wskaŹnikÓw Gospodarki o obieGu zamkniętym
3. wybrane wskaźniki
3.3. Wskaźniki kontekstowe
Dotychczasowe rozważania na temat wskaźników cyrkularności wynikały bezpośred-nio z obowiązujących definicji GOZ (wskaźniki główne) lub stanowiły ich przybliżenie w wartościach pozaekonomicznych, przy równoczesnym ich uszczegółowieniu (wskaźni-ki pomocnicze). Niektóre powiązania między wskaźnikami a GOZ są jednak pośrednie, a mimo to mogą pozwalać na pełniejszą ocenę cyrkularności. Jest to analogiczne do relacji wskaźników makroekonomicznych. Na przykład wskaźnik cen dóbr produkcyjnych nie jest powiązany bezpośrednio z wielkością produkcji (PKB), ale umożliwia szerszą ocenę stanu gospodarki.
Wśród mierników kontekstowych bardzo ważne miejsce zajmują wskaźniki stanu śro-dowiska, które bezpośrednio zależą od oddziaływań antropogenicznych, a więc także od
obowiązującego modelu gospodarki. To właśnie spójny charakter celów koncepcji cyrku-larnych z innymi zagadnieniami zrównoważonego rozwoju, takimi jak zmiana klimatu lub ochrona różnorodności biologicznej, sprawia, że dążenie do GOZ jest obecnie tak pożąda-ne. GOZ może np. w znacznym stopniu przyczynić się do realizacji celów klimatycznych, m.in. poprzez znaczne ograniczenie emisji gazów cieplarnianych.
Oprócz tego istotne wydają się również wskaźniki rynkowe mogące świadczyć o cyr-kularności gospodarki, ale nieprzekładające się bezpośrednio na wartość aktywów netto w gospodarce. Wskaźniki te mówią o zaangażowanych zasobach czy podejściu regulacyj-nym, które nie przekłada się bezpośrednio na efektywny poziom cyrkularności, lecz może to robić pośrednio.
Ważnym wskaźnikiem kontekstowym, w przypadku początkowego stadium wdroże-nia GOZ, wydaje się zaangażowanie interesariuszy. Jest to o tyle istotne, że osiągnięcie ekonomicznych korzyści skali i opracowanie odpowiednich systemów zbiórki, platform współdzielenia, standardów działań może wymagać pewnej „masy krytycznej” popytu na produkty i usługi cyrkularne. Na kolejnych etapach wdrażania koncepcji cyrkularnych spodziewane jest w większym stopniu korzystanie z klasycznych mechanizmów rynko-wych.
3.3.1. Ślad ekologiczny
Model liniowy jest powodem niepokoju o ilość i jakość zasobów przyrody, z których będą korzystały następne pokolenia. Presja człowieka na środowisko może być liczo-na według różnych wskaźników. Jednym z liczo-najbardziej rozpowszechnionych zbiorczych mierników tej presji jest koncepcja śladu ekologicznego. Wartość tego miernika defi-niowana jest jako obszar produktywnych ekosystemów lądów i mórz, niezbędnych do wyprodukowania zasobów wykorzystywanych przez ludzkość oraz do asymilacji odpa-dów przez nią wygenerowanych, przy czym obszary te są ściśle powiązane między sobą.
Podstawy teoretyczne oraz sposoby liczenia presji antropogenicznej zostały już określone (Ewing i in. 2008). Główną przewagą zastosowania tego miernika jest próba agregacji całego oddziaływania gospodarki na środowisko, w tym bioróżnorodności, zanieczysz-czenia powietrza, gleby, wody, efektu cieplarnianego itp., co sprawia, że spełniony jest warunek holistyczności miernika.
3.3.2. Odsetek etatów w branżach związanych z koncepcjami cyrkularnymi w stosunku do zatrudnienia ogółem Praca jest jednym z podstawowych czynników produkcji, także w modelu GOZ. Licz-ba osób zaangażowanych w pracę w branżach powiązanych z koncepcjami cyrkularnymi może więc świadczyć pośrednio o poziomie implementacji modelu GOZ. Jednak model ten nie wymaga jak najwyższego poziomu produkcji, a jedynie jej optymalizacji. Oznacza to, że zdecydowanie lepszym miernikiem cyrkularności jest stosunek zatrudnienia w
bran-żach uznanych za cyrkularne w stosunku do zatrudnienia ogółem. W przypadku Eurostatu za takie branże uznawana jest branża recyklingu, naprawy i ponownego wykorzystania produktów1.
3.3.3. Wartość cyrkularnych zamówień publicznych w zamówieniach publicznych ogółem
Zamówienia publiczne stanowią znaczną część PKB, w przypadku Polski według Or-ganizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju w 2015 r. stanowiły 12,2% PKB. Cyr-kularne zamówienia publiczne, czy też zbliżone do nich koncepcją zielone zamówienia publiczne (UZP 2017) mogą być czynnikiem napędzającym GOZ oraz innowacyjność (Komisja Europejska 2017). W przypadku tego typu zamówień organy publiczne wyko-rzystują swą siłę nabywczą w celu wybierania towarów, usług i robót, których negatywne efekty zewnętrzne są relatywnie niskie. Wartość zrealizowanych zamówień cyrkularnych w wartości zamówień publicznych informuje o zaangażowaniu sektora publicznego we wdrażaniu cyrkularności. Zaangażowanie to, jak wcześniej stwierdzono, jest szczególnie ważne w początkowym stadium implementacji modelu GOZ.
podsumowanie
Wychodząc od podstaw koncepcji GOZ, stworzono zestaw wskaźników cyrkularności na poziomie regionalnym, który składa się z trzech poziomów. Wskaźniki główne wynika-ją bezpośrednio z koncepcji cyrkularnych i skupiawynika-ją się na retencji wartości ekonomicznej w gospodarce, której konsekwencją jest ograniczenie ilości odpadów, jak i optymalizacji ilości nowej produkcji i konsumpcji. Wskaźniki pomocnicze mają spełniać podstawowe kryteria wyznaczone dla mierników w prezentowanej analizie. O ile mierniki główne są holistyczne i replikowalne, o tyle ich mierzalność może być tymczasowo ograniczona ze względu na dostępność odpowiednich statystyk, zaś poziom aplikowalności nie zapewnia możliwości prowadzenia według nich odpowiedniej polityki. Korzystając ze wskaźników głównych podjęto próbę przybliżenia ich za pomocą klasycznych wskaźników, wyko-rzystywanych dotychczas przede wszystkim w ocenie zrównoważenia gospodarki. Są to przede wszystkim przepływy materiałów, zużycie energii nieodnawialnej, ilość odpadów, oraz mierniki zamykania obiegów zgodnie z hierarchią postępowania z odpadami.
Niektóre powiązania między wskaźnikami a GOZ mają charakter pośredni, lecz są źró-dłem istotnych informacji na temat cyrkularności gospodarki. Chodzi przede wszystkim o spojrzenie na zasoby niematerialne, z których gospodarka korzysta, konsekwencje stoso-wania modelu liniowego i zaangażowanie interesariuszy we wdrażanie modelu GOZ (tab. 2).
1 Pełne zestawienie rodzajów działalności zaliczonych do tej grupy znajduje się pod linkiem: https://ec.eu-ropa.eu/eurostat/documents/8105938/8465062/cei_cie010_esmsip_NACE-codes.pdf.
Skupienie na poziomie regionalnym nie powoduje, że koncepcja doboru wskaźników jest diametralnie inna niż w przypadku opisu na poziomie kraju lub sytuacji globalnej.
Podstawową różnicą jest wzrost istotności przepływów gospodarczych do i z mierzonych obszarów, których skala jest wyższa niż na poziomie krajowym. Oprócz tego konieczna jest odpowiednia interpretacja tych wartości, która powinna skupiać się na ocenie wskaź-ników głównych. Wskaźniki pomocnicze, a zwłaszcza kontekstowe, mogą nieco zabu-rzać ocenę cyrkularności regionów, szczególnie jeżeli są to regiony usługowe, w których zapotrzebowanie na produkty i materiały jest zaspokajane importem, nie zaś produkcją regionalną.
Literatura
Bank Światowy 2017. Little Green Data Book.
Credit Suisse 2018. Global Wealth Report 2018.
Ewing, B. i in. 2010. Calculation Methodology for the National Footprint Accounts, 2010 Edition. Oakland:
Global Footprint Network.
Tabela 2. Zestaw wskaźników GOZ dla gospodarki Polskiej na poziomie regionalnym
Poziom Nazwa wskaźnika Miara
Główny
Zmiana wartości aktywów w gospodarce regionu PLN/os.
Wartość dodana PLN/os.
Utrata wartości PLN/os.
Eksport netto PLN/os.
Pomocniczy
Zużycie materiałów (ang. domestic material consumption, DMC) kg/os.
Zużycie energii nieodnawialnej kWh/os.
Zużycie wody pitnej l/os.
Relacja wydatków gospodarstw domowych na naprawy i modernizacje
aktywów w stosunku do wydatków konsumpcyjnych ogółem %
Wykorzystanie materiałów z recyklingu w procesach produkcyjnych %
Masa odpadów ogółem kg/os.
Masa odpadów żywnościowych kg/os.
Kontekstowy
Ślad ekologiczny globalny
hektar/os.
Odsetek etatów w branżach związanych z koncepcjami cyrkularnymi
w stosunku do zatrudnienia ogółem %
Wartość cyrkularnych zamówień publicznych w zamówieniach publicznych
ogółem %
Źródło: opracowanie własne.
Gladek, E. 2017. The seven pillars of circular economy. Metabolic.
GUS 2019. Budżety gospodarstw domowych w 2018 r. Główny Urząd Statystyczny.
GUS 2011. Wskaźniki zrównoważonego rozwoju Polski. Główny Urząd Statystyczny.
Europejska Agencja Środowiska 2016. Circular Economy in Europe – Developing the knowledge base.
Komisja Europejska 2018. Ramy monitorowania gospodarki o obiegu zamkniętym.
Komisja Europejska 2017. Public procurement for a circular economy, good practices and guidance.
Margallo i in. 2015 – Margallo, M., Taddei, M.B.M., Hernández-Pellón, A. i in. 2015. Environmental sustainabi-lity assessment of the management of municipal solid waste incineration residues: a review of the current situation, Clean Technologies and Environmental Policy 17(5).
Ministerstwo Środowiska, Energii i Gospodarki Morskiej (Francja) 2017. Ten Key Indicators for Monitoring the Circular Economy; 2017 edition.
Ministerstwo Zdrowia, Opieki Społecznej i Sportu (Holandia) 2018. Systeem ennulmeting voor monitoring van de voortgang van de circulaire economie in Nederland.
NIK 2015. Ograniczanie skutków susz i powodzi w drodze zwiększania małej retencji wód. Informacja o wyni-kach kontroli nr ewid. 8/2015/P/14/074/LKA, Najwyższa Izba Kontroli.
Nordhaus, W.D. 1997. Traditional Productivity Estimates are Asleep at the (Technological) Switch. The Econo-mic Journal 107(444).
OECD 2017. Green Growth Indicators; Organizacja Współpracy Gospodarczej i rozwoju.
Parlament Europejski 2008. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy.
Planbureau voor de Leefomgeving 2016. Circulaire economie: wat we willen wetenen kunnen meten.
Raworth, K. 2017. Doughnut economics; Seven ways to think like a XXI-century economist. Chelsea Green Publishing.
Stenmarck, A. i in. 2016. Estimates of European food waste levels. Fusion EU Project.
TechUK 2015. The Circular Economy: A perspective from the technology sector.
Urząd Zamówień Publicznych 2017. Uregulowania prawne powiązane z zielonymi zamówieniami publicznymi.
Varun Prakash, R. i Bhat, I.K. 2009. Energy, economics and environmental impacts of renewable energy sys-tems. Renewable and Sustainable Energy Reviews 13(9).
Vollmer, F. i Alkire, S. 2018. Towards a Global Assets Indicator: Re-assessing the Assets Indicator in the Global Multidimensional Poverty Index. Oxford Poverty & Human Development Initiative, Research in Progress Series 53a.