Szczecin jako miasto portowe i centrum administracyjne od dawien dawna jest magnesem przyciągającym zwiedzających. Turyści przyjeżdżają tu dziś przede wszystkim, by doświadczyć nowoczesnej metropolii. Ale przyjeżdżają również, by dowiedzieć się czegoś o jego pomorskiej przeszłości. Obok prywatnych odkryć w obrazie ulic i w muzeach znajdują ślady ukryte: starych gazet, aktów, świadectw lub planów, które w coraz większym stopniu wzbudzają również zainteresowanie obecnych mieszkańców regionu. Tymczasem historycy, dziennikarze i bibliotekarze z Polski i Niemiec upowszechniają wspólne dziedzictwo pomorskie. Obok dużych prestiżowych projektów, dotyczących digitalizacji szczecińskich gazet i almanachów /kalendarzy/ z XIX i początku XX wieku, realizowane jest także przedsięwzięcie, które kieruje spojrzenie na to nadodrzańskie miasto jako cel podróży. Pod nazwą
„Szczecińskie widoki“ rejestrowane są zabytkowe pocztówki z motywami tego starego hanzeatyckiego miasta, a następnie udostępniane w formie bazy danych. Stale ros-nący zbiór jest dostępny w Internecie pod adresem: http://esx-171.gbv.de:8291/
Widokówki należą do śladów przeszłości, pozostawianych przez podróżowanie już od ponad 100 lat. W dobie sms-ów, e-maili i Twittera niektóre cechy pocztówek wydają się nam dziś prawie obce. dotyczy to szczególnie początków podróżowania, gdy skrzynki pocztowe były łącznikami nowoczesnej komunikacji. dziś trudno sobie wyobrazić, że aby za pomocą poczty kolejowej nadać na peronie swoje pozdrowienie, trzeba było zdążyć na wieczorny pociąg, w którego składzie znajdował się wagon pocztowy. dlatego warto rzucić okiem na medium, jakim są widokówki, gdyż szczegó-ły ich opisu, frankowania czy wybranych ilustracji bywają niekiedy dość wyrafinowane.
Czy to zamiar czy niedbalstwo spowodowało, że znaczkowi brakuje rożka? To co dziś wyrażają buźki lub animacje, wtedy pozostawało fantazją piszącego. Swawolne przyklejenie znaczka na koniuszku kartki, mogło zdradzać adresatowi więcej, niż wszystkie grzeczne słowa: było ówczesną zachętą do flirtu.
Skąd przybywali ludzie odwiedzający Szczecin? Jakie motywy na widokówkach wysyłali? Co mówią nam owe ilustracje na temat dnia codziennego Szczecina mię-dzy 1895 a 1945 rokiem, gdy pocztówki przeżywały największy rozkwit? Wydane
w 2005 roku i 2008 roku przez wydawnictwo Księży Młyn w Łodzi dwa albumy na ten temat z polskimi i niemieckimi przypisami wzbudziły żywe zainteresowanie. Również Książnica Pomorska zainteresowała się dość wcześnie tym obszarem gromadzenia zbiorów. Ale największa kolekcja tego typu znajduje się dziś w niemieckiej Lubece.
Została zgromadzona przez byłych szczecinian i liczy ok. 6000 pocztówek. Miejscem jej przechowywania jest założony w 1985 roku „haus Stettin“ przy hüxterdamm.
Bibliotekarze z Książnicy Pomorskiej i zaprzyjaźnionej z nią Biblioteki Kraju Związ-kowego Meklemburgia – Pomorze Przednie w Schwerinie udali się w 2010 roku do Lubeki, by odwiedzić miejsce spotkań przedwojennych mieszkańców Szczecina.
Po tej wizycie biblioteka ze Schwerina rozpoczęła udostępniać ten unikatowy zbiór widokówek w postaci cyfrowej, żeby w końcu wszyscy, którzy czują się związani ze Szczecinem, mogli z niego korzystać.
Z chwilą zjednoczenia Europy „haus Stettin“ próbuje stopniowo otwierać swoje zbiory za pomocą Internetu. I tak na przykład projekt realizowany we współpracy z Biblioteką Martina Opitza w herne poświęcony jest opracowaniu kolekcji książek i czasopism. Natomiast Biblioteka Kraju Związkowego Meklemburgia – Pomorze Przednie zajęła się zabytkowymi pocztówkami z historycznymi widokami Szczecina.
Trzeba tu wspomnieć, że biblioteka z siedzibą w Schwerinie od 1945 roku gromadzi i opracowuje literaturę dotyczącą Pomorza Przedniego. Piśmiennictwo Meklemburgii i Pomorza Przedniego obejmuje ponad 350 000 opisów bibliograficznych i jest do-stępne online (www.landesbibliographie-mv.de). Stąd oczywiste było poświęcenie się projektowi „Szczecińskie widokówki” i pogłębienie w ten sposób współpracy z kolegami po polskiej stronie.
Zeskanowano i zindeksowano 1300 kartek pocztowych. Biblioteka ze Schwerina uważa za wielki dowód zaufania, że po raz pierwszy kolekcję „haus Stettin“ wypo-życzono na zewnątrz. digitalizacja wykonywana jest przy użyciu płaskiego skanera optycznego, umożliwiającego definiowanie formy stron, w formacie barwnym TIff o rozdzielczości 300 dpi. Widokówki są opisywane w aplikacji archiwizacyjnej, ba-zującej na MyCoRe. MyCoRe jest nieodpłatnym oprogramowaniem na licencji GNU General Public License, czyli Ogólnej Licencji Publicznej. Jego nazwa odnosi się do „Content Repository“, względnie pojęcia „rdzeń” (= Core). Rdzeń ten umożliwia rozwijanie aplikacji mających różne zastosowania, np. do zarządzania dokumentami ikonograficznymi. Na wielu niemieckich uniwersytetach powstała wspólnota projek-tantów, którzy pracują na rzecz tego rdzeniowego oprogramowania. W następstwie tego nawet Gemeinsame Bibliotheksverbund (GBV) – Wspólne Stowarzyszenie Bibliotek stosuje MyCoRe jako oprogramowanie do realizacji różnych usług w ramach zarządzania dokumentami. Pliki graficzne szczecińskich widokówek archiwizowane są na tej podstawie za pomocą relacyjnej bazy danych Postgres. W przyszłości planuje się jednak migrację zasobu danych do oprogramowania komercyjnego (easydb).
A
ARTYKUŁYPrzy opisie bibliograficznym widokówek uwzględniane są różnorodne cechy.
Głównie są to informacje wydrukowane na oryginale kartki. Objaśnienie dotyczące grafiki służy jako tytuł kartki. Jeśli nie zawiera nazwy miasta, zostaje uzupełnione o dopisek „Stettin“. Każdy opis musi być na tyle pełny, by również na liście trafień w zewnętrznych bazach (np. w Europeanie) wynik wyszukiwań prezentował się jednoznacznie. Stąd konieczne jest uwzględnienie informacji, wskazujących na cha-rakterystyczne cechy przedstawionego na kartce motywu. Kryteria wyszukiwawcze powinny umożliwiać selekcję rozległego materiału ikonograficznego, np. wg tematu (scena z życia codziennego, ulica handlowa, dzieci, dorożka itp), wg przedstawienia w kolorze lub czarno-białym lub wg techniki (zdjęcie wnętrza, widok detalu, panorama, zdjęcie z lotu ptaka...) Również fakt, czy widokówka była wysyłana pocztą, i dokąd, może dostarczyć pewnych wniosków. Niestety prawie nigdy nie ma informacji do-tyczących fotografów. Natomiast są podawane nazwy wydawnictw i miejsca druku.
Stempel pocztowy lub informacje w treści umożliwiają datowanie kartki.
Najważniejszym instrumentem podczas opracowania tej liczącej wiele tysięcy egzemplarzy kolekcji jest odpowiednie przydzielenie haseł kluczowych. Tylko one umożliwiają pewną orientację, przy czym identyczne motywy są opisywane i wyszu-kiwane za pomocą takich samych pojęć. dla znalezienia i powiązania pokrewnych tematycznie obiektów w Internecie ważne jest użycie znormalizowanych kryteriów wyszukiwawczych. der Gemeinsame Verbundkatalog (GVK) czyli Wspólny Katalog Biblioteczny, do którego przyłączona jest Biblioteka ze Schwerina, dysponował na początku projektu 87 hasłami kluczowymi związanych ze Szczecinem. Niestety można było użyć tylko niektórych z nich, np. dom, herzogliches Schloss, hafen, Stadttheater, hakenterrasse [Katedra, Zamek Książąt Pomorskich, Port, Teatr miej-ski, Wały Chrobrego]. Przyczyna tak niewielkiej części wspólnej haseł leży w historii, a także w specyfice medium, jakim jest widokówka. Brakujące pojęcia (najczęściej związane z geografią lub nazwami miejscowości) należało do katalogu wprowadzić od nowa i stamtąd dopiero zostały przejęte do bazy danych „Szczecińskie widokówki“.
Wprowadzane do katalogu są historyczne i (o ile to możliwe) dzisiejsze formy nazw, by można było szukać przy pomocy obydwóch. Na listach wyników prezentowane są w formie miniaturek obie strony widokówki: z obrazkiem i z częścią korespondencyjną.
Widok szczegółowy kartki wyświetlany jest za pomocą przeglądarki dfG-Viewer, narzędzia stworzonego przy wsparciu deutschen forschungsgemeinschaft (dfG)- Niemieckiej Grupy Badawczej do prezentacji obiektów cyfrowych.
Ponieważ prace nad projektem „Szczecińskie widokówki“ w dużej części realizo-wane są przy współpracy praktykantów, ich zakończenie przewidyrealizo-wane jest dopiero w 2014 roku. Planowane jest połączenie tej bazy z Europeaną. dodatkowych udo-godnień oczekuje się od migracji na platformę licencjonowaną, przy czym dostęp pozostałby dla użytkowników bezpłatny. Prowadzone są również rozmowy na temat wprowadzenia menu wielojęzycznego i przystosowanie tej aplikacji dla urządzeń
mobilnych. Postępy prac można obserwować na stronie internetowej. Nowe wpływy są wyróżnione każdorazowo na stronie startowej. W przyszłości w bazie danych powinny być dostępne tysiące widokówek z pozdrowieniami ze starego Szczecina, napisanych w kawiarniach i pokojach hotelowych, na dworcu, ławkach w parku, w muzeach lub bibliotekach. Są chwilowymi obrazami codzienności. W sumie znaczą dla historii miasta dużo więcej, nawet jeśli były tylko „flirtem”.
dr Andreas Roloff
Ekran startowy do strony projektu „Szczecińskie widokówki“
Korespondencja dla panny Marthy w Berlinie. Strona adresowa z stemplem z dnia19.08.1900.
Mało miejsca na wia-domość, ale znaczek przyklejony wielo-znacznie na rogu
A
ARTYKUŁY„... nie pozostaje mi nic innego, tylko przesłać Panu/Pani serdeczne życzenia dobrej nocy. Kiedy rozpo-czyna Pan/Pani jutrzejszą podróż?” 06.08.1904 (stempel pocztowy); Na stronie adresowej nie wolno było zamieszczać informacji, dlatego trzeba było pisać na stronie z ilustracją
Maska do wprowadzania metadanych „Szczecińskich widokówek“
Rossmarkt, den 18.03.1904. Kolorowa kartka z wizerunkiem Instytutu Sztuki hermmana Ludewiga w Lipsku. Widok w przeglądarce umożliwia również oglądanie detali
Pozdrowienie z Rathsgarten
„Ponieważ nasi Państwo są w podróży, mój małżonek udał się ze mną na mały spacer “.
29.07.1901 (stempel pocztowy)
A
ARTYKUŁYAleksandra Skiba, Aleksandra Szpunar
Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie