniej

w zrost przychodów poniżej średniej V | | - w zrost zysków powyżej średniej

w zrost przychodów powyżej średniej

U l - brak firm w 2008 r. | - brak firm w 2008 i 2012 r.

Średni w zrost zy sk ó w firm z listy D eloitte 500+100 w C entral Europe +0,79% Średni w zrost p rzychodów firm z listy D eloitte 500+100 w Central E urope +6,56%

Ryc. 5. T y p o lo g ia k ra jó w w e d łu g d y n a m ik i zy sk ó w n e tto i p rz y c h o d ó w ze sp rzed aży n a jw ię k sz y c h firm w E u ro p ie Ś ro d k o w o -W sch o d n iej w latach 2 0 0 8 -2 0 1 2

Źródło: opracow anie w łasne na podstaw ie Deloitte Central E urope Top 500 report.

W k o lejn ej ty p o lo g ii z e sta w io n o d y n a m ik ę zy sk ó w i p rz y c h o d ó w n a jw ię k ­ szy ch k o rp o racji. M o ż n a z a u w a ż y ć tutaj b a rd z o w y ra ź n y p o d z ia ł n a część p ó ł­ n o c n ą i p o łu d n io w ą (ryc. 5). T ylko w części p ó łn o cn ej w y stę p u ją k ra je z a lic z o ­ n e do ty p u V (C zechy, S ło w acja, E sto n ia), w k tó ry c h firm y z a n o to w a ły w z ro st z y sk ó w o raz b a rd z o d y n a m ic z n y w z ro st p rzy ch o d ó w . Z k o lei n a jsła b sz e typy, p o z a E sto n ią, re p re z e n to w a n e są w części p o łu d n io w ej reg io n u . In te re su ją c y m p rz y k ła d e m są W ęgry, k tó re z a n o to w a ły w z ro st liczb y siedzib zarz ą d ó w oraz

p rzy ch o d ó w , je d n a k z n a c z n y sp a d e k z y sk ó w sp o w o d o w ał, że zo sta ły zalic z o n e do słab eg o ty p u II. Jesz c z e g o rsz a sy tu a c ja w y stę p u je w B u łg arii, g d zie sp ad ły zaró w n o z y sk i p rz y c h o d y (typ I), m im o w z ro stu liczb y sied zib zarządów .

Średnie w yniki finansowe na jed n ą firmę w edług kraju siedziby zarządu

P a ra m e try fin an so w e firm , z a g re g o w a n e do p o z io m u k ra ju sied zib y zarząd u , u k a z u ją o g ó ln ą siłę d an eg o p ań stw a. P o sz c z e g ó ln e p a ra m e try fin an so w e z a le ż ą g łó w n ie o d liczb y sied zib z a rz ą d ó w i tru d n o so b ie w y o b razić, że b y np. 20 0 firm z sie d z ib ą w P o lsce, w y g e n e ro w a ło m n ie jsz e p rz y c h o d y n iż k ilk a /k ilk a n a śc ie k o rp o ra c ji z lo k a liz o w a n y c h w in n y ch p ań stw ach . Ś red n ie w y n ik i fin an so w e k o r­ p o racji d an eg o k raju , n ie z a le ż n ie o d ich ilości, m o g ą u k a z a ć ła tw o ść p ro w a d z e ­ n ia b iz n e su b ą d ź te ż o g ó ln ą sy tu ację g o sp o d a rc z ą kraju.

Ryc. 6. Ś red n ie p rz y c h o d y ze sp rzed aży i zy sk i n etto n a 1 firm ę w e d łu g k ra ju sied zib y z a rz ą d u w E u ro p ie Ś ro d k o w o -W sch o d n iej w lata c h 2 0 0 8 i 2 0 1 2 Źródło: opracow anie w łasne n a podstaw ie D eloitte Central Europe Top 500 report.

Z d e c y d o w a n ie n a jw y ż sz e p rz y c h o d y p rz y p a d a ją c e n a je d n ą firm ę w 20 1 2 ro k u w y s tę p u ją w B u łg arii (1 6 7 2 m ln E u ro , ryc. 6). G łó w n ie je s t to z a słu g ą se k ­ to ra en e rg e ty c z n e g o i w y d o b y w c z e g o , k tó ry g en e ru je aż 6 1 % p rz y c h o d ó w a n a ­ liz o w a n y c h firm z te g o k raju . W arto z w ró c ić u w a g ę n a fak t, że w 2008 ro k u n a je d n ą k o rp o ra c ję p rz y p a d a ło je d y n ie 1168 m ln E uro. R ó w n ie ż w y so k ie średnie p rz y c h o d y z a n o to w a ły firm y u k ra iń sk ie (1 6 1 6 m ln E uro). D o p ie ro n a k o le jn y c h m ie jsc a c h ze z n aczn ie m n ie jsz y m i śred n im i p rz y c h o d a m i z n a jd u ją się k o rp o racje p o lsk ie (1 3 8 4 m ln E u ro ) i w ę g ie rsk ie (1 3 5 7 m ln E uro). Z k o le i n a jm n ie jsz e fir­ m y, p o d w z g lę d e m g e n e ro w a n y c h p rzy ch o d ó w , z n a jd u ją się w M a c e d o n ii i E sto ­ n ii (po 589 m ln E uro). Z drugiej stro n y p ro w a d z e n ie b iz n e su w E sto n ii p rzy n o si n a jw ię k sz e śred n ie zy sk i sp o śró d a n a liz o w a n y c h k ra jó w (125 m ln E uro). R ó w ­