Obcokrajowiec może skorzystać z trzech zasadniczych możliwości
legal-nego podejmowania zatrudnienia (stan prawny na 30 września 2011 r.)185:
1. podjąć zatrudnienie bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę, 2. podjąć zatrudnienie po uzyskaniu zezwolenia na pracę,
3. podjąć zatrudnienie na podstawie oświadczenia o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi.
Z pierwszej możliwości mogą korzystać obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Konfederacji Szwajcarskiej oraz członkowie ich rodzin, a także osoby posiadające Kartę Po-laka. Prawo do pracy w Polsce bez konieczności starania się o zezwolenie mają m.in. osoby, które186:
1. posiadają status uchodźcy nadany w Rzeczpospolitej Polskiej, 2. udzielono im ochrony uzupełniającej w Rzeczpospolitej Polskiej, 3. posiadają zezwolenie na osiedlenie się w Rzeczpospolitej Polskiej,
4. posiadają zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich w Rzeczypospolitej Polskiej,
5. posiadają zgodę na pobyt tolerowany w Rzeczypospolitej Polskiej, 6. korzystają z ochrony czasowej w Rzeczpospolitej Polskiej,
7. korzystają z regulacji wprowadzonych na podstawie rozporządzenia Mi-nistra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 sierpnia 2006 r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania ze-zwolenia na pracę187.
185 W podrozdziale analizowano jedynie najważniejsze formy zatrudnienia obcokra-jowców. Szerzej temat ten omówiono w pracy: R. Jończy (red.), S. Kubiciel,
Zatrudnie-nie obcokrajowców w województwie opolskim (w kontekście Zatrudnie-niedopasowań struktural-nych na opolskim rynku pracy), Opole 2010, s. 21–33.
186 Szczegóły określa Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy w art. 87, Dz.U. 2009 r. nr 6, poz. 33.
Pozostali cudzoziemcy, aby móc legalnie pracować w Polsce, muszą posia-dać zezwolenie na pracę, czyli obejmuje ich druga z możliwości zatrudnienia. Zezwolenie na pracę wydawane jest pracodawcy przez urząd wojewódzki właściwy ze względu na jego siedzibę. Obowiązuje pięć typów zezwoleń – od „A” do „E” w zależności od podmiotu powierzającego wykonywanie pracy ob-cokrajowcowi i typu pracy. Szczegółowo opisano je w Rozporządzeniu Mini-stra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2009 r. w sprawie wydawania zezwolenia na pracę cudzoziemca:
A – dotyczy cudzoziemca wykonującego pracę na terytorium
Rzeczypospoli-tej Polskiej na podstawie umowy z podmiotem, którego siedziba, miejsce zamieszkania, oddział, zakład lub inna forma zorganizowanej działalno-ści znajduje się na terytorium RP;
B – dotyczy cudzoziemca, wykonującego pracę polegającą na pełnieniu
funk-cji w zarządzie osoby prawnej wpisanej do rejestru przedsiębiorców lub będącej spółką kapitałową w organizacji przez okres przekraczający 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy;
C – dotyczy cudzoziemca wykonującego pracę u pracodawcy zagranicznego,
delegowanego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres przekra-czający 30 dni w roku kalendarzowym do oddziału lub zakładu podmiotu zagranicznego, jego podmiotu zależnego lub podmiotu powiązanego dłu-goterminową umową o współpracy z pracodawcą zagranicznym;
D – dotyczy cudzoziemca wykonującego pracę u pracodawcy
zagraniczne-go, nieposiadającego oddziału, zakładu lub innej formy zorganizowanej działalności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, delegowanego na terytorium RP w celu realizacji usługi o charakterze tymczasowym i oka-zjonalnym (usługa eksportowa);
E – dotyczy cudzoziemca wykonującego pracę u pracodawcy zagranicznego,
delegowanego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres przekra-czający 3 miesiące w ciągu kolejnych 6 miesięcy w innym celu niż wska-zane w pkt B–D188.
Maksymalny okres, na jaki może być wydane zezwolenie to 3 lata, a w przypadku, gdy cudzoziemiec pełni funkcję w zarządzie osoby prawnej, która na dzień złożenia wniosku zatrudnia powyżej 25 osób, wojewoda może wydać zezwolenie na okres dłuższy, jednak nieprzekraczający 5 lat.
188 Dz.U. z 2009 r. nr 16, poz. 84. Jego zapisy zostały uaktualnione w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2010 r. zmieniające rozporzą-dzenie w sprawie określenia przypadków, w których zezwolenia na pracę cudzoziemca jest wydawane bez względu na szczegółowe warunki wydawania zezwoleń na pracę cudzoziemców, Dz.U. z 2010 r., nr 236, poz. 1560.
Warunki formalnoprawne zatrudnienia...
65
Wojewoda przed wydaniem zezwolenia na pracę bierze pod uwagę sytu-ację na regionalnym rynku pracy. Oznacza to, że dokument jest wydawany do-piero po uzyskaniu informacji od starosty właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych w oparciu o rejestry bezrobotnych i poszukujących pracy lub o negatywnym wyniku
rekru-tacji organizowanej dla pracodawcy189. Nie zawsze wydanie zezwolenia musi
być poprzedzone tzw. testem rynku pracy. Od tej zasady istnieją wyjątki, które reguluje Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycz-nia 2009 r. w sprawie określastycz-nia przypadków, w których zezwolenie na pracę cudzoziemca jest wydawane bez względu na szczegółowe warunki
wydawa-nia zezwoleń na pracę cudzoziemców190. Ułatwienia te dotyczą m.in. trenerów
sportowych i sportowców, lekarzy i dentystów w okresie specjalizacji, pielę-gniarek, opiekunek i pomocy domowych pracujących na rzecz osób fizycznych (dotyczy obywateli państw ościennych, Mołdowy i Gruzji) oraz osób z państw graniczących z Polską, Mołdowy i Gruzji, którzy w okresie poprzedzającym złożenie wniosku o wydanie zezwolenia wykonywali przez co najmniej 3 mie-siące pracę dla tego samego pracodawcy na podstawie oświadczenia (zasady korzystania z tej możliwości omówione zostały poniżej). Wydanie zezwolenia na pracę wiąże się z uiszczeniem opłaty, która wynosi: 50 zł – w przypadku, gdy pracodawca zamierza zatrudnić pracownika na okres nieprzekraczający 3 miesięcy, 100 zł – gdy okres zatrudniania zagranicznego pracownika ma być dłuższy niż 3 miesiące oraz 200 zł – w przypadku, gdy pracodawca zamierza delegować do Polski cudzoziemca w celu realizacji usługi eksportowej191.
Trzecia możliwość dotyczy obywateli Ukrainy, Białorusi, Rosji, Mołdowy i Gruzji, którzy mogą podejmować zatrudnienie bez pozwolenia na pracę, jeśli otrzymają oświadczenie pracodawcy o zamiarze powierzenia im wykonywania pracy. Rejestracji oświadczenia w powiatowym urzędzie pracy (jest bezpłatna) dokonuje pracodawca, który zamierza zatrudnić zagranicznego pracownika. Warunkiem skorzystania z tej możliwości jest zatrudnienie obcokrajowca na
okres nieprzekraczający 6 miesięcy w ciągu kolejnych 12 miesięcy192.
Otrzy-manie oświadczenia uprawnia cudzoziemców do starania się o uzyskanie wizy pobytowej uprawniającej do wykonywania pracy. Przepisy miały obowiązywać do końca 2010 r., jednak zostały przedłużone bezterminowo.
189 Szerzej na temat analizy rynku pracy: B. Pawłowska, T. Major, Aspekty prawne
świad-czenia pracy przez cudzoziemców, [w:] Praca cudzoziemców w Polsce. Aspekty prawne, podatkowe i ubezpieczeniowe, pod red. M. Jamrożego i T. Majora, Gdańsk 2009, s. 23.
190 Dz.U. z 2009 nr 16, poz. 85.
191 Dz.U. z 2007 r. nr 195, poz. 1490 i 1410.
4.2. Zakres i jakość danych statystycznych