Inwestytura Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich jest ściśle skorelowana z funkcjonowaniem Parlamentu Europejskiego. W zasadzie warunki określone przez Traktat i pozostałe, wymienione wcześniej, akty prawa wspólnotowego, odnoszące się do trybu wyboru Rzecznika, nie budzą istotnych wątpliwości. Jedynie w przypadku, gdy przepisy tych regulacji okazywały się za mało precyzyjne lub występowała w nich luka, ewentualne mankamenty wypełniała praktyka.
Zgodnie z art. 6 Statutu w związku z art. 195 TWE powoływanie Ombudsmana należy do uprawnień Parlamentu. Traktat stanowi więc, że Parlament Europejski mianuje Rzecznika Praw Obywatelskich (…) po każdych wyborach do Parlamentu Europejskiego na okres jego kadencji. Dość ogólne postanowienia Traktatu w tym zakresie rozwija Statut, jednak nie reguluje on tej materii w sposób wyczerpujący i szczegóły procedury obsadzania urzędu ombudsmana zawierają przepisy Regulaminu Parlamentu. Akt ten, jak trafnie zauważa Z. Brodecki224, jest przejawem wykonywania przez Parlament szeroko rozumianej kompetencji samoorganizowania się. Założenie to stało się przyczyną autonomicznego uregulowania przez Parlament kwestii procedury wyboru Rzecznika i uściślenia ogólnych norm pierwotnego prawa wspólnotowego. Powoływanie ombudsmana jest więc przejawem realizacji funkcji kreacyjnej Parlamentu, polegającej na tworzeniu lub ustalaniu składu (ewentualnie wpływie na te procesy) zewnętrznych wobec niego organów
223 Podobne stanowisko prezentuje M. Łuszczuk, op. cit., s. 27, nie dokonując jednak analizy przyczyn takiego zjawiska i ograniczając się jedynie do prostego stwierdzenia obowiązywania takiego rozwiązania.
224 Z. Brodecki, Prawo europejskiej integracji, Warszawa 2001, s. 40; szerzej na temat politycznej roli Parlamentu Europejskiego R. Corbett, European Parliament, London 1995; L. Bardi, P. Ignazi, Parlament Europejski, Kraków 2005; M. Kruk, Parlament Europejski w systemie organów Unii Europejskiej [w:] Parlamenty a integracja europejska, pod red. M. Kruk, E. Popławska, Warszawa 2002; J. Marszałek-Kawa, Struktura i funkcjonowanie Parlamentu Europejskiego, Toruń 2002; P. Tosiek, Parlament Europejski, Lublin 2003; J. Marszałek-Kawa, Parlament Europejski V Kadencji (1999-2004) a parlamenty narodowe w państwach Unii Europejskiej. Pozycja ustrojowa, kompetencje, organizacja wewnętrzna, Toruń 2004; Parlament Europejski i parlamenty narodowe, pod red. B. Banaszak, Wrocław 2004.
i instytucji wspólnotowych225. Wobec ombudsmana realizację tej funkcji cechuje wyłączność Parlamentu zarówno odnośnie do wpływu na przedstawianie kandydatur, jak i późniejszej decyzji o jego wyborze.
Z zasady powoływanie ombudsmana następuje po każdych nowych wyborach do Parlamentu Europejskiego. Wyjątek stanowi procedura uruchamiana w związku z wcześniejszym opróżnieniem urzędu poprzez rezygnację lub odwołanie. Zgodnie z przepisami Regulaminu (art. 194 ust. 1), Przewodniczący Parlamentu niezwłocznie po swoim wyborze lub w przypadku wcześniejszego opróżnienia urzędu Rzecznika, wzywa do zgłaszania kandydatur na to stanowisko, wyznaczając jednocześnie stosowny termin.
Wezwanie to jest publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej226. Te działania określić można jako fazę pierwszą. Wymogi dotyczące cech kandydatów obowiązujące akty normatywne formułują w dwojaki sposób. Z jednej strony możemy mówić o formalnych, z drugiej o merytorycznych ich kwalifikacjach. Każda z kandydatur musi przede wszystkim uzyskać poparcie nie mniej niż czterdziestu deputowanych Parlamentu wywodzących się z co najmniej dwóch państw członkowskich (art. 194 ust. 2 Regulaminu PE)227, przy czym Regulamin wyraźnie statuuje zakaz popierania przez posłów więcej niż jednej kandydatury.
Katalog kwalifikacji o charakterze merytorycznym jest o wiele bardziej rozbudowany.
Przesłankę podstawową stanowi posiadanie obywatelstwa Unii, a zatem legitymowanie się statusem obywatela któregoś z dwudziestu siedmiu krajów członkowskich. Zgodnie z przepisem art. 6 ust. 2 Statutu, kandydat ponadto musi korzystać z pełni praw cywilnych i politycznych, dawać wysokie gwarancje niezależności oraz „spełniać warunki wymagane w kraju pochodzenia do sprawowania najwyższych stanowisk sądowych lub posiadać doświadczenie i uznane kompetencje do sprawowania urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich” . Posiadanie kwalifikacji i spełnianie tych wymogów powinno być potwierdzone dołączonymi dokumentami, które w sposób niebudzący wątpliwości pozwalają stwierdzić, że kandydat spełnia warunki określone w Statucie (art. 194 ust. 2 Regulaminu PE in fine). Wyznaczenie tych dodatkowych wymogów, jak trafnie stwierdzają E. Popławska228 i M. Łuszczuk229, ogranicza w pewien sposób swobodę wyboru Parlamentu Europejskiego.
Jednakże można doszukiwać się w nich także wyrazu dbałości o realizację wiodącej cechy instytucji – jej niezależności wynikającej z duńskiego modelu ombudsmana. Sformułowanie wytycznych odnoszących się do merytorycznego, zawodowego przygotowania kandydata ma zapobiegać piastowaniu urzędu przez polityka, na co zwracała uwagę delegacja duńska już w czasie przedstawiania ogólnej koncepcji europejskiego ombudsmana. Dlatego też Duńczycy postulowali rezygnację z metody wyboru Rzecznika na rzecz wyznaczania go przez organ przedstawicielski. Stanowisko Danii przeciwne powoływaniu polityków na ten urząd było konsekwentne i przyczyniło się do odrzucenia kandydatury S. Albera – członka CDU na pierwszego Rzecznika w roku 1994230. Protest ten nie nastąpił ze względu na brak jego osobistych kwalifikacji, ale dlatego, że kandydat był czynnym politykiem.
Ostatecznie w oficjalnym stanowisku Parlament przychylił się do poglądów duńskiej delegacji, co znalazło wyraz we wskazanym już Raporcie Bindi i stwierdzeniu231, iż
225 P. Tosiek, op. cit., s. 107; R. Corbett, European Parliament…, s. 200.
226 W przypadku wyborów w roku 2002, Call for applications with a view to the appointment of the European Ombudsman, Dz. Urz. WE C 213/2002, s. 10; w roku 2004 Dz. Urz. WE C 213/2004, s. 9 – Zaproszenia do składania kandydatur na stanowisko Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.
227 Szerzej M. Hedemann-Robinson, The Individual and the EC Ombudsman, „New Law Journal”, vol. 6, 1994, s. 609.
228 E. Popławska, Instytucja…, s. 32.
229 M. Łuszczuk, op. cit., s. 28.
230 P. Magnette, The European Ombudsman…, s. 108.
231 Paragraf 3 Raportu Bindi.
„zgłaszanie kandydatur powinno mieć szerszy zasięg tak aby uniknąć sytuacji, w której wszystkie ewentualne propozycje osobowe pochodziłyby od ugrupowań partyjnych”. Impas dotyczący braku możliwości znalezienia porozumienia spowodował zawieszenie procedury wyborczej w listopadzie 1994 roku232 i doprowadził do zmiany postanowień ówczesnego art. 159 Regulaminu Parlamentu233. Spory wynikły z braku precyzyjnych, szczegółowych regulacji procedury wyboru234. S. O’Leary stawia nawet tezę, że tego rodzaju problemy były przykładem istniejących w łonie Parlamentu Europejskiego obiekcji wobec nowej instytucji, jak też wynikały z rozbieżności politycznych pomiędzy deputowanymi235. W konsekwencji tych perturbacji dopiero po dwóch latach pierwszym rzecznikiem został Fin J. Söderman – były rzecznik krajowy236, co okazało się rozstrzygnięciem precedensowym i praktyka, polegająca na preferowaniu kandydatów piastujący urząd rzeczników krajowych przy jednoczesnym wykluczaniu z grona kandydatów polityków, została utrzymana – aktualny Rzecznik P. N. Diamandouros piastował poprzednio urząd rzecznika krajowego w Grecji.
Należy jednak pamiętać, że wymogi dotyczące kwalifikacji kandydata zostały określone dość ogólnie, co umożliwia dość swobodną ich interpretację i ocenę. Dopuszczenie obok kwalifikacji dotyczących sprawowania najwyższych funkcji sądowych w kraju pochodzenia, także możliwość legitymowania się „uznanymi kompetencjami do sprawowania urzędu Rzecznika”, pozwala objąć ten urząd także osobie nieposiadającej wykształcenia prawniczego (art. 6 ust. 2 Statutu).
Drugą fazą procedury wyborczej jest przekazanie zgłoszonych kandydatur do komisji parlamentarnej. Regulamin posługuje się określeniem komisji właściwej (art. 194 ust. 3 Regulaminu PE), za którą uznano Komisję ds. Petycji237, gdyż zajmuje się ona rozpatrywaniem petycji do Parlamentu i z uwagi na związek tego postępowania ze skargą do Rzecznika. Przed tą komisją może odbyć się przesłuchanie kandydatów w trybie otwartym dla wszystkich deputowanych238. Przesłuchanie ma służyć nie tylko sprawdzeniu formalnego i merytorycznego przygotowania kandydatów, ale również ustaleniu, czy kandydat ma predyspozycje osobowościowe i nieskazitelny charakter. Procedura w komisji kończy się sporządzeniem alfabetycznej listy przyjętych i spełniających warunki kandydatów, która następnie przedstawiana jest na posiedzeniu plenarnym.
Faza trzecia procedury wyboru Rzecznika realizowana jest na forum całego Parlamentu. Wymagane kworum jest podwyższone w stosunku do przypadków realizowania
232 K. Magliveras, op. cit., s. 408.
233 Dotyczył on procedury wyboru Rzecznika; Szerzej na ten temat E. A. Marias, European Citizenship in Action: From Maastricht to the Intergovermental Conference [w:] European Citizenship: An Institutional Challenge, pod red. M. La Torre, Hague 1998, s. 315; Został wówczas zmieniony Regulamin Parlamentu Europejskiego, ówczesne tłumaczenie w języku polskim Regulamin Parlamentu Europejskiego, „Biuletyn Informacyjny Kancelarii Sejmu”, 3/1997, aktualnie obowiązujący Regulamin Parlamentu Europejskiego, wydanie XVIII, EP-PE_REGL(2008)02-18, zwany dalej Regulaminem PE.
234 Szerzej D. Dinnan, Ever closer Union. An introduction to European Integration, Basingstoke 1999, s. 289; S. O’Leary, European…, s. 68.
235 S. O’Leary, European…, s. 68.
236 Pierwsze głosowanie było nierozstrzygnięte z uwagi na równowagę głosów między lewicowymi i prawicowymi kandydatami. Przed drugim głosowaniem Europejska Partia Ludowa – Europejscy Demokraci oraz Socjalistyczna Grupa w PE uzgodniły jednego, wspólnego kandydata – J. Södermana. Kandydatura ta – byłego ministra sprawiedliwości i fińskiego ombudsmana – sprostała stawianym oczekiwaniom i wątpliwościom państw członkowskich przeciwnych kreowaniu urzędu Ombudsmana jako organu politycznego; Decision 95/376/EC, ECSC, Euratom of European Parliament of 12 July 1995 appointing the Ombudsman of the European Union, Dz. Urz. WE L 225/1995, s. 17; szerzej na temat udziału EPL-ED w tych wydarzeniach Europejska Partia Ludowa i Europejscy Demokraci w Parlamencie Europejskim. Przewodnik, Gliwice 2005, s. 29-31.
237 Por. M. Łuszczuk, op. cit., s. 28.
238 Wynika to z art. 183, 186 i 194 ust. 3 Regulaminu PE.
innych rodzajów głosowań i wynosi co najmniej połowę jego składu (art. 194 ust. 6 wobec art. 149 ust. 2 Regulaminu PE)239. Głosowanie nad przedstawionymi kandydaturami jest tajne, a wyboru dokonuje się większością oddanych głosów (art. 194 ust. 5 Regulaminu PE)240. W związku z tym, iż nie jest zdefiniowany rodzaj koniecznej większości, należy przyjąć, że zgodnie z art. 198 TWE Parlament podejmuje w tym przypadku decyzję bezwzględną większością głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie zostanie wybrany w dwóch pierwszych turach, do następnej przechodzą dwaj kandydaci, którzy otrzymali największą liczbę głosów w drugiej turze. W przypadku równej liczby otrzymanych głosów wybrany zostaje kandydat starszy wiekiem (art. 194 ust. 5 Regulaminu PE in fine). Wobec takiego rozwiązania można mieć pewne wątpliwości. Decydującym czynnikiem w przypadku równowagi głosów jest więc wiek kandydata, co wydaje się wynikać z ogólnie panującego przekonania o większym doświadczeniu kandydata, ale taki swego rodzaju dogmat nie musi faktycznie odpowiadać rzeczywistości. Uzasadnienie tego rozwiązania wynikać może również z przyjęcia założenia, że kandydat młodszy ma potencjalnie większe szanse, by ponownie zgłosić swoją kandydaturę w kolejnych wyborach241. Te postanowienia choć mogą wydawać się kontrowersyjne, są zgodne z ogólnie przyjętym w Regulaminie sposobem rozstrzygania ostatecznego wyniku głosowania przy równej liczbie głosów242.
Ostatnim etapem wyboru jest złożenie przez wybranego kandydata przysięgi przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości (art. 194 ust. 7 Regulaminu PE). Rozwiązanie to zastąpiło proponowane początkowo w projekcie Statutu odbieranie przysięgi przez Parlament, formalnie akcentując samodzielność Rzecznika. Złożenie ślubowania jest prawnym warunkiem objęcia funkcji.
Powyższa czterofazowa procedura obowiązuje w każdym przypadku, a więc także wtedy, gdy zajdą przyczyny wcześniejszego wyboru Rzecznika.
Rozpoczęcie podstawowej procedury powoływania Rzecznika pośrednio determinuje czas piastowania jego urzędu. Jest to urząd, którego kadencja (co wynika z postanowień TWE – art. 190 ust. 3) związana jest z czasem trwania pełnomocnictw deputowanych Parlamentu, wynoszącym pięć lat. Po tym czasie następuje wygaśnięcie mandatu Rzecznika. Zarówno Traktat (art. 195 ust. 2 in fine), jak i Statut (art. 6 ust. 1 in fine) przewidują możliwość reelekcji oraz wcześniejszej rezygnacji lub złożenia z urzędu poprzez odwołanie z piastowanej funkcji (art. 195 ust. 2 TWE i art. 7 ust. 1 Statutu). Wspólnotowe unormowania odwołują się tu bezpośrednio do rozwiązań modelu duńskiego. Czas pełnienia funkcji duńskiego ombudsmana pokrywa się w zasadzie z kadencją Folketingu, a wyjątki od tego są spowodowane możliwością wcześniejszego zrzeczenia się urzędu lub odwołania z piastowanej funkcji243. Podobnie jak w Danii, nie ma więc przeszkód do wielokrotnej reelekcji Europejskiego Ombudsmana.
Ponowny wybór rodzi, jak trafnie stwierdza E. Popławska244, potencjalne ryzyko uzależnienia Rzecznika od Parlamentu i ugrupowań politycznych dysponujących większością zdolną poprzeć jego ponowny wybór. Obawę tę wzmacnia czasowa paralelność wyboru Rzecznika i początku kadencji Parlamentu, co może budzić u kolejnych większości
239 Por. P. Tosiek, op. cit., s. 108.
240 W kwestii głosowań i stosowanej przez Parlament Europejski większości: Parlamenty a integracja europejska, pod. red. M. Kruk, E. Popławska, Warszawa 2002, s. 63-64;J. Marszałek-Kawa, Struktura…, s. 93-94.
241 Stanowisko takie wyraża M. Stefaniuk, Ombudsman…, s. 193.
242 Analogiczne sformułowania są przewidziane w przypadku np. wyboru Przewodniczącego – art. 13 czy wiceprzewodniczących – art. 14 Regulaminu PE.
243 M. Grzybowski, Ombudsman w krajach nordyckich. Geneza, ewolucja i współczesne oblicze instytucji [w:] Rzecznik Praw Obywatelskich, pod red. L. Garlicki, Warszawa 1989, s. 73.
244 E. Popławska, Instytucja..., s. 33.
pokusę reelekcji Ombudsmana szczególnie jej przychylnego. Wspomniany Raport Bindi wskazywał, iż metodą ograniczenia wystąpienia takiego zjawiska może być dopuszczenie tylko jednej ponownej elekcji. Teza, która stawia E. Popławska245 , iż nie istnieje ograniczenie wielokrotności mandatu, gdyż nie wynika to wyraźnie z postanowień Statutu, nie znalazła jak dotychczas rozstrzygnięcia w praktyce246. Wydaje się jednak, że argumenty przeciwko wielokrotnemu sprawowaniu mandatu, podniesione w Raporcie Bindi i wsparte rozwiązaniami w zakresie ombudsmanów krajowych, mogą tu być decydujące. Dłuższe niż dwie kadencje sprawowanie urzędu może stać się niekorzystne ze względu na możliwość wystąpienia zjawisk takich, jak poddanie się pewnej rutynie działania, zahamowanie ekspansywności podejmowanych interwencji i działalności kontrolnej, ograniczenie stosowanych środków do istniejącego status quo247. Natomiast sama możliwość reelekcji jest uzasadniona. M.
Grzybowski wskazuje, że nordycka doktryna konstytucyjna, będąca w tej mierze wzorcem, skłania się ku uznaniu, by ponowny wybór Rzecznika służył wykorzystaniu doświadczeń zdobytych w trakcie pierwszej jego kadencji i jest dlatego pożądany248.
Rzecznik kończy sprawowanie swojej funkcji z upływem kadencji bądź z powodu rezygnacji lub odwołania. Statut nie wspomina wprawdzie o śmierci, ale jest to tak oczywista przyczyna wygaśnięcia mandatu, że nie wymaga szczególnego unormowania i uwagi, zwłaszcza że wspomina o niej pośrednio Regulamin Parlamentu (art. 194 ust. 8 Regulaminu PE). Również rezygnacja jako przyczyna zakończenia pełnienia funkcji nie budzi wątpliwości i ustanowiona została z myślą o możliwości wystąpienia subiektywnej przesłanki po stronie samego Rzecznika.
Ważniejszą przyczyną zakończenia pełnienia funkcji jest przewidziane w Statucie odwołanie. Ma ono charakter wyjątkowy i może nastąpić we wskazanych expressis verbis przypadkach, co ma służyć zachowaniu zasady nieodwołalności przed upływem kadencji jako najpoważniejszej, choć nie jedynej, gwarancji niezależności i niezawisłości tego organu.
Możliwe jest ono wówczas, gdy rzecznik utraci kwalifikacje konieczne do wykonywania swojej funkcji lub jest winny poważnego uchybienia (art. 8 Statutu). Pierwsza z tych przyczyn nie budzi wątpliwości i jest ona związana z utratą przez Rzecznika uprawnień z zakresu kwalifikacji merytorycznych na przykład odnoszących się do posiadania przez niego uprawnień sądowych, których pozbawienie wydaje się uniemożliwiać dalsze sprawowanie funkcji. Zatem utrata uprawnień zawodowych wynikających z prawa krajowego będzie implikować jego odwołanie. Druga natomiast z wymienionych przyczyn nie ma charakteru jednoznacznego. Ocena, czy popełnione uchybienie (przewinienie, naruszenie obowiązków) ma charakter poważny – co warunkuje odwołanie z pełnionej funkcji – jest domeną Parlamentu (art. 8 Statutu in fine). Formułując wniosek o odwołanie Rzecznika, Parlament dokonuje kwalifikacji czynu, która może mieć uzasadnienie zarówno prawne, jak i polityczne. Przegłosowanie wniosku przesądza w zasadzie o wyniku całego postępowania, mimo że celowe wydawałoby się powierzenie ostatecznej decyzji Trybunałowi, który, działając jako organ apolityczny i niezawisły, daje gwarancje większego obiektywizmu.
Wprawdzie postanowienie Statutu (art. 8) lakonicznie stwierdza, że rzecznik „może zostać odwołany przez Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, na żądanie Parlamentu Europejskiego”, ale z kolei Regulamin Parlamentu (art. 194 ust. 4) nie pozostawia wątpliwości co do tego, że merytoryczna decyzja o odwołaniu następuje w wyniku głosowania w samym Parlamencie. Jedynie w sytuacji wyjątkowej, gdy Rzecznik nie zastosuje się do tej decyzji,
245 Ibidem.
246 Traktat i rozwijający jego postanowienia Statut stanowią jedynie, że Rzecznik Praw Obywatelskich może być powołany ponownie (art. 195 ust. 2 tiret 2 TWE i art. 6 ust. 1 Statutu in fine).
247 Szerzej: D.C. Rowat, The Ombudsman – Citizen’s Defender, s. 42.
248 M. Grzybowski, Ombudsman…, s. 75.
tzn. nie złoży rezygnacji, Przewodniczący Parlamentu ma obowiązek zwrócenia się do Trybunału o niezwłoczne wydanie orzeczenia o odwołaniu Rzecznika249. Rola Trybunału w tej procedurze nie jest więc do końca przesądzona i nie wiadomo, czy byłby tylko organem stwierdzającym ważność decyzji Parlamentu w przypadku niezastosowania się do niej Rzecznika, czy Trybunał miałby badać decyzję Parlamentu także ze względów merytorycznych. Teoretycznie można przewidzieć dwa typy reakcji Trybunału, w sytuacji w której uznałby, że brak było merytorycznych przesłanek do odwołania Ombudsmana. Po pierwsze – uznać, że decyzja Parlamentu nie jest wiążąca, ponieważ miała charakter stricte polityczny. Po drugie, nie zgadzając się z decyzją Parlamentu i jednocześnie nie widząc możliwości wydania werdyktu przeciwnego jego decyzji, Trybunał mógłby odmówić wydania orzeczenia i w ten sposób pośrednio opowiedzieć się po stronie Rzecznika. Nadmienić należy, że Trybunał nie miał okazji uczestniczyć w procedurze odwołania Rzecznika, gdyż dotychczas nie miała ona miejsca.
Procedurę odwołania szczegółowo reguluje przepis art. 196 Regulaminu Parlamentu Europejskiego, rozwijając w tym zakresie dość ogólne regulacje traktatowe i statutowe.
Wniosek o odwołanie Rzecznika musi być poparty przez co najmniej 1/10 deputowanych (art. 196 ust. 1 Regulaminu PE), w opinii których zaistniałe okoliczności wypełniają znamiona uzasadniające konieczność złożenia go z urzędu. Wniosek ten jest przekazywany nie tylko Komisji ds. Petycji, ale także samemu Rzecznikowi. Komisja ta w przypadku, gdy większość jej członków uzna wymienione we wniosku powody odwołania za uzasadnione, przedstawia Parlamentowi sprawozdanie (art. 196 ust. 2 Regulaminu PE). Rzecznikowi, przeciwko któremu złożono wniosek, przed głosowaniem na posiedzeniu plenarnym przysługuje prawo wysłuchania (art. 196 ust. 2 Regulaminu PE). Głosowanie w Parlamencie ma charakter tajny i odbywa się w obecności co najmniej połowy deputowanych (art. 196 ust. 2 in fine w zw. z art. 196 ust. 3 Regulaminu PE).
Sposób wygaśnięcia mandatu – rezygnacja i upływ kadencji bądź odwołanie – ma wpływ na dalsze sprawowanie urzędu do czasu wyboru nowego Rzecznika. Wynika to z gradacji tych przyczyn. Rezygnacja i upływ kadencji przesądza o powierzeniu dalszego sprawowania funkcji dotychczasowemu ombudsmanowi i płynnym przejęciu obowiązków przez następnego Rzecznika (art. 7 ust. 2 Statutu i art. 194 ust. 8 Regulaminu PE).
Odwołanie z urzędu ma natomiast zupełnie inny skutek. Sprzeniewierzenie się zasadom pełnionego urzędu, popełnienie przestępstwa czy utrata warunków koniecznych do sprawowania funkcji stanowią przyczyny uzasadniające niezwłoczne odsunięcie danej osoby od wykonywania kompetencji z zakresu ochrony praw obywatelskich. Taka sankcja wydaje się w pełni uzasadniona nie tylko ze względu na dobro toczących się postępowań, ale przede wszystkim ze względu na potrzebę utrzymania standardu nieskazitelności osoby pełniącej ten urząd, a tym samym przeciwdziałania utracie zaufania obywateli.
W przypadku wcześniejszego wygaśnięcia mandatu Rzecznika jego następca zostaje powołany w terminie trzech miesięcy od momentu wystąpienia wakatu (art. 7 ust. 3 Statutu).
Okres pełnienia funkcji przez tak wybranego Rzecznika jest jednak krótszy i wynosi tyle czasu, ile pozostało do zakończenia kadencji Parlamentu. Jak dotychczas, sytuacja taka miała miejsce tylko raz w wyniku rezygnacji J. Södermana ze względu na osiągnięcie przez niego wieku emerytalnego w roku 2002250. Jego rezygnacja spowodowała uruchomienie procedury powołania nowego Rzecznika, która została zakończona głosowaniem 15 stycznia 2003 r. Wybrany wówczas P. N. Diamandouros rozpoczął sprawowanie funkcji 1 kwietnia
249 Nadmienić należy, że Regulamin przewiduje przerwanie procedury odwołania na każdym jej etapie w przypadku samodzielnej rezygnacji rzecznika – art. 196 ust. 4 Regulaminu PE in fine.
250 J. Söderman, wybrany po raz pierwszy na rzecznika w roku 1995, a następnie w roku 1999 miał sprawować swój urząd do zakończenia kadencji Parlamentu w roku 2004.
2003 r. i został ponownie wybrany po wyborach parlamentarnych 11 stycznia 2005 r.
Nie jest jeszcze wiadomo, jak będzie traktowane pełnienie przez obecnego Rzecznika funkcji w latach 2003–2004, czy jako dokończenie kadencji poprzedniego ombudsmana nieliczone jako pierwsza kadencja, czy jako okres wykluczający możliwość reelekcji w roku 2009. Zarówno Statut, jak i Regulamin na ten temat milczą. Wątpliwość ta zostanie więc wyjaśniona dopiero po wyborach Parlamentu na kadencję rozpoczynającą się w roku 2009.