Szybki postęp technologiczny oddziałuje na wiele dziedzin funk cjonowania firm detalicznych, przeobrażając ich handlową codzien ność. Z kolei postawy konsumentów wobec technologii wpływają na preferowany przez nich model dokonywania zakupów - to, co kupują, gdzie i kiedy, a nawet sposób zapłaty. Nie wszyscy nabywcy są zado woleni z ujawniającej się tendencji do technologizacji usług handlo wych. Niektórzy nie czują się zbyt pewnie w środowisku przesyconym techniką, nie są w stanie zrozumieć nowych narzędzi, którymi się po sługują. Interesującym wyzwaniem staje się więc poznanie demogra- ficzno-psychologicznych czynników, które determinują akceptację tech nologii, zwłaszcza że w literaturze brak jest wyczerpujących studiów nad tą tematyką.
Autorka w niniejszym artykule stara się przybliżyć nowoczesne roz wiązania technologiczne, uwarunkowania ich wprowadzania, a także ich wpływ na pracę sklepu i relacje klient-firma handlowa, jak też prawdo podobne kierunki rozwoju technologicznego w handlu detalicznym.
Kierunki i obszary wprowadzania przemian technologicznych w handlu
Większość firm deklaruje, iż celem wprowadzania nowinek tech nologicznych jest podwyższanie jakości usługi handlowej, czyli spra wienie, żeby klient mógł kupować szybko, sprawnie, z pełnym/dostę pem do informacji oraz po niskich cenach i przy pełnym ich rozezna niu. Ale zawsze celem nadrzędnym przejawianej innowacyjności jest sprawność zarządzania placówką handlową, obniżanie kosztów, a co za tym idzie wzrost obrotów i w konsekwencji zyskowności firmy.
Wdrażane rozwiązania techniczne zdążają w kierunku większej au tomatyzacji procesów obsługi klienta, efektywniejszego zarządzania placówką, przepływem towarów (zakup, magazynowanie, ekspozycja), a przede wszystkim informacji - o produktach i klientach.
9 0 Dom inika K ubacka
Skoro firmy dążą do usatysfakcjonowania nabywców, warto wy raźnie wskazać zdarzenia zniechęcające klienta do sklepu, zabierające mu czas, a przez to pogarszające jakos'é usługi handlowej. Zaliczyć do nich można:
- trudności w odszukaniu produktu w obrębie powierzchni sprze dażowej czy regału,
- problem z uzyskaniem informacji o produkcie - np. o dacie przy datności, składzie itp.,
- brak informacji o cenie na skutek braku etykiety na półce, jej przesunięciu czy niewyraźnie napisanej informacji,
- niezgodność cen na etykiecie półkowej oraz przy płatności w kasie,
- brak towaru na półce,
- kolejki przy kasach oraz na stoiskach z obsługą tradycyjną. - tłok w sklepie.
Wyeliminowanie opisanych utrudnień stanie się możliwe m.in. dzięki zastosowaniu różnorodnych rozwiązań technologicznych, które opisane zostaną szczegółowo w kolejnym podrozdziale.
Na rokrocznie organizowanych targach w Düsseldorfié prezentowane są najnowsze osiągnięcia w technologii na potrzeby handlu. Z punktu wi dzenia firmy bądź klienta można wyróżnić szereg obszarów tematycz nych, na które oddziałuje technika. Grupy rozwiązań obejmują1:
- systemy kasowe (końcowej obsługi klienta) i wagowe,
- oprogramowanie do zarządzania towarami (sterowanie zakupa mi, zapasami), gotówką i oddziałami,
- zarządzanie klientami przez systemy bazodanowe i CRM. - systemy lojalnościowe,
- techniki promocji, - karty stałego klienta,
- narzędzia informatyczne do przetwarzania i analizowania danych, - ekspozycję produktów - aranżację stoisk w sklepie, tworzenie planogramu półki,
- zabezpieczenia przed kradzieżami,
1 Technika w słu żbie handlu, art. red., „Handel”, nr 9 - 1 0 (2003), s. 22 oraz B. M ikusińska-O zdobińska, P rzy szło ść handlu, „Handel”, nr 5 (2003), s. 20.
W ptyw now oczesnych rozwiązań technologicznych n a ja k o ść ... 9 1
- zmiany cen związane z nową dostawą, obniżkami promocyjnymi czy przecenami, redukcjami cen dla wybranych segmentów nabyw ców,
- możliwości unikania braków na półkach,
- oznaczanie towarów, inwentaryzację i systemy identyfikacji pro duktów,
- narzędzia ułatwiające klientom zakupy, obejmujące odpowiednie wyposażenie sklepowe.
Oczywiście istnieją narzędzia, które potrafią wspomóc naraz kilka z wymienionych pól problemowych, przynosząc korzyści zarówno pro ducentowi, pośrednikowi hurtowemu, jak i detaliście oraz jego klien tom. Usprawniają więc cały kanał dystrybucji (łańcuch dostaw).
Charakterystyka wybranych rozwiązań technologicznych
Narzędziem, które zdaniem ekspertów handlowych będzie miało największy wpływ na oblicze handlu w już niedalekiej przyszłości, a na razie przechodzi przez fazę testów, jest RFID (radio frequency identification technology). Skrót oznacza technologię rozpoznawania produktów w oparciu o identyfikację częstotliwości radiowych, zamiast stosowanych obecnie powszechnie kodów kreskowych. Na RFID skła da się komputerowy system monitorowania, sczytujący dane i prze twarzający je, oraz czytniki emitujące fale radiowe, złożone z anteny i nadajnika radiowego z dekoderem. Jednak najbardziej widoczny dla klienta jest trzeci element systemu - silikonowe etykiety z chipem do przechowywania danych. Umieszczone są one zarówno na produkcie - na zewnątrz i wewnątrz, oraz na opakowaniach zbiorczych. Gdy ety kieta znajdzie się w polu magnetycznym emitowanym przez czytniki, dane są automatycznie odczytywane i przekazywane do komputera, zapisywana jest także droga produktu przechodzącego przez kolejne czytniki w całym łańcuchu dostaw.
Zalety takiego rozwiązania dla producenta i handlowca są niewąt pliwa:
- dokładna informacja o drodze produktu - możliwości uniknięcia przestojów.
92 D om inika K ubacka
- usprawnia przepływ informacji o wielkości dostaw, szybkości ich sprzedaży itp.,
- informacje te dostępne są w czasie rzeczywistym, bez opóźnień, - redukuje różnice pomiędzy liczbą produktów fakturowanych przez dostawcę a faktycznymi dostawami,
- pozwala eliminować braki na półkach - informacja o ilości pro duktów jest na bieżąco sczytywana i pozwala na szybką reakcję perso nelu placówki,
- efektywne wykorzystanie powierzchni magazynowej - gwaran tuje łatwość odnalezienia produktów czy też ich segregacji, np. według dat dostaw,
- zabezpieczenie przed kradzieżami - przechodząc przez obszar kasowy, pole wykryje etykietę nawet na ukrytym przedmiocie, a dzięki etykiecie wewnętrznej wyrwanie zewnętrznego oznaczenia nie pozba wia produktu zabezpieczeń.
Wszystkie wymienione korzyści przekładają się na wyższe obroty i zyski.
System RFID jest szczególnie korzystny dla firmy handlowej, ale i klientom oferuje szereg zalet. Najważniejszą jest pewność, że produkt pochodzi z pewnego źródła (nie jest podróbką), nie jest przeterminowa ny, był odpowiednio transportowany i przechowywany. Po drugie, klient nie musi wyjmować towarów z koszyka przy kasie, gdyż wchodząc w pole, wszystkie dane sczytywane są automatycznie, poprawnie i szyb ko, co zapewnia mu znaczną oszczędność czasu, jak i brak pomyłek.
Do wad RFID można zaliczyć nadal wysokie koszty inteligentnej etykiety - 0,10-0,5 EUR (chociaż eksperci szacują, iż w ciągu kilku lat powinien on spaść do 0,02-0,03) oraz zbieranie zbyt dokładnych da nych o użytkownikach2.
RFID jest obecnie testowany przez Procter&Gambłe wspólnie z Wal-Martem, którego wybrane sklepy wykorzystywane są do ekspe rymentu. Z kolei Prada stosuje ten system w przymierzalniach. Skaner sczytuje dane umieszczone na ubraniach na specjalnej metce-przywieszce
1 Opracowano na podstawie: M. Weiss, N owa fala radia, „Handel”, nr 12 (2003),
s. 20; J. Wagstaff, E yes o nyou, the S h opper, „Far Eastern Econom ic R eview ” 2003, Aug. 7, s. 31; J. Blau, R evolutionary R etailin g a R eality, „Network World” 2003, A ug, s. 20, 34.
W pływ now oczesnych rozwiązań technologicznych n a ja k o ść ...
i dostarcza na monitorze aktualną informację na temat dostępnych roz miarów, kolorów oraz innych produktów, które mogą wyglądać po dobnie do mierzonego przez klienta ubrania3. Pomimo że na razie nie przynosi oszczędności i więcej jest koło niego szumu medialnego niż wymiernych korzyści, to bez wątpienia jest zwiastunem rewolucji w handlu. Jego potencjał, jeśli chodzi o śledzenie informacji o brakach i przemieszczeniach towarów, jest niewątpliwy. Powszechne stosowa nie RFID w placówkach handlowych zapewne zacznie się od oznacza nia i śledzenia drogi palet i opakowań zbiorczych.
Rozwój narzędzi technicznych odgrywa także znaczącą rolę w rozwoju koncepcji marketingu partnerskiego. Współczesna technika sklepowa, wykorzystująca elektronikę i systemy informatyczne oraz bazy danych o klientach, zgromadzone dzięki systemom kart sklepo wych, badaniom marketingowym oraz działaniom i akcjom z zakresu promocji sprzedaży, oferuje nieskończenie wiele możliwości zindywi dualizowanego oddziaływania na klienta.
Wykorzystanie techniki do pozyskiwania, przetwarzania informa cji oraz nagradzania klientów warunkuje częstokroć skuteczność pro gramów. Znając (dzięki m.in. analizie zarejestrowanych zakupów klien ta) upodobania kupujących, można przygotowywać indywidualne oferty specjalnie z myślą o nich. Już znajdują się wśród propozycji firm han dlowych nagradzających swoich stałych klientów kupony rabatowe, zróżnicowane ze względu na preferencje klienta, przejawiające się w najczęściej kupowanych markach. Informację o takiej ofercie kształ towanej „pod siebie” klient może znaleźć m.in. w kiosku sklepowym, czyli komputerze wyposażonym w monitor touch-screen, zlokalizowa nym przeważnie w strefie wejścia do sklepu. Udziela on ponadto infor macji o towarze, jego cenie i możliwościach wykorzystania oraz umiej scowieniu na półce sklepowej. Przykładowo, koneserzy win mogą na podstawie sczytanego kodu paskowego uzyskać informacje nie tylko o pochodzeniu i przeznaczeniu wina, ale też zapoznać się z procesem jego produkcji i cechami użytych surowców4.
Na rynku pojawiły się mocowane na regałach elektroniczne, cie kłokrystaliczne etykiety reagujące na podczerwień (ESL - Electronic
3 Tell-Tale Tags, „Retail Traffic” 2 0 0 3 ,1 May, http://www.retailtrafficmag.com. 4 K lien t nasz pan, art. red.. „Handel”, nr 6 (1999), s. 54*57.
9 4 Dom inika Kubacka
Shelf Labeling). Urządzenia takie produkuje m.in. poznański Porcon: dla Jumbo. Dzięki nim klienci mają gwarancję, że cena na półce będzie równa cenie płaconej (bo zmianami zarządza system komputerowy, nie pracownicy), a zmian cenowych dokonuje się błyskawicznie. Wystar czy wprowadzić nową cenę do komputera, a dzięki szybkiej transmisji danych, natychmiast pojawi się ona na etykietach. Posiadacz karty dzięki specjalnemu przyrządowi (tzw. keyfob) może odczytać niższą, prze znaczoną dla niego cenę. Z kolei dodatkowe dane zapisane na etykie cie, dotyczące dynamiki sprzedaży, ilości towaru na magazynie czy wielkości ostatniej partii dostawy, mogą odczytywać przedstawiciele handlowi, za pomocą odpowiednich czytników5.
Kolejną innowacją jest koszyk zakupowy z wbudowanym monito rem - klient wpisuje listę zakupów lub przesyła ją z komputera domo wego, a komputer planuje jego ścieżkę poruszania się po sklepie, a zna jąc upodobania, podpowiada interesujące okazje cenowe, nowości czy też promocje przygotowane specjalnie dla klienta (szyte na miarę) itp.
Podobne urządzenia do samodzielnego skanowania (systemy self- scanningu) - przenośne lub zamontowane na wózkach zakupowych - testowane są m.in. w Tesco (Smart Shopper), w supermarketach Del- haize w Belgii (dla uczestników programu łojałnościowego) czy przez firmę Kmart. Safeway eksperymentuje z odczytywaniem cen za pomo cą notatników elektronicznych Palm Pilot6.
Dokonując przeglądu rozwiązań technicznych, należy również wspo mnieć o systemach kasowych umożliwiających szybszą i samodzielną obsługę. Korzystając z w pełni zautomatyzowanego stanowiska kasowe go, klient sam skanuje zakupione produkty, płaci, a maszyna wydaje mu resztę (przy płatności gotówką). Pozwala to na bieżącą kontrolę przez klienta wysokości płatności oraz pewność, iż nie został oszukany.
Kolejny sklep testowy - supermarket Extra koncernu Metro w Rheinberg w Niemczech - wykorzystuje komputerowe display’e do przekazywania informacji o aktualnych ofertach promocyjnych. Prze waga tej formy tkwi w możliwości szybkich a jednoczesnych zmian treści elektronicznych plakatów.
Klient w sklepie przyszłości, dokonując zakupów przy użyciu no woczesnych narzędzi techniki sklepowej i karty klienta, każdorazowo
3 E lektroniczna etykieta, art. red., „Handel”, nr6 (1998), s. 28.
6 M a jo r R etailers use N ew Technology to H elp S peed up Checkout Lines. „The
W piyw now oczesnych rozwiązań technologicznych n a ja k o ść . 9 5
przekaże kupcowi informacje o swoich zwyczajach, tracąc swoją ano nimowość, ale w zamian uzyska szereg dopasowanych do niego propo zycji ofertowych.
W dotychczasowych rozważaniach całą uwagę poświęcono udo godnieniom oferowanym klientowi w handlu stacjonarnym. Jednak po ruszając temat technologii w handlu, nie sposób pominąć roli, jaką odgrywa handel elektroniczny. Po pierwsze, nawet nie kupując tow'a- rów poprzez sieć, klient ma możliwość samodzielnego zdobycia więk szej ilości informacji o produkcie, niż jest udostępnione na standardo wej etykiecie produktu, dołączonej ulotce, instrukcji obsługi czy też opakowaniu. Stąd istnienie Internetu pogłębia (przynajmniej poten cjalnie) wiedzę konsumentów. Daje im też możliwość szybkiego infor mowania innych użytkowników o zaobserwowanych nieprawidłowo ściach (grupy dyskusyjne, rozsyłane e-maile, chaty, fora, itp.).
Kupowanie przez Internet, z którego korzysta obecnie ok. 7 min Polaków (czyli 23,3%) w wieku od 15 do 75 lat7, sprawia, że relacje firmy z klientem są zredukowane do minimum. Pozyskiwanie infor macji, zamawianie towaru, płacenie dokonywane są samodzielnie. Transakcje przez Internet mogą mieć miejsce jedynie przy dużym za ufaniu do sklepu, wierze w jego uczciwość, rzetelność oraz do rozwią zań technicznych (zwłaszcza w kwestiach bezpieczeństwa). Aby ko rzystać z tej formy kupowania, klient musi mieć zaufanie do techniki, bezpieczeństwa nowych rozwiązań oraz swoich umiejętności w ich wy korzystaniu. Podobnie jest we wszystkich transakcjach realizowanych w handlu niestacjonarnym, gdzie nie możemy produktu sprawdzić i obejrzeć, nie znamy miejsca, do którego można by wrócić z ewentu alną reklamacją. Sklepy internetowe starają się łagodzić owe niedo godności (uwiarygodniać swoją działalność), dostarczając wielu infor macji na temat firmy i oferowanych produktów, a także współpracując ze znanymi instytucjami (np. finansowymi). Ponadto starają się kom pensować postrzegane ryzyko, np. przez niższe ceny oraz rozbudowa ny zestaw usług dodatkowych. Pomimo tego, polscy klienci są raczej niechętni do nabywania towarów poprzez Internet. Większość inter nautów deklaruje niedokonywanie zakupów sieciowych. Jednak biorąc
7 W edług Badania NetTrack, prowadzonego przez SM G /K R C Poland M edia -
9 6 Dom inika K ubacka
pod uwagę, iż spośród klientów e-sklepów większość stanowią klienci stali (według badań I-metrii 94% sklepów twierdzi, że posiada stałych klientów), kluczowym problemem pozostaje nakłonienie Polaków do wypróbowania tej metody kupowania.
Uwarunkowania wprowadzenia technologii
Wprowadzenie technologii do handlu warunkuje przede wszyst kim charakterystyka klientów - ich wiek, poziom akceptacji i chęć (umiejętność) korzystania z tego typu rozwiązań. Ważny może okazać się również ich model kupowania - gdyż niektórzy wymagają asysty osoby i wiedzy autorytetu. Naukowcy kilkakrotnie podejmowali próby stworzenia wiarygodnego modelu zmiennych determinujących stosu nek konsumentów do technologii8.
I tak, zbiory cech służące pomiarowi postaw w stosunku do tech nologii, które zaproponował A. Parasuraman (2000) to:
- optymizm - pozytywne postrzeganie technologii,
- innowacyjność - tendencja do bycia pionierem technologii, - dyskomfort - postrzegany brak kontroli nad technologią, - niepewność - brak zaufania do technologii.
Z kolei w Forrester Research - największych w USA studiach nad tą tematyką - badacze skupili się na trzech czynnikach - wpływie po staw, dochodów i motywacji. Okazało się, że w porównaniu do postaw klienta, cechy o charakterze demograficznym (wiek, płeć, rasa) nie mają aż takiego znaczenia, jakie im tradycyjnie przypisywano.
Stosunkowo niedawno przeprowadzone przez S. Edisona i G. Geisslera badania wykazały, iż na sympatię do technologii (affinity towars technology), która jest miernikiem postawy w stosunku do tech nologii (attitude), mają wpływ (jednokierunkowy):
- skłonność do optymizmu - swoista pewność swoich zdolności w opanowywaniu technologii,
- potrzeba poznawcza, czyli satysfakcja płynąca z podejmowania trudnych tematów,
8 Badania opisano na podstawie: S. W. Edison. G. L. Geissler, M easuring A tti
tudes Towards G en eral Technology: Antecedents, H ypotheses and Scale D e ve lo p ment, „Journal o f Targeting, Measurement and Analysis for Marketing” 2003, vol. 12,
W pływ now oczesnych rozwiązań technologicznych najakość ...______9 7
- wiara we własną skuteczność,
- płeć - potwierdzono hipotezę o większej sympatii, którą charak teryzowali się mężczyźni.
Nie potwierdziło się natomiast znaczenie tzw. sympatii dla techno logii, tolerancji dla niejasności oraz, spośród czynników demograficz nych, wieku.
Wprowadzając technologiczne zmiany, należy pamiętać o towa rzyszących im zagrożeniach, tj.:
- polaryzacji społeczeństwa - część łudzi może poczuć się zepchnięta na margines, nie potrafiąc korzystać z upowszechniających się osią gnięć techniki sklepowej,
- zbyt duża wiedza o kliencie uzyskiwana przez firmę handlową może stanowić pole do nadużyć,
- niektóre ze stosowanych systemów zabezpieczeń mogą utrudniać zakupy klientom - np. buty z kapslem uniemożliwiającym wygodną przymiarkę obuwia czy dzwoniące czasem bez powodu po przejściu przez bramkę nierozmagnesowane towary,
- pogoń za nowinkami sprawia, że traci się tak istotny „pierwiastek personalny”, nierozerwalnie towarzyszący usługom (również handlo wym),
- nowinki kosztują, a tym samym stać na nie jedynie zyskowne firmy o dużych obrotach, co przyczynić się może dodatkowo do wzrostu różnic w sposobie świadczenia usługi przez małe i duże firmy handlowe oraz dalszego zróżnicowania ich kondycji finansowej.
Nabywcy-tradycjonaliści - kupujący w małych sklepikach ze zna jomą obsługą, i klienci nowocześni - preferujący zakupy w większych centrach handlowych, korzystający z kart płatniczych - stanowią mniej więcej taką samą ilość klientów. Większość osób nadal korzysta z nie wielkich sklepików zlokalizowanych na terenie osiedla. Z pewnością grupa ta nie jest pozytywnie nastawiona do nowatorskich rozwiązań technologicznych - może ewentualnie jako ciekawostki do obejrzenia, a nie regularnego zeń korzystania. Również w ciągu najbliższych dziesięcioleci placówki wdrażające nowoczesne rozwiązania z pewno ścią nie ściągną większości klientów do siebie. Jednak przyciągnąć mogą grupę bardzo interesującą z punktu widzenia sklepu - młodych, wy kształconych, dobrze zarabiających.
9 8 Dom inika K ubacka
Polski handel jest nadal rozdrobniony, maiopowierzchniowy, jed- nosklepowy, niezrzeszony, a jako taki słabo dokapitalizowany. Jego klienci bardziej zwracają uwagę na obsługę, lokalny klimat sklepu, dogodność lokalizacji niż nowoczesne usprawnienia procesów zakupo wych. To nie są wielkie sklepy, w których realizuje się duże, szybkie, sprawne zakupy. W małych sklepach wcale nie oczekujemy szybkiej obsługi. W związku z tym ich właściciele nie mają motywacji do wpro wadzania kosztownych nowinek technologicznych, zwłaszcza że przy braku efektu skali wiele z tych kosztochłonnych inwestycji nie ma szans zwrotu nawet w średnim okresie. Kupcy nie inwestują w nie, bo im się nie opłaca, a klienci również nie oczekują tego typu zmian.
Jeśli źródłem większości innowacji są raczej firmy duże, to lidera mi innowacji technologicznych są globalne koncerny handlowe, zwłasz cza firmy brytyjskie i amerykańskie. Tak więc motorem przemian tech nologicznych w handlu polskim staną się w pierwszym rzędzie sklepy koncernów zagranicznych w największych miastach Polski, a następ nie imitujący te rozwiązania (już po obniżonych kosztach) polscy sie- ciowcy. W miarę jak tego typu rozwiązania sprawdzać się będą w wa runkach zachodnich, będą stopniowo adaptowane do polskich sieci. Do innych sklepów dotrą, gdy staną się powszechną koniecznością.
Motorem rozwoju technologicznego stają się coraz częściej sklepy typu convenience. Sektor ten stawia na rozwój przez innowacje i już uważany jest za pioniera przemian technologicznych w handlu. Firmy testują i wprowadzają nowe rozwiązania - kioski elektroniczne, pełną samoobsługę czy ATM (automatic check-cashing machines), umożli wiające m.in. płacenie rachunków oraz ОС. Gdy RFID trafi na sklepo we półki, zapewne najwcześniej znajdzie szersze zastosowanie właśnie w sklepach typu convenience, których zabiegani klienci są skłonni za płacić więcej (więc nie są przeszkodą koszty wdrożenia RFID) w za mian za szybkie, sprawne zakupy i dodatkowe usługi. Dodatkowo, w sklepach tych sprzedawane są zazwyczaj głównie produkty znanych marek, których producenci - światowe koncerny - są i będą pioniera mi wdrażania tej technologii.
Reasumując, na możliwości firmy handlowej w zakresie wprowa dzania nowinek technicznych oraz celowość, sens tego typu inwestycji, wpływają m.in. parametry firmy wyszczególnione w tabeli 1.
W piyw now oczesnych rozwiązań technologicznych n a ja k o ść ...______9 9
Tab. 1. Czynniki różnicujące podejście do technologii firmy handlowej - akceptację lub opór
Charakterystyki firmy Opór technologiczny Skłonność do inwestycji w technologię Liczba zarządzanych
placów ek sklepy pojedyncze sklepy sieciow e
Skłonność do współpracy sklepy niezależne sklepy współpracujące, zrzeszone Pochodzenie kapitału w łasność polska w łasność zagraniczna
Asortym ent popularny, dyskontowy z w yższej półki, markowy
Forma handlu tradycyjne formaty
sklepowe
now oczesn e kanały dystrybucji, tj. hipermarkety, sklepy convenience
Podejście zdeterm inowane przez...
...czynnik ludzki, tzw. high-touch
...technikę, tzw. high-tech
Lokalizacja rejony pozam iejskie miasta, zw łaszcza ich centra
Źródło: opracowanie własne.
Perspektywy rozwoju technologicznego w świetle teorii zmian systemowych w handlu
W poprzednim podrozdziale poruszono kwestię przyszłości rysu jącej się przed technologią w handlu polskim. Podsumowując rozwa żania, można przedstawić generalne perspektywy dla sklepów inwestu jących w technologie i dla wszelkich nowinek technicznych w oparciu o cztery teorie zmian systemowych w handlu9. I tak, zgodnie z teorią selekcji naturalnej, największą szansę przetrwania mają te PSD, które najlepiej przystosują się do zmian otoczenia (np. technologicznego oraz społecznego - zmian postaw, oczekiwań, zachowań zakupowych kon sumentów). Zapala więc ona zielone światło dla techniki i wdrażają cych ją firm. Z kolei teoria koła detalu stwierdza, że każda innowacyj na forma sprzedaży przyciąga znaczną liczbę klientów, ale zwiększa swój udział w rynku jedynie do momentu, gdy koszty osiągają wysoki poziom i forma jest zagrożona ze strony kolejnego innowatora.
W podobny sposób przewiduje przyszłość teoria cyklu życia in stytucji detalicznych. Według niej, każda innowacyjna forma handlu