5. Warszawa w oczach obcokrajowców –
http://www.erasmus.org.pl/odnosniki-podstawowe/o-programie.html (dostęp:
09.06.2017).
7. Główny Urząd Statystyczny w Warszawie.
(2016). Rocznik Statystyczny Warszawy.
Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych.
8. Główny Urząd Statystyczny w Warszawie.
(2017). Turystyka w m.st. Warszawie w 2016 r., Warszawa: Mazowiecki Ośrodek Badań Regionalnych.
9. La Repubblica. (2017). Sondaż: Warszawa najlepszym miastem w Europie na Erasmusa.
https://www.wprost.pl/kraj/10051585/Sondaz- Warszawa-najlepszym-miastem-w-Europie-na-Erasmusa.html (dostęp: 18.05.2017).
10. Minta, M. (2017). Przewodnik Michelin 2017:
Atelier Amaro i Senses utrzymały gwiazdki, http://warszawa.wyborcza.pl/warszawa/7,5442 0,21462566,przewodnik-michelin-2017-atelier-amaro-i-senses-utrzymaly-gwiazdki.html (dostęp: 24.05.2017)
11. Paris, N. (2014). Warsaw is ‘cheapest city for a cultural break’.
http://www.telegraph.co.uk/travel/destinations/
europe/poland/warsaw/articles/Warsaw-is-cheapest-city-for-a-cultural-break/ (dostęp:
20.05.2017) 1 Świątkowska, M. (2009).
Współczesne trendy rozwojowe hotelarstwa.
W: Funkcjonowanie przedsiębiorstwa hotelarskiego. Warszawa: SGGW.
12. Polska Organizacja Turystyczna. (2016).
Frekwencja w atrakcjach turystycznych w latach 2011-2015. Kraków-Warszawa: POT.
13. Szubstarski, R. (2017). Megaboom w Warszawie. Hotelarz, 3 (650).
14. Wróbel, U. (2017). Festiwale filmowe w Warszawie.
https://www.zmieniamymiasto.pl/kultura/festi wale-filmowe-w-warszawie/ (dostęp:
20.05.2017).
Piotr Majdak; p.majdak@wp.pl
Jakub Mosz
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie Podmiotowe aspekty jakości turystycznych
Streszczenie
Celem niniejszego artykułu jest rozważenie pojęcia "atrakcyjności turystycznej" rozpatrywanej z punktu widzenia jakości doznania turystycznego. Z punktu widzenia doświadczeń turystycznych dotyczących dwóch kategorii dichotomi, cech jakości turystycznej i różnicowania turystyki. Ta perspektywa wskazuje na złożoność kategorii „atrakcyjności turystycznej", która obok omawianych zmiennych uwzględnia subiektywnie postrzegane aspekty doświadczenia turystycznego. Punktem odniesienia do dyskusji jest kategoria turystów - temat doświadczenia turystycznego.
Koncepcja atrakcyjności turystycznej obejmuje jej semantyczność, co jest subiektywnie doświadczane tak samo jako atrakcyjne oraz co jest obiektywizowane jako atrakcyjne i rozpowszechnione.
Słowa kluczowe: jakość turystyki, atrakcja turystyczna, Dark tourism Abstract
The aim of this article is to reflect on the concept of "tourist attractiveness" the considered from the point of view of the quality of the tourist experience. From the point of view of the tourist experience dealing with two categories of a dichotomous, with the qualities of tourism and diversification of the tourist subject. This perspective points to the complexity of the category of "tourist attractiveness", which is next to the objectified variables in question must take account of the subjectively perceived aspects of the tourist experience. The reference point for discussion is the category of tourist - the subject of the tourist experience.
The concept of tourist attractiveness includes its semantic what is subjectively experienced as attractive as what is objectified as an attractive and disseminated.
Keywords: tourist quality, tourist attraction, Dark tourism Wstęp
Celem artykułu jest refleksja nad pojęciem
„atrakcyjności turystycznej” rozważanej z punktu widzenia jakości doświadczenia turystycznego. Z punktu widzenia doświadczenia turystycznego mamy do czynienia z dwoma kategoriami o charakterze dychotomicznym, z jakościami turystyki i zróżnicowaniem podmiotu turysty. Taka perspektywa wskazuje na złożoność kategorii
„atrakcyjności turystycznej”, która obok zobiektywizowanych zmiennych przedmiotowych musi uwzględniać subiektywnie postrzegane aspekty doświadczenia turystycznego. Punktem odniesienia dla rozważań jest kategoria turysty - podmiotu doświadczenia turystycznego. Pojęcie atrakcyjności turystycznej zawiera w swojej strukturze semantycznej to co jest subiektywnie doświadczane jako atrakcyjne jak i to co jest jako atrakcyjne zobiektywizowane i upowszechnione.
Doświadczenie turystyczne jest formą praktyki współczesnego człowieka o wielu
zmiennych. Analizowane z punktu widzenia wolnego czasu odnosi się do głównie do motywacji hedonistycznych, przyjemności spędzania czasu, choć aksjologia hedonistyczna może dotyczyć tak biernego wypoczynku, jak aktywnej rekreacji fizycznej czy też potrzeb poznawczych, dostarczania przyjemności ciału i pobudzaniu aktywności naszego umysłu. Taka wielopostaciowość praktyk hedonistycznych nie ma na celu proponowania ich hierarchii, wskazywania tych pożądanych i napiętnowania tych nagannych, ale zwykłą konstatację wieloaspektowości motywacji do podejmowania aktywności turystycznej. Naturalną motywacją do turystyki jest doświadczenie atrakcji turystycznych. Atrakcje turystyczne należą do grupy powszechnie rozpoznawalnych znaków kulturowych, mają wymiar uniwersalny. Obejmują swoim zasięgiem geograficznym cały świat i są w owym całym świecie jako takie rozpoznawalne. To co najbardziej atrakcyjne było od zawsze
odnoszone do wymiaru globalnego. Atrakcją jest to co „wszyscy” są skłonni uznać za atrakcję, nie w wymiarze lokalnym, choć wszystkie one mają swoją lokalną przynależność, ale w wymiarze globalnym. Przykładem tego jest pierwsza z kategorii atrakcyjności jaką stanowi kategoria
„Siedmiu Cudów Świata Starożytnego”, wskazująca na cudowności w całym obszarze ówczesnego świata. Jej absolutyzujący charakter czyni z niej punkt odniesienia dla wszelkich rozważań o atrakcyjności turystycznej. Obiekty stanowiące jej warstwę przedmiotową były do pewnego stopnie doskonałe – jedyne w swoim rodzaju, a więc unikalne w skali światowej, niepowtarzalne, stanowiły przykład ludzkiego geniuszu i niezwykłych umiejętności artystycznych i technologicznych, na miarę biblijnej wieży Babel.
Jedyny z zachowanych cudów starożytności, piramidy w Gizie, należy dziś do klasycznych atrakcji turystycznych choć współcześnie musi konkurować z obiektami niedorównującymi mu wyjątkowością. Wiele z dzieł współczesnej cywilizacji usiłuje przejąć ów absolutyzm atrakcyjności, odwołując się do starożytnej wyjątkowości cudów świata, poprzez nawiązywanie do kategorii cudu świata w planie marketingowym, tak jak West Edmonton Mall w Kanadzie, nazywane „Ósmym cudem świata”, co ma mieć moc oddziaływania imperatywu turystycznego – konieczności odwiedzenia miejsca.
Kategoria atrakcyjności turystycznej jest kategorią niedookreśloną, zmienną, uwarunkowaną kulturowo. Można wskazać czynniki obiektywne atrakcyjności turystycznej, takie jak status kulturowy obiektów nie ulegający przewartościowaniu, tak jak w przypadku dzieł starożytności, Renesansu, dogodne położenie i warunki klimatyczne, czynniki ekonomiczne.
Zmienność realiów politycznych, klimatycznych, i przyrodniczych współczesnego świata sprawia, że one także mogą ulec zmianie i na skutek kataklizmów przyrody, aktów terroryzmu i zmian politycznych miejsca i obiekty obiektywnie atrakcyjne turystycznie utracą ten status. Turystyka jest praktyką czasów ładu i spokoju społecznego, wszelkie niepokoje i zawirowania społeczno-polityczne zatrzymują ludzi w domach, ograniczając wyjazdy zagraniczne lub zmieniając destynacje. Czynnik obiektywny jest zatem zmienną atrakcyjności turystycznej w odniesieniu
do danego czasu i miejsca, choć można przyjąć, że niezależnie od realiów codzienności pewne miejsca i obiekty będą niezmiennie budziły turystyczne pożądanie, tak jak starożytności, Ziemia Święta, czy muzea Europy.
Właściwą dla obiektywizacji atrakcyjności turystycznej wydaje się warstwa przedmiotowa doświadczenia turystycznego. Jest ona łatwo dostępna dla ocen i analiz, poddaje się analizom w aspektach ekonomicznym i aksjologicznym.
Zmiana kulturowa wyrażająca się w stylach życia, modach na określone wzory kulturowe, nie podważa statusu wartości uniwersalnych, dóbr kultury naszej cywilizacji, które chcemy chronić, zachować dla przyszłych pokoleń i których chcemy doświadczać w praktyce turystyki. Analiza produktów turystycznych wskazuje na pewną tendencję dotyczącą tworzenia dla turystyki masowej pakietów atrakcji turystycznych danego regionu, stanowiących wybór obiektów, tak kulturowych jak przyrodniczych, z całego zbioru potencjalnych atrakcji turystycznych regionu.
Takie pakietowe strukturowanie sprawia, że wszyscy odwiedzamy te same miejsca, co zgodnie z instynktem stadnym, zwiększa ich atrakcyjność.
Z punktu widzenia przeciętnego turysty masowego atrakcyjne dla niego jest to, co jest atrakcyjne dla innych. Takie miejsca cieszą się największym zainteresowaniem turystów w sezonie turystycznym, czyniąc z doświadczenia turystycznego doświadczenie stadne, podtrzymujące społeczne więzi i status wartości poszczególnych obiektów, ale raczej poprzez fakt uczestnictwa w doświadczeniu zbiorowym, niż autentycznego przeżycia estetycznego, konstytuującego wartości estetyczne, które znoszą warunki panujące wokół obiektów klasy „O” w sezonie turystycznym. Podczas gdy „cały świat”
zmierza do Galerii Uffizi we Florencji turysta indywidualny może wybrać się do Toskanii, by tam w lokalnych kościołach i muzeach doświadczać najwyższych wartości estetycznych sztuki Renesansu, nie należących do pakietu turysty masowego. Ujęcie pakietowe sprawia, że wiele cennych miejsc i obiektów pozostaje poza głównymi produktami turystycznymi, pozostając elementem potencjału turystycznego miejsca.
Można by zatem założyć, że atrakcyjność turystyczna danego miejsca jest wyższa niż oferowany produkt turystyczny. Wynika to z faktu olbrzymiego zróżnicowania indywidualnego
podmiotów doświadczenia turystycznego i wprowadza do refleksji nad kategorią atrakcyjności turystycznej czynnik subiektywny.
Subiektywne odczucie atrakcyjności jest powiązane z indywidualnym projektem wykorzystania czasu wolnego. Dominującą zmienną obok paternalistycznych modeli spędzania czasu wolnego jest zmienna podmiotowa, akcentująca wolność podmiotu w zakresie praktyk w czasie wolnym. Postawa wolnościowa to są wybory między alternatywnymi wartościami, odzwierciedlające potrzeby charakteryzujące naszą osobowość. Doświadczenie turystyczne oferuje różnego rodzaju jakości, odwołujące się do naszych zmysłów, naszego ciała, naszego umysłu.
Jakości turystyczne można zdefiniować jako pewne cechy doświadczenia turystycznego, z uwagi na które dokonujemy wartosciowań stanowiących podstawę naszych wyborów i decycji w obszarze turystyki. Jakości te związane są z wytworami świata kultury, ludzkimi działaniami, ze światem przyrody, z przyrodą nieożywioną. Wyobrażenia jakie towarzyszą wyborom turystycznym związane są z perspektywą doświadczania owych jakości. Można by je, dla uzyskania czytelnego obrazu, zestawić w skrajnie skomponowane pary jakości przeciwstawnych, których wybory świadczą o naszych potrzebach i pośrednio o nas samych. Doświadczenie turystyczne nie jest praktyką dochodzenie do cnoty moralnej, stąd też owe pary skrajności nie służą dokonywaniu wyborów zgodnie z Arystotelesowską regułą złotego środka, prowadząca nas ku doskonałości w postępowaniu.
Celem praktyki turystycznej jest doznanie przyjemności tu i teraz, a przyjemności owe nie mają statusu moralnego. W obszarze turystyki mamy bowiem do czynienia również z produktami, które umożliwiają doświadczenie przyjemności w danej kulturze zakazanych, takich jak alkohol, narkotyki, hazard, sex. Nie są one podstawą produktu turystycznego, ani nawet jego elementem strukturalnym, ale umożliwiają dotarcie do takiego miejsca, pobyt i konsumpcję. W określonych przypadkach można powiedzieć, że stanowią one cel wyjazdów turystycznych a produkt turystyczny jest środkiem do jego realizacji. Wyjazdy turystyczne mogą dotyczyć również praktyk uważanych za nieetyczne i wielu miejscach zakazanych, takich jak aborcja, eutanazja, sex z nieletnimi. Tego rodzaju praktyki mogą być
podstawą atrakcyjności turystycznej miejsca, choć tak pojmowana atrakcyjność turystyczna nie będzie obiektywizowana i upowszechniana, będzie postacią atrakcyjności oficjalnie drugoplanowej, nie eksponowanej ale też nie ukrywanej. W swoim podtekście będzie eksponowała prawo człowieka do wolności wyboru i praktyk w czasie wolnym.
Przyjmując założenie, że człowiek ma prawo do takich praktyk w czasie wolnym jakie przynoszą mu przyjemność i spełnienie, dopuszczamy margines praktyk, które mogą być nie akceptowane z etycznego punktu widzenia.
Ekonomiczna zmienna doświadczenia turystycznego ma tu niezwykle silny wplyw na taką postawę tolerancji. Te „ciemne” jakości turystycznej atrakcyjności należą do skrajnej strony doświadczenia turystycznego, do obszaru
„dark turism”.
Na drugim biegunie znajdują sie jakości odnoszące się do klasycznych aspektów doświadczenia turystycznego: przyrody, ruchu, kultury i relacji międzyludzkich. Te jakości można by ustrukturować w pary jakości przeciwstawnych, charakteryzujących różne formy produktu turystycznego. Do takich jakości przeciwstawnych należałyby takie jakości jak: gwar i cisza, tłoczno i pusto, tanio i drogo, luksusowo i prosto, aktywnie i biernie, ekstremalnie i łatwo, zaplanowanie i żywiołowo, fizycznie i intelektualnie, ograniczone i wolne, skończone i otwarte /w czasie/, znane i nieznane, powtarzalne i odkrywcze, miasto i natura, ciepło i zimno, samotnicze i grupowe.
Te pary ukazują krańcowo odmienne stany doświadczenia turystycznego mogące na równi być podstawą atrakcyjności turystycznej miejsca lub produktu. Współczesny obraz społecznego zróżnicowania, rożnorodność stylów życia, zmienność mód, zróżnicowane hierarchie wartości, bogactwo modeli spędzania czasu wolnego, pozwalają zakładać, że wszystkie z owych jakości znajdują swoich amatorów i mogą być przedmiotem doświadczenia turystycznego wprost, bądź w postaci dookreślającej produkt. Możliwe produkty turystyczne stanowią kompozycje owych jakości, których dominanty przesądzają o wyborze produktu.
Z punktu widzenia twórców produktu pewne jakości doświadczenia turystycznego będą miały charakter zobiektywizowany, jako element rzeczywistości, ale subiektywnie oceniany jako podstawa turystycznej atrakcyjności. Ta dwoista
swoistość pozwala na poszukiwanie atrakcyjności turystycznej nie w obiektywnej naturze warstwy przedmiotowej ale w subiektywnych nastawieniach podmiotów doświadczenia turystycznego.
Mając do dyspozycji dowolną jakość rzeczywistości, jej formę przedmiotową, możemy poszukiwać podmiotu, który uzna ją za atrakcyjną.
W obszarze turystyki kulturowej odnajdujemy bardzo wiele niezwykle zindywidualizowanych przedmiotów.
Pierwszym krokiem powinna być umiejętność spojrzenia na sferę przedmiotową pod kątem jej potencjalnej atrakcyjności dla zróżnicowanej kategorii podmiotów. Taki punkt widzenia pozwala na dostrzeżenie, tkwiących w sposób naturalny w rzeczywistości, potencjalnych jakości turystycznych, do których można dobudowywać nową warstwę przedmiotową pozostającą w spójnym związku z jakościami w niej już umieszczonymi. Taka turystyczna dobudowa będzie wtedy w istocie swojej rozwijała, czy też wzbogacała lub wręcz wyzwalała tkwiącą naturalnie w przestrzeni atrakcyjność turystyczną.
Jej dostrzeżenie jest często niemożliwe na skutek przyjęcia ujednoliconego modelu podmiotu turystycznego, ograniczającego sposób postrzegania rzeczywistości do kulturowo aprobowanego kanonu. Dotyczy to całej skali przestrzeni turystycznej, począwszy od pojedynczego gospodarstwa agroturystycznego po region i kraj jako kategorię nadrzędną.
Wspomniane pary przeciwstawnych pojęć odnoszących się do natury i atrakcyjności rzeczywistości turystycznej można by pogrupować na te związane z kategorią podmiotu doświadczenia turystycznego i te określające przedmiotową warstwę produktu turystycznego jaką jest turystyczne otoczenie człowieka.
Przykładem podmiotowego ujęcia mógłby być następujący zbiór dychotomii:
1. dychotomie odnoszące się do natury podmiotu:
potrzeba samotności i potrzeba towarzystwa, postawa medytacyjna i potrzeba zabawy, nastawienie na przedmioty i nastawienie na zdarzenia, oczekiwanie przewidywalnych jakości i potrzeba doświadczania nowości, nieprzewidywalnych jakości turystycznych 2. dychotomie odnoszące się do indywidualnych
potrzeb podmiotu: potrzeba spokoju i potrzeba dziania się, natłoku zdarzeń, potrzeba powtarzalności - powroty do tych samych
miejsc i potrzeba nowości - przebywanie za każdym razem w innym miejscu, potrzeba długiego pobytu w jednym miejscu i potrzeba częstych zmian miejsca pobytu, potrzeba wyciszenia i potrzeba nowych emocji, potrzeba luksusu i potrzeba prostoty egzystencji, potrzeba doświadczania nowych smaków i poszukiwanie smaków tradycyjnych.
Przykładem ujęcia przedmiotowego mogłyby być następujące dychotomie:
1. dychotomie określające rodzaj przestrzeni turystycznej: woda i góry, miasto i wieś, przyroda i cywilizacja
2. dychotomie charakteryzujące przestrzeń turystyczną: cisza i gwar, pustka i tłok, ciasnota i przestrzeń, upał i zimno, wietrznie i cicho/bezwietrznie/
Stawiając kwestię atrakcyjności turystycznej miejsca lub produktu turystycznego powinniśmy brać pod uwagę praktyczną niedefiniowalność pojęcia „atrakcyjności turystycznej” wynikającą z uzależnienia jego znaczenia od subiektywnych odczuć podmiotu doświadczenia turystycznego.
Walory turystyczne mają charakter zmienny, związany ze zmianami kulturowymi mającymi miejsce w historii. Znaczenie jakie nadajemy postaciom, zdarzeniom i miejscom nie ma charakteru stałego. Rewolucje kulturowe, z jakimi mamy do czynienia, potrafią usuwać w niepamięć walory historyczne nie pasujące do nowych strukturowań społecznych. Będąc istotami wolnymi w sferze nadawania znaczeń jesteśmy jednocześnie istotami uzależnionymi od kulturowych ikon atrakcyjności. Można by powiedzieć, że tak na dobrą sprawę wybory jakich dokonujemy są wyborami pomiędzy owymi kulturowymi wzorami jakie oferuje nam społeczeństwo, w którym żyjemy. Potrzeba wyróżniania się, zaznaczania swojego wyróżnionego społecznego statusu, wyrażać się może w poszukiwaniu jakości nie dostępnych przeciętnemu turyście, takich jak chociażby celebryckie trekingi przez Syberię. W rzeczywistości jednak prawdziwym twórcą wzorów turystycznej atrakcyjności są współczesne media kultury masowej oferujące zróżnicowane ale jednocześnie, zgodnie z naturą mediów, zuniwersalizowane jej modele. Samotni celebryci upowszechniają w mediach relacje ze swoich
„pionierskich produktów turystycznych”, które
stają sie następnie wzorami do naśladowania dla innych.
Dzięki tej uniwersalizacji aksjologicznej w obszarze turystyki funkcjonują uznane modele atrakcyjnych produktów turystycznych, zmieniających się wraz ze zmianami w turystycznej modzie i stylach spędzania wolnego czasu. Prowadzi to do swoistej standaryzacji obszaru turystyki zwłaszcza w zakresie oferowanych produktów turystycznych dla turystyki masowej. Przeciętny odbiorca treści kultury masowej doświadcza wizualnie, dzięki mediom, praktycznie wszystkich współczesnych atrakcji turystycznych. Obrazowanie atrakcji turystycznych dokonuje się z wykorzystaniem nowoczesnych technik filmowych, czego efektem są swoistego rodzaju mini etiudy filmowe, nadające pokazywanym treściom aurę bajkowej tajemniczości, tak jak w przypadku „spotów”
reklamujących atrakcje turystyczne Turcji, sięgającej do funkcjonujących w kulturze masowej ikon, takich jak chociażby charakterystyczny dla kultury arabskiej – latający dywan. Programy promowane przez narodowe organizacje turystyczne starają się pokazywać zróżnicowany obraz swoich krajów, wysuwając na plan pierwszy dwie zasadnicze zmienne atrakcyjności – walory poznawcze i rekreacyjne, które w przedstawianym obrazie atrakcji turystycznych kraju dopełniają się wzajemnie, składając się na jeden produkt turystyczny – taki jak np. Cypr.
Atrakcyjność walorów poznawczych wyrażamy zwyczajowo poprzez odwołanie się do czytelnych ikon z obszaru historii sztuki. Na materiałach reklamowych pojawiają się zatem czytelne kształty budowli architektonicznych wskazujące na charakter epoki jaką mamy do zaoferowania. I tak czasy kultury starożytnej Grecji zwykle wyraża kolumna w stylu jońskim, czasy starożytnego Rzymu uosabia amfiteatr, czasy chrześcijańskie najbardziej czytelne wydają się poprzez formę kościoła, romańskiego, gotyckiego lub barokowego, wiek XVII i XVIII definiowany jest przez architekturę pałacową, współczesność przez architekturę wysokości, wertykalizm XXI wieku.
Destynacje kanonu kulturowego takie jak Włochy i Francja, opisywane są przede wszystkim poprzez walory kulturowe stanowiące ich własność immanentną. Bliska im Hiszpania odwołuje się do walorów rekreacyjnych, pokazując jakości kulturowe w aspekcie fakultatywnym. Egipt
będący w początkach wieku XX mekką kultury starożytności, dziś na plan pierwszy wysuwa walory rekreacyjne. Największą harmonię z uwagi na swoje położenie zdaje się prezentować Grecja.
Zróżnicowanie podmiotów turystycznych pozwala jednak na kontestowanie standardów kultury masowej i pojawienie się na turystycznym rynku oczekiwań niestandardowych wymagających analogicznie niestandardowych produktów. Ta sytuacja może ulec również odwróceniu i moglibyśmy mówić o działaniach wychodzących naprzeciw modelowemu niestandardowemu turyście. Działaniach polegających na tworzeniu nowego rodzaju produktów, podążających za zamianami zachodzącymi w stylu życia i turystycznych modach, z przeświadczeniem o możliwości znalezienia na niego nabywców.
Plastyczność współczesnych organizatorów turystyki jest pod tym względem zadziwiająca i zdaje się odpowiadać koncepcji zróżnicowania potrzeb i oczekiwań podmiotu turystycznego.
Turystyka wyrastając na jedną z ważniejszych dziedzin współczesnego życia ekonomicznego zdaje się być zdolna do zagospodarowania wszelkich potrzeb człowieka. Niepodważalnym tego przykładem zdaje się być „astroturystyka”
mająca zaspokoić ludzkie pragnienie lotów w kosmos. Różnego rodzaju formy „turystyki niszowej”, jaką z punktu widzenia turystyki masowej jest również „astroturystyka” dopełniają obrazu współczesnego człowieka - podmiotu turystyki. Nie staną się one szybko formą turystki masowej, zarówno ze względów finansowych, cywilizacyjnych, ale także z uwagi na brak pewnego rodzaju potrzeb u przeciętnego turysty, choć ich atrakcyjność może mieć sprawczą moc przyciągania.
Dychotomiczna natura turystycznej atrakcyjności jest impulsem dla tworzenia całego spektrum rodzajowego produktów turystycznych mogących zaspokoić wszelkie możliwe potrzeby współczesnego człowieka, nawet gdyby turystyka miała zejść do turystycznego podziemia, co prawdopodobnie w wielu przypadkach już uczyniła. Doświadczenie turystyczne nie jest bowiem obszarem wyłączności dobra i zło jest jedną z motywacji i potrzeb człowieka, które znajduje w turystyce swoje zaspokojenie przedmiotowe.
Człowiek nie jest bytem idealnym i bytem idealnym nie jest również turysta. Turystyka która
rozwija się jako sfera wolnych wyborów człowieka musi brać pod uwagę również konsekwencje owej wolności. Zwielokrotniony podmiot doświadczenia turystycznego – turysta masowy poprzez wybory których dokonuje może przyczyniać się do wzrostu lub upadku firm, form i całych regionów turystyki.
Jednym z istotnych elementów pozwalającym wpływać na decyzje – wybory w obszarze turystyki jest budowanie, podkreślanie, wydobywanie atrakcyjności turystycznej miejsc, przedmiotów i regionów. W tym kontekście istotnym jawi się zwłaszcza problem turystyki przyjazdowej stanowiącej odpowiedź na funkcjonujący w mediach obraz kraju, będący odbiciem jego atrakcyjności. Jej budowanie jest zadaniem które można by sensownie określić mianem „polityki turystycznej”. Wymaga ono postawienia prostych ale jednocześnie podstawowych pytań takich jak np.: Jacy jesteśmy? Atrakcyjność turystyczna dotyczy bowiem zarówno miejsc jak i mieszkańców, ma zatem swój kontekst przedmiotowy i podmiotowy.
Pytanie – jacy jesteśmy? jest pytaniem skierowanym zarówno do nas samych, jako pytanie prowokujące samorefleksję – jacy jesteśmy czyli czy jesteśmy atrakcyjni dla innych, jak i pytaniem skierowanym do „obcych” – czy dla nich jesteśmy atrakcyjni. Jedną z prób antycypowania odpowiedzi na to pytanie może być zbadanie funkcjonujących na nasz temat stereotypów. Choć zdajemy sobie sprawę z ich niezwykle uproszczonego i nie zawsze prawdziwego obrazu musimy zaakceptować fakt ich istnienia i oddziaływania na potencjalne decyzje o kierunkach wyjazdów turystycznych.
W obszarze turystyki kulturowej pytanie o przedmiot atrakcyjności turystycznej jest pytaniem o atrakcyjność tworów kultury polskiej. Polskim eksponatom muzealnym trudno jest konkurować ze zbiorami sztuki światowej jakie znaleźć możemy w wielu stolicach europejskich. Brakuje nam zarówno wielkich nazwisk jak i wielkich dzieł z obszaru historii sztuki. Świat sztuki jest jednak obszarem tak różnorodnym jak różnorodne są potrzeby i oczekiwania współczesnych turystów.
Możemy zatem wydobywać na plan pierwszy to co stanowi niewątpliwej atrakcyjności kultury polskiej – sztukę współczesną.
Turystyka kulturowa w Polsce ukierunkowana na sztukę współczesną ma dzisiaj charakter
„niszowy”. Ma ona jednak w sobie potencjał
turystyczny, który może uczynić ją przedmiotem atrakcyjności turystycznej Polski. Niezbędnym jak się wydaje jest obudowa przedmiotowa takiego produktu, która w wielu krajach świata przyniosła niezwykłe rezultaty. Jej najważniejszym elementem powinno stać się Muzeum Sztuki Współczesnej stworzone w obiekcie architektonicznym, który sam w sobie stanowiłby atrakcje turystyczną, jak stało się to w Bilbao.
Cywilizacja ponowoczesności odeszła już od wielkich realizacji sakralnych, Polski Licheń jest tu klasycznym „wyjątkiem od reguły”, stawiając sobie pomniki oddające jej cechy znaczące, w postaci obiektów wielkich: wieżowców, mostów, sportowych stadionów, które stają się przykładem najbardziej spektakularnych obiektów architektonicznych i niezwykłych obiektów muzealnych, będących dziełami sztuki samymi w sobie.
Budowanie atrakcyjności turystycznej wymaga dialektycznego otwarcia na naturę zdarzeń turystycznych, umiejętności wydobycia relacji pomiędzy jej warstwą podmiotową i przedmiotową i ujrzenia w ich obrębie owych dychotomicznych właściwości będących źródłem nadawania znaczenia i wartościowania. Różnorodności podmiotu powinno towarzyszyć zróżnicowanie przedmiotu turystyki kulturowej, zarówno podążającego za jego potrzebami jak i je wyprzedzającego. Być może przyszłością turystyki jest kreowanie potrzeb w obszarze czasu wolnego przywracających współczesnego człowieka autentycznym wymiarom czasu i przestrzeni, przesłanianym przez atrakcyjność ich wirtualnego odpowiednika. Przemierzanie realnej czaso-przestrzeni czyni z turystyki tak ważną sferę usług współczesnej gospodarki, podróże wirtualne na pewno ją tego miejsca pozbawią. O wyborze zadecyduje atrakcyjność oferowanego na rynku wolnego czasu produktu.
Oceny atrakcyjności produktu turystycznego muszą uwzględniać trzy ujęcia: subiektywnie podmiotowe, obiektywnie podmiotowe i semantycznie zobiektywizowane.
Ujęcie subiektywnie podmiotowe odnosi się do dychotomicznego charakteru jakości turystycznych i do zróżnicowanej natury podmiotu. Wskazuje na możliwości wyboru, uwzględnia wybory skrajnie przeciwstawne, pozwala na dopasowywanie podmiotów do realiów produktu turystycznego.