Wartości poradnictwa

Fundamentalne zasady poradnictwa obejmu-ją zobowiązanie do:

Respektowania praw człowieka i jego god-ności.

1.7 Etyka i dylematy etyczne w pracy doradcy szkolnego

Dagmar Kopčanová, Instytut Badawczy Psychologii Dziecięcej i Patopsychologii, Bratysława, Słowacja

1

Zapewnienia uczciwości relacji pomiędzy doradcami a klientami.

Stałego rozwoju wiedzy zawodowej i jej zastosowań praktycznych.

Łagodzenia cierpienia i niepowodzeń oso-bistych.

Wspierania poczucia własnej wartości u osoby (osób), z którymi pracuje.

Zwiększania skuteczności osobistej.

Poprawy jakości związków między ludźmi.

Szanowania różnorodności kultur i ludz-kich doświadczeń.

Dążenia do sprawiedliwego i adekwatne-go świadczenia poradnictwa.

Niektóre przykłady najczęstszych dylematów etycznych wśród psychologów świadczących poradnictwo: (Kopcanova, D. 2001)

1. Czy kontaktować się z rodzicami klienta, który jest niepełnoletni

2. Różne dylematy związane z narkotykami, kradzieżą, zastraszaniem, etc.

3. Uprzedzenia doradcy związane z  płcią, rasą, przekonaniami politycznymi, itp.

4. Szkoła, pracownicy szkolnictwa 5. Zaniedbanie dzieci przez rodziców 6. Molestowanie seksualne dzieci przez

ro-dziców

7. Niezgoda rodziców na propozycje psy-chologa

8. Molestowanie seksualne innych

9. Sekrety rodzinne 10. Opieka nad dziećmi

11. Przeniesienia do innych szkół

12. Nieprofesjonalna ingerencja ze strony in-nego doradcy

13. Inne (takie jak odmowa współpracy, itp.).

Kilka przykładów dylematów etycznych (wy-powiedzi):

Klient poprosił mnie o nie wspominanie o dokonanej kradzieży w sklepie jego ro-dzicom.

Wiem, że mój klient zaczął eksperymen-tować z narkotykami, lecz czuję się zbyt zażenowany aby skontaktować się z jego rodzicami.

Zajmowałem się przypadkiem nadużywa-nia narkotyków (młody człowiek przyszedł do mnie sam aby opowiedzieć o  pro-blemie) ale ostro sprzeciwił się mojemu kontaktowaniu się z  jego rodzicami lub lekarzem.

Klient nalegał bym nie podejmował żad-nych działań związażad-nych z jego naduży-waniem narkotyków, ponieważ bał się dilera (który groził, że go zabije), jego uza-sadniony strach mi się udzielił.

Uczennica szkoły progimnazjalnej zwie-rzyła mi się, że była molestowana przez rodzinę i nie chciała, żeby ktokolwiek się dowiedział. Po długiej rozmowie zgodziła się na rozpoczęcie terapii rodzinnej.

Przyczyny większości problemów etycznych:

Szeroka gama/niewystarczająca liczba usług.

Niewystarczające kwalifikacje doradcy.

Zbyt ograniczona ocena pracy doradcy.

Interwencja doradcy, która nie została w pełni uznana przez klienta lub inne oso-by zaangażowane w rozwiązaną sprawę.

Ograniczenia interakcji społecznych po-między klientem, a członkami rodziny.

Opinie rodziców na temat interwencji doradcy.

Różnie nieporozumienia wynikające z bra-ku komunikacji.

A zatem jak radzić sobie z  dylematami etycznymi? Jednym ze sposobów jest po-stępować zgodnie z amerykańskim mode-lem „STEPS” (ang. Solutions to Ethical Pro-blems in Schools – Rozwiązania Problemów Etycznych w  Szkołach) wprowadzonym przez Stone, C. (2005), który dostosowuje i rozszerza siedem kroków, o których mowa w modelu określonym w „Podręczniku Do-radcy o  Etycznym Podejmowaniu Decyzji”

opracowanym przez Amerykańskie Stowa-rzyszenie Doradztwa (American Counselling Association – ACA) oraz rozszerza zastoso-wania koncepcyjne i  konceptualne w  taki sposób, by dostosować je do specyficz-nych warunków świadczenia poradnictwa w szkołach. Jest to model, na który składa się dziewięć kroków, uwzględniający wpływ emocjonalny problemu, chronologiczną i  rozwojową właściwość rozwiązania oraz okoliczności i prawa rodziców:

Zdefiniuj problem emocjonalnie i intelek-tualnie.

Zastosuj kodeks etyczny ASCA i ASA oraz prawo.

Uwzględnij poziom chronologiczny i roz-wojowy.

Uwzględnij okoliczności, prawa rodziców i prawa osób nieletnich.

Zastosuj zasady moralne.

Określ potencjalne ścieżki działania i ich konsekwencje.

Oceń wybraną ścieżkę działania.

Przeprowadź konsultacje.

Wprowadź określoną ścieżkę działania w życie.

Zdefiniuj problem emocjonalnie i intelektualnie

W jaki sposób emocje (pierwsza reakcja) po-zwoliły ci zdefiniować problem? Co mówi twoje serce – co powinno się zdarzyć w tym określonym przypadku? Zanotuj tę pierwszą reakcję na później.

W jaki sposób intelektualnie – bez emocji – obiektywnie – zidentyfikowałeś problem?

Jakie są fakty? Oddziel pogłoski, lecz pamię-taj, że plotki często zawierają ziarno prawdy.

To ważne by zarejestrować i  zapamiętać pierwszą swoją reakcję na problem. Ta na-tychmiastowa reakcja oraz pomysły na temat tego, w jaki sposób wspierać klienta pomogą w  znalezieniu odpowiedniego rozwiązania, które będzie najlepsze dla ucznia. Doradcy szkolni bardzo uważają by nie zadziałać zgod-nie z pierwszą reakcją emocjonalną zanim zgod-nie rozważą innych etycznych etapów procesu podejmowania decyzji. Ponieważ zależy nam na uczniach, nie chcemy negować czy odrzu-cać od siebie naszych reakcji emocjonalnych zupełnie, lecz staramy się je raczej wykorzysty-wać jako przewodnik – obok zdrowej oceny intelektualnej opartej na racjonalnych i roz-sądnych przesłankach.

Oddziel fakty, insynuacje, plotki, pogłoski i hipotezy. Jednakże w warunkach szkolnych nie możemy całkowicie oddzielić pogłosek i plotek, ponieważ pozwalają one doradcom szkolnym w odkryciu prawdy na temat sytu-acji, w jakiej znaleźli się ich uczniowie.

1

Zastosuj kodeks etyczny ASCA i ASA oraz prawo

Zapytaj sam siebie czy kodeks etyczny lub prawo podpowiadają właściwe rozwiąza-nie zidentyfikowanego problemu. Dylematy etyczne są często złożone i często nie udaje się znaleźć prostego, nieskomplikowanego i szybkiego rozwiązania w nakazach kodek-sów etycznych czy przepisach prawa.

Uwzględnij poziom chronologiczny i rozwojowy

Jaki wpływ ma poziom rozwoju ucznia na dylemat etyczny i jak należy podejść do tego wpływu? Wiek dziecka jest ważny, tak jak i to czy potrafi ono podejmować decyzje w opar-ciu o analizę sytuacji. Doradcy szkolni stale muszą sobie przypominać, że im młodsze dziecko i im mniej dojrzałe, tym większa jest odpowiedzialność doradcy wobec jego rodzi-ców/opiekunów.

Uwzględnij okoliczności, prawa rodziców i prawa osób nieletnich

Konieczne jest rozważenie praw rodziców i  opiekunów, ponieważ to oni stanowią prze-wodników w życiu ich dziecka, w szczególno-ści w przypadku decyzji dotyczących wartow szczególno-ści.

Oczywiste i bezpośrednie niebezpieczeństwo może przybierać wiele form, a niebezpieczeń-stwo to nie jest tak oczywiste jak wywijanie nożem, jeśli mówi się o nieletnich w warun-kach szkolnych. Prawo rodziców do uzyskania informacji i zaangażowania się w sytuacji, gdy ich dziecku grozi niebezpieczeństwo należy honorować.

Konieczne jest rozważenie wszelkich dylema-tów etycznych w kontekście warunków szkol-nych. Doradcy szkolni nie mogą prowadzić działalności bez podejmowania ryzyka,

istnie-je istnie-jednak możliwość zredukowania tego ryzy-ka i zapewnienia wsparcia uczniom poprzez stosowanie etycznego rozumowania. STEPS pomaga doradcom w rozważeniu niuansów dylematów etycznych stanowiących część pracy w środowisku ukierunkowanym na roz-wój akademicki, w którym obecność naszych nieletnich klientów jest obowiązkowa; środo-wisko szkolne to znacząco inny kontekst niż środowisko, w jakim odbywa się doradztwo w agencji, społeczności, warunkach prywat-nych czy w szpitalu, gdzie naszymi klientami są osoby dorosłe. Mimo, iż model przedsta-wiony jest sekwencyjnie, stosowanie go w sy-tuacji konieczności podjęcia decyzji etycznej niemal zawsze wymagać będzie stosowania go w sposób niesekwencyjny.

Innym modelem, z jakiego można skorzystać, jest model zaproponowany przez Tima Bonda (2000, 2009) w „Standardach i  Etyce Porad-nictwa w Działaniu” (Standards and Ethics for Counsel ling in Action). Jego najnowsza książka to bardzo znany podręcznik w sprawie naj-ważniejszych odpowiedzialności, z  których zarówno osoby szkolone, jak i doradcy muszą sobie zdawać sprawę zanim rozpoczną pracę z  klientami. Bond opisuje wartości i  zasady etyczne stanowiące integralną część poradnic-twa oraz zwraca uwagę na fakt, iż doradca jest w samym centrum skupienia się tych odpo-wiedzialności: wobec klienta, wobec samego siebie jako doradcy oraz wobec szerszej spo-łeczności. W pełni zredagowana i zaktualizo-wana, druga edycja tej książki rozważa kwestie mające fundamentalne znaczenie w procesie poradnictwa. Bond omawia szeroką gamę pro-blemów etycznych i oferuje porady dotyczące rozwiązywania tych problemów. Podjęte przez niego tematy obejmują: poufność, prawne aspekty poradnictwa, pracę z klientami

w sta-nach samobójczych, nieprawdziwe lub odzy-skane wspomnienia, prowadzenie rejestrów oraz znaczenie odpowiedniej superwizji.

Osobisty system wartości