Wartościowanie za pomocą przymiotników

Obszerną grupę wyrazów wartościujących stanowią obok rzeczowni-ków przymiotniki: “The pure referential identification very often already involves a denotatively as well as connotatively more or less depreciatory or appreciative labeling of the social actors” (Reisigl, Wodak, 2000:

277). Kerbrat ‑Orecchioni (za Karolak, 1991: 156) proponuje nastę-pującą klasyfikację przymiotników:

Przymiotniki

obiektywne subiektywne

afektywne

(ujmujący, patetyczny) oceniające

aksjologiczne

(dobry, piękny) nieaksjologiczne (duży, liczne) Schemat 7. Klasyfikacja przymiotników

Źród ło: Kerbrat ‑Orecchioni; za Karolak, 1991: 156.

Przymiotniki afektywne służą do opisu obiektu i wyrażenia wobec niego emocjonalnej postawy mówiącego (Karolak, 1991: 156). Przy-miotniki oceniające nieaksjologiczne należą do grupy przymiotników niewyrażających ani sądu wartościującego, ani zaangażowania uczu-ciowego ze strony nadawcy wypowiedzi. Implikują one ocenę ilościo-wą i jakościoilościo-wą, a ich użycie zależy od wyobrażenia, jakie ma osoba wartościująca o normie dla danej kategorii przedmiotów (Karolak, 1991: 157).

Przymiotniki oceniające aksjologiczne zawierają sąd wartościujący, są zdaniem Kerbrat ‑Orecchioni (za Karolak, 1991: 157) podwójnie subiektywne. Ich zastosowanie zależne jest w dużym stopniu od natury nadawcy sądu wartościującego i jego postawy ideologicznej. Wyrażają ponadto dokonanie pewnego sądu wartościującego przez mówiącego.

Przynależność przymiotników do grupy leksemów ewaluatywnych wynika zdaniem Mikołajczyk (2004a: 93) z ich semantycznej właści-wości polegającej na przypisywaniu przedmiotom, osobom itp. określo-nych cech, co oznacza przedstawianie ich w sposób oceniający.

Obraz Polaków w komentarzach internetowych

Z analizy zebranych komentarzy można wnioskować, że Polska – mimo bezpośredniego sąsiedztwa – to dla niemieckich internautów na-dal kraj obcy, z którym nic ich nie łączy:

Die Wahrheit lautet doch, dass Polen für viele Deutsche ein recht frem‑

des, entferntes Land ist – dabei unser direkter Nachbar (Z; ~Charles Ryder, 16.09.2010).

Mir sind Polen genauso fern und fremd wie Brandenburger oder Rhein‑

länder (BZ; ~Landburli, 17.04.2010).

Die Polen sind zwar unsere Nachbarn, aber für die Meisten von uns unendlich weit fern. Polen ist eine europäische Kulturnation, doch dort geschehen Dinge, die können wir einfach nicht verstehen (Z; ~Balandro, 19.04.2010).

Z przytoczonych poniżej przykładów wyłaniają się zasadniczo same negatywne cechy Polaków: nie przestrzegają oni obowiązujących prze-pisów i reguł, są przekupni, myślą w sposób ograniczony, szablonowy.

Poza tym są nastawieni negatywnie wobec wszystkich obcokrajowców, co tłumaczy poniekąd ich wrogość do Niemców:

Es mag ja engstirnige, xenophobe und nationalen Polen geben (Z; ~CharlesRyder, 16.09.2010).

[D]iese gesetzeslosen, nationalen Polen gibt es hier überall (W; ~IRO-NIX, 29.12.2009).

Solche prinzipienlosen, courageunfähigen Polen … . (SZ; ~Opa, 18.12.2012).

Weltanschaulich war Polen damals auf der Höhe der Zeit: Nationalis‑

tisch, militaristisch, rücksichtslos gegen alle Nachbarn (Z; ~Azenion, 11.04.2010).

[V]iele von Euch fuehlen sich verpflichtet die Polen als unreif, national, revangichtisch, gestrig usw. zu bezeichnen (FAZ; ~ulape, 19.04.2010).

Należy zwrócić uwagę, że leksem national, często występujący w ko-mentarzach internetowych, którego polskim odpowiednikiem jest

lek-sem narodowy/narodowościowy, odmiennie konceptualizowany jest w obu kulturach i dlatego wywołuje wśród Polaków inne konotacje niż u Niemców. Podczas gdy national znaczy dla Polaków tyle co gemein-schaftlich (wspólnotowy)⁷⁶, to Niemcom leksem ten przywołuje jedno-znacznie negatywne skojarzenia powstałe na gruncie doświadczeń naro-dowosocjalistycznych⁷⁷. Z niemieckiej perspektywy osoba, którą w ten sposób opisujemy, traktowana jest jako niebezpieczna, a samo określe-nie wytwarza poczucie obcości i strachu (Bonacchi, 2010: 219; 2013:

358; Czachur, 2011a: 134–135). Teza ta znajduje potwierdzenie również w pozostałych komentarzach, z których wyłania się w dalszym ciągu obraz Polaków jako narodu agresywnego, dla którego korupcja i prze-stępczość są na porządku dziennym:

Permanent befinden sich weit mehr aggressive Polen in der BRD, die besonders nachts aktiv sind (W; ~Peer, 12.11.2011).

Im übrigen ist Polen, Rumänen, Bulgarien, Russland sehr korrupt (SZ; ~HMMMM, 11.03.2010).

In Polen gelten die Menschen als korrupt und das wird sich nicht än-dern (W; ~Warschauer, 12.02.2012).

Was nicht mit arbeit geschafft wird, wird durch Korruption geschafft.

Von der Polizei bis zu den höchsten politischen Ämtern alles korrupt.

Es nützt ja nichts einfach mehr zu arbeiten wenn diese Arbeit überhaupt keinen Sinn ergibt (BZ; ~Franz Soentgerath, 21.11.2012).

W komentarzach stwierdza się wprost, że Polacy mają manię wielkości, która wyraża się w ich wrogiej i pogardliwej postawie wobec Niemców:

Ich maße mir auch nicht an polnischem Volk zu beurteilen, wobei ich den Eindruck gewinne, dass sie deutschlandfeindlich, minderrassisch und größenwahnsinnig sind (W; ~unwichtig, 04.10.2010).

76 Narodowy: 1. odnoszący się do narodu, związany z narodem jako wspólnotą et-niczną; 2. odnoszący się do kraju, państwa; krajowy, państwowy (http://sjp.pwn.pl/

szukaj/narodowy.html [dostęp: 20.10.2015]).

77 National: państwowy, patriotyczny, nacjonalistyczny, ludowy, szowinistycz-ny, skrajnie prawicowy, ksenofobiczny – tłum. M.J. (PONS – Słownik internetowy;

DUDEN – Die sinn ‑ und sachverwandten Wörter [CD ‑ROM]).

Die Stimmung in Polen ist extrem deutschfeindlich und sehr rassistisch (W; ~Opa, 18.02.2009).

Nur die Angriffe von polnischer Seite, die nicht nur aus dortiger rechts-extremistischer, sondern auch aus allgemeiner Ecke kamen waren von rassistisch bis menschenverachtend (Z; ~adel ‑ar, 09.01.2010).

Podkreślić trzeba, że przytoczone powyżej etykiety wykorzystywane były również często w hasłach głoszonych przez propagandę nazistowską (Iluk, 2012: 72; 2014b: 166). W czasie II wojny światowej miały one uspra-wiedliwiać m.in. masowe wysiedlenia ludności polskiej przez wojska nie-mieckie i policję hitlerowską na tereny Generalnego Gubernatorstwa⁷⁸.

Aby uwiarygodnić swoje poglądy, autorzy komentarzy powołują się na pewne sprawdzone ich zdaniem źródło, z którego czerpią swoją wie-dzę na temat Polski i Polaków⁷⁹:

Also meine Nachbarin hat als Polin mit deutschen Wurzeln in Polen gelebt und die hat erzählt, daß die Polen sehr nationalistisch und feind‑

selig sind (W; ~Rheinländer, 11.03.2010).

W przytoczonym komentarzu takim źródłem informacji jest sąsiad-ka internauty, która, będąc Polką niemieckiego pochodzenia, mieszsąsiad-kała w Polsce i mogła zaobserwować negatywne cechy polskich obywateli.

78 Konieczność przeprowadzenia akcji wysiedleńczej ludności polskiej z Żywiec-czyzny (tzw. Akcji Saybusch) w okresie od 21.09.1940 r. do 31.01.1941 r. argumento-wano m.in. w następujący sposób: „Die Bevölkerung ist fast ausschließlich polnisch und soll sich bisher ausgesprochen deutschfeindlich eingestellt haben. Bei der Bevöl-kerung fallen viele Anzeichen rassischer Minderwertigkeiten und Degenerationen auf“

(Heinemann, 2003: 25; cyt. za Iluk, 2014b: 166) lub „Die Bevölkerung dieses Kreises ist jetzt fast durchweg minderrassisch und daher sofort zu evakuieren“ (Heinemann, 2003: 206; cyt. za Iluk, 2014b: 166). W ramach Akcji Saybusch deportowano 17 990 mieszkańców powiatu żywieckiego, których miejsce w gospodarstwach zajęli niemiec-cy osadniniemiec-cy (Iluk, 2014b: 166–167).

79 „Mit verschiedenen Lösungen antizipieren die Interagierenden das Problem, dass Stereotypisierungen Gegeneinwände riskieren und sichern sich bspw. über Abschwächungs ‑ oder Authentifizierungsstrategien ab. Bei einigen der vorangegan-genen Beispiele rekurrieren die Sprechenden schon z.T. auf eine geteilte oder selbst gemachte Erfahrungen oder Quellen, über die sie ihre Stereotypisierungen »belegen«“

(Nazarkiewicz, 1997: 190).

Poza nieprzyjacielskim nastawieniem do narodu niemieckiego Polacy uważani są na forach internetowych za osoby, które, w przeciwieństwie do Niemców, nie są zdolne ani do refleksji historycznej, ani do samo-krytyki:

Mir ist ein Volk ziemlich unsympathisch, das zu keiner geschichtlichen Selbstreflexion und – kritik fähig scheint. Und dieser Mangel an Demut in historischen Belangen ist auf polnischer Seite eklatant⁸⁰. […] Polen wirkt auf mich in dieser Angelegenheit wie eine rechtsnationalistische, rechtha‑