Konsekwencje zdrowotne związane z upojeniem alkoholowym można podzielić na bliskie i odległe.
Objawy zatrucia alkoholem
Dziecko pod wpływem alkoholu prezentuje różnie nasilone objawy zatrucia w zależności od stężenia alkoholu w krwi oraz indywidualnej reakcji jego młodego organizmu. Bardzo często dziecko w stanie upojenia alkoholowego wymaga hospi-talizacji. Do ostrych i bezpośrednich objawów zatrucia alkoholem etylowym należą:
• charakterystyczna woń alkoholu z ust, • objawy neurologiczne:
» pobudzenie: euforia, zaburzenia koordynacji ruchowej, utrata samokontroli, » senność: zaburzenia świadomości, obniżenie napięcia mięśniowego,
» zamroczenie: utrata świadomości,
» asfiksja: śpiączka, osłabienie lub zanik odruchów, sinica, • hipotermia,
• hipoglikemia, • tachykardia,
• spadek ciśnienia tętniczego krwi,
• zaburzenia widzenia, rozszerzenie źrenic.
Znaczne upojenie alkoholowe dziecka może skutkować utratą sprawności rucho- wej – większe ryzyko bezpośredniego urazu – i ostrym nieżytem żołądka, w ciężkich przypadkach krwotocznym zapaleniem żołądka. Jednak najbardziej wyraźny ślad
upojenie alkoholowe pozostawia na ośrodkowym układzie nerwowym – objawy różnicują się od zaburzeń świadomości, aż do całkowitej jej utraty z następowymi zanikami pamięci. Gdy pijany nastolatek trafia do szpitala, pierwsza pomoc obejmu-je ocenę parametrów życiowych, ocenę stanu świadomości, ochronę przed urazami i wychłodzeniem organizmu, ułożenie dziecka w pozycji bezpiecznej oraz zapewnie-nie drożności dróg oddechowych. Należy zawsze rozważyć zatrucie innymi toksy- cznymi środkami (leki, narkotyki). Jest to bardzo ważne, gdyż zatrucie etanolem to- warzyszące lub nie zatruciu innymi substancjami chemicznymi może być dla mło- dego organizmu nieprzewidywalne. Etanol szczególnie w połączeniu z benzodiaze-pinami jest odpowiedzialny za większą liczbę zgonów niż jakikolwiek inny lek [29]. Dalsze postępowanie z dzieckiem po wyrównaniu zaburzeń wodno-elektrolitowych obejmuje ocenę ryzyka uzależnienia, czyli czy był to jednorazowy incydent, czy miał miejsce już wcześniejszy kontakt z alkoholem. Rozmowa psychologiczna, także z ro-dzicami jest nieodzownym elementem wpływającym na dalsze postępowania nasto-latka.
Odległy wpływ spożywania alkoholu
Istnieje wiele prac wskazujących na odległy destrukcyjny wpływ alkoholu na or- ganizm dziecka. Alkohol uszkadza różne narządy, ale najbardziej ogranicza szansę na prawidłowy rozwój dziecka. Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Pro- blemów Zdrowotnych ICD-10, zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spo-wodowane przez używanie alkoholu obejmują (narastająco) [30]:
• ostre zatrucie, • szkodliwe używanie, • uzależnienie,
• zespół abstynencyjny,
• zespół abstynencyjny z majaczeniem, • zaburzenia psychotyczne,
• zespół amnestyczny,
• późno ujawniające się zaburzenia psychotyczne.
Objawy te mogą się na siebie nakładać i stanowić kontynuację następujących po sobie zaburzeń funkcji poznawczych, aż do ich utrwalenia. Ocena pracy mózgu – głównego narządu poddanego uszkodzeniu przez alkohol – jest możliwa przez nowoczesne techniki neuroobrazowania oraz za pomocą metod neuropsychologicz-nych. Już po 5–10 minutach po wypiciu niewielkiej ilości alkoholu można stwierdzić jego obecność w krwi. Maksymalne stężenie alkoholu w krwi występuje w okresie 20 minut do 3 godzin po spożyciu. Kolejne dodatkowe porcje powodują kumulo-wanie się jego poziomu w krwi. Po wypiciu 1–2 drinków stężenie alkoholu w krwi wynosi 20–30 mg/dl. Już przy takim stężeniu mogą pojawiać się zmiany w pracy ośrodkowego układu nerwowego u człowieka. Przykłady wpływu alkoholu na funk-cjonowanie poznawcze u dorosłych przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Wpływ ilości spożywanego alkoholu na funkcje poznawcze
Częstość spożywania alkoholu
Ilość spożywanego al-koholu (g) lub stężenie
alkoholu w krwi (%) Upośledzenie funkcji poznawczej
Jednorazowa intoksykacja
0,02–0,03% podzielność i trwałość uwagi 0,05–0,01% podzielność uwagi
0,04–0,08% zaburzenia koordynacji, myślenia i pamięci 0,2–0,3% zaburzenie koordynacji, poruszania się,
motywacji, myślenia, emocji
Picie towarzyskie
60–70 g alkoholu od 5–7
razy w tygodniu zauważalne upośledzenie funkcji poznaw-czych 120 g zaburzenie porównywalne do osób
uzależ-nionych od alkoholu
Uzależnienieod alko-holu/z. amnestyczny (z. Wernickego-Korsa-kowa)
120 g i więcej zaburzenia percepcyjno-motoryczne,za-burzenia pamięci i uczenia się, zapercepcyjno-motoryczne,za-burzenia funkcji wzrokowo-przestrzennych, zaburze-nia funkcji wykonawczych
Neuropatologia mózgu osoby uzależnionej od alkoholu obejmuje [31]:
• zanik kory mózgu – w obrębie płatów czołowych, czasem płatów ciemie-niowych,
• zmniejszenie objętości mózgu – zanik istoty białej w obrębie półkul mózgu i ciała modzelowatego,
• poszerzenie komór mózgu (bocznych i komory trzeciej) – wtórnie do zaniku istoty białej,
• zanik robaka móżdżku.
Objawy neurologiczno-psychiatryczne u osób uzależnionych od alkoholu pod postacią głównie zaburzenia funkcji poznawczych nie zawsze w sposób prosty można skorelować z uszkodzeniem strukturalnym i czynnościowym mózgu. Jednak więk-szość badań pozwala sądzić, że uszkodzenia te dotyczą wspomnianych wcześniej rozległych sieci neuronalnych, łączących między sobą struktury mózgu (np. neurony kory czołowej z jądrami podstawy, czy z móżdżkiem) [32]. W populacji dziecię-cej osobnicy z rodzin niealkoholowych z różnych powodów mają zaburzenia bio- psychospołecznego funkcjonowania, stąd ich „sięgnięcie” po alkohol. W rodzinach z problemem alkoholowym proces dorastania dzieci jest szczególnie narażony na działanie czynników negatywnych (podatność na stres w związku z alkoholizmem rodzinnym z okresu prenatalnego oraz bieżące zdarzenia stresowe). Dzieci te w po-równaniu z dziećmi z rodzin niealkoholowych mają więcej zaburzeń rozwojowych. Są to: zaburzenia zachowania, ADHD, impulsywność, depresja, niepokój. Jednocze-śnie dorastające dzieci leczącego się rodzica alkoholika mają zwiększoną szansę na pozytywne zmiany rozwojowe [33].
Alkohol jako silny środek odurzający, wpływający na stan świadomości, spo-żywany w nadmiernych ilościach może doprowadzić do uszkodzenia wielu
na-rządów wewnętrznych. Alkoholizm powoduje spichrzanie tłuszczów w wątrobie,
hiperlipemię oraz marskość wątroby, ponadto prowadzi do uszkodzenia trzustki, układu krwiotwórczego i układu krążenia. W populacji dziecięcej zmiany narządo-we spowodowane przewlekłym spożywaniem etanolu są bardzo rzadkie (alkoholo-we stłuszczenie wątroby). Natomiast wiek rozpoczęcia picia alkoholu w nadmiarze, osobnicza podatność oraz czas systematycznego spożywania uwidaczniają się w sta-nie zdrowia osobnika w wieku dorosłym.