zamkniętym
1. wybrane działania w zakresie finansowania procesu transformacji w kierunku Goz
1.1. Unia Europejska
W 2011 r. Komisja Europejska (KE) opublikowała Komunikat Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy (Roadmap to a Resource Efficient Europe), którego celem jest stworzenie stabilnych założeń dla transformacji gospodarczej. Dokument określa działa-nia niezbędne dla wejścia na ścieżkę zrównoważonego wzrostu i efektywnego korzystadziała-nia z zasobów oraz wyjaśnia, w jaki sposób przyjęte strategie łączą się i wzajemnie uzupełnia-ją, oraz w których można spójnie opracować i wdrożyć przyszłe działania. W rezultacie powstało wiele instrumentów oraz platforma Circular Economy Finance Support Plat-form (PlatPlat-forma Wsparcia Finansowego GOZ) utworzona w celu zwiększenia inwestycji w przedsięwzięcia zgodne z założeniami GOZ, m.in. poprzez:
• wzmocnienie powiązania między istniejącymi instrumentami, takimi jak Euro-pejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych (European Fund for Strategic Investments – EFIS) i inicjatywa InnovFin – Finansowanie UE na rzecz innowa-torów (Europejski Bank Inwestycyjny – EBI i Europejski Fundusz
Inwestycyj-ny – EFI we współpracy z KE w ramach programu Horyzont 2020 zapewniają dostosowane do potrzeb instrumenty finansowania dla projektów badawczych i in-nowacyjnych/ innowacyjnych przedsiębiorstw – pożyczki, gwarancje i finansowa-nie typu kapitałowego);
• opracowanie nowych instrumentów finansowych dla projektów GOZ przez eksper-tów z KE, EBI, banków z krajów członkowskich, inwestorów instytucjonalnych i innych zainteresowanych stron, a także wzrost świadomości w zakresie możliwo-ści inwestycji w GOZ, promowanie najlepszych praktyk, analizy projektów i ich potrzeb finansowych, zapewnienie doradztwa, w tym w zakresie możliwości finan-sowania zewnętrznego.
Działalność platformy koncentruje się na trzech filarach: koordynacja i świadomość, usługi doradcze i dedykowane instrumenty finansowe. Powołana została Grupa ekspertów ds. wsparcia finansowania GOZ (Support to Circular Economy Financing Expert Group), która ma zapewnić KE doradztwo i fachową wiedzę niezbędną do wspierania transforma-cji w kierunku GOZ oraz finansowania jej wdrażania w państwach członkowskich. Jednym z założeń jest koordynowanie, wymiana informacji i najlepszych praktyk pomiędzy klu-czowymi podmiotami GOZ poprzez specjalnie dedykowaną platformę internetową. W ten sposób określone zostaną główne wyzwania i przeszkody w przygotowywaniu i finan-sowaniu projektów oraz propozycje usprawnień ułatwiających przejście na model GOZ.
Ponadto grupa ekspertów powinna wpłynąć na wzrost świadomości dotyczącej finanso-wania GOZ. Jednym z jej zadań jest analiza specyfiki projektów oraz ich szczególnych potrzeb finansowych i na tej podstawie przedstawienie zaleceń dotyczących konkretnych środków ułatwiających finansowanie projektów zgodnych z modelem GOZ. Grupa ma też przedstawić ogólne zalecenia dotyczące strukturyzacji oraz poprawy dostępu projektów zgodnych z GOZ do produktów bankowych, wskazując braki i proponując ewentualne ulepszenia, a także skoordynować działania dotyczące finansowania GOZ. Następnie, po dokonaniu analizy, określić czy istniejące instrumenty finansowe, takie jak EFIS i pro-gram InnovFin, w wystarczającym stopniu zaspakajają potrzeby finansowania projektów zgodnych z GOZ lub czy potrzebne są nowe, dedykowane instrumenty finansowania.
Grupa Ekspertów Komisji Europejskiej ds. Finansowania GOZ w ramach działalności opracowała raport Accelerating the Transition to the Circular Economy (Przyspieszenie transformacji do GOZ), przedstawiający rekomendacje dotyczące poprawy dostępności funduszy dla projektów zgodnych z GOZ, adresowane do decydentów, instytucji finanso-wych i podmiotów je realizujących.
Do działań wspierających transformację gospodarki w kierunku modelu GOZ dołą-czył Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), który opracował przewodnik GOZ The EIB Circular Economy Guide, mający na celu promowanie wspólnego rozumienia modelu GOZ oraz właściwych rozwiązań i wzrostu świadomości. Przewodnik zawiera informacje o działalności EBI w obszarze kredytowania i doradztwa oraz innych narzędzi wsparcia działań zgodnych z modelem GOZ. Dla KE, w ramach prowadzonych usług doradczych
opracowany został raport Access-to-finance conditions for Projects supporting Circular Economy, który przedstawia warunki dostępu do finansowania dla projektów wspiera-jących GOZ. Ponieważ projekty te mogą być związane z całym spektrum ryzyk, proces przejścia do modelu GOZ powinien być finansowany z różnych form kapitału, obejmu-jących nie tylko finansowanie bankowe, ale także dotacje, kapitał własny, finansowanie społecznościowe itp. EBI uczestniczy ponadto w finansowaniu projektów. Wspólnie z KE stworzył instrument InnovFin energy demonstration projects (EDF) zapewniający po-życzki, gwarancje kredytowe i finansowanie typu kapitałowego innowacyjnych projektów w dziedzinie systemów energetycznych.
Innym przykładem działań jest program Green Action Plan (GAP) for SMEs wprowa-dzony w 2014 r., który ma na celu:
• wzrost świadomości małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w zakresie poprawy efektywności wykorzystania zasobów i potencjału GOZ dla wydajności, konkuren-cyjności i możliwości biznesowych;
• informowanie MŚP o działaniach UE w zakresie efektywnego gospodarowania za-sobami w ramach programów COSME, Horyzont 2020 i LIFE oraz europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych.
Europejskie Centrum Wiedzy na temat Wydajności Zasobów (European Resource Ef-ficiency Knowledge Centre, EREK), które ma wspierać europejskie firmy, a zwłaszcza MŚP, w oszczędzaniu energii, kosztów materiałów i wody opracowało raport z wdrożenia GOZ opublikowany w 2018 r. EREK wspiera również krajowe, regionalne i lokalne or-ganizacje w całej Europie, które współpracują z MŚP w celu poprawy ich efektywności środowiskowej, pomagając im stać się bardziej zasobooszczędnymi. Powyższe działania nie byłyby możliwe bez programów przyznających środki pomocowe – w ramach aktu-alnego programu Horyzont 2020 UE przyznała/planuje przyznać prawie 2 mld EUR na finansowanie projektów dotyczących GOZ. Dodatkowe środki są przyznawane w ramach programu Polityka Spójności, Europejskiego Funduszu na rzecz Strategicznych Inwesty-cji (EFIS), programu LIFE lub COSME.
1.2. Holandia
Holandia od wielu lat prowadzi działania w zakresie finansowania procesu transfor-macji w kierunku GOZ. Przykładem jest program Green Deal Holland polegający na wsparciu przez holenderski rząd zrównoważonego wzrostu gospodarczego lub „zielone-go wzrostu” poprzez stymulowanie przedsięwzięć innowacyjnych, pokonywanie barier, uzupełnianie istniejących instrumentów, takich jak ustawodawstwo i regulacje, zachęty rynkowe i finansowe. Green Deals to porozumienia między firmami, organizacjami oraz władzami lokalnymi i regionalnymi, w których innowacyjne inicjatywy i związane z nimi działania wraz z zadaniami dla poszczególnych stron zdefiniowane są jak
najszczegóło-wiej. Obejmuje on dziewięć tematów: energię, gospodarkę bazującą na biologii, mobil-ność, wodę, żywmobil-ność, różnorodność biologiczną, zasoby, budownictwo i klimat.
Dodatkowo działania w kierunku wsparcia transformacji prowadzą banki holenderskie.
Trzy największe instytucje finansowe (ABN AMRO, ING i Rabobank) wspólnie z Ellen MacArthur Foundation opracowały Circular Economy Finance Guidelines, tj. wytyczne w zakresie finansowania GOZ, zarówno poprzez produkty dedykowane konkretnym pro-jektom, jak i produkty ogólne (np. kredyty) finansujące inwestycje wspierające zmianę modelu gospodarki na GOZ. Wytyczne obejmują:
• wykorzystanie kapitału inwestycyjnego;
• proces oceny i wyboru projektu (określenie dopasowania produktów finansowych do wybranego modelu biznesowego GOZ, kryteria wyboru, cele zrównoważonego rozwoju środowiska i rozwoju społecznego do osiągnięcia dzięki realizacji projektu);
• zarządzanie inwestycjami (weryfikacja wpływu inwestycji na transformację w kie-runku GOZ podczas okresu kredytowania/inwestycji);
• raportowanie.
Mają one na celu promowanie i rozwijanie roli, jaką finanse mogą odgrywać w trans-formacji w kierunku GOZ, obejmującej wiele nowych modeli biznesowych wymagają-cych różnych rodzajów finansowania.
Banki holenderskie, które opracowały wytyczne w zakresie finansowania GOZ są rów-nież w grupie 130 wiodących banków na świecie, które wspólnie z Organizacją Narodów Zjednoczonych wprowadziły we wrześniu 2019 r. Zasady Odpowiedzialnej Bankowości (Principles for Responsible Banking). Inicjatywa podjęta w ramach partnerstwa Progra-mu Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska (United Nations Environment Programme – UNEP) i sektora finansowego ma na celu znaczne przyspieszenie działań na rzecz klimatu i zrównoważonego rozwoju.
1.3. Polska
W Polsce powstał Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Pro-gramów Unii Europejskiej (KPK) prowadzący bezpłatnie działalność informacyjną, pro-mocyjną oraz doradczą. Punkt ułatwia przedsiębiorcom dostęp do preferencyjnego fi-nansowania, oferowanego dzięki wsparciu Unii Europejskiej. Wspiera także instytucje finansowe, zainteresowane udziałem w systemie wdrażania instrumentów finansowych programów UE. KPK obsługuje wszystkie programy UE, w których uwzględnione zostały instrumenty finansowe dla przedsiębiorców. Są to:
• Program na rzecz konkurencyjności firm, w tym MŚP (COSME),
• Horyzont 2020 – program ramowy w zakresie badań naukowych i innowacji,
• Program Unii Europejskiej na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych („EaSI”),
• Program „Kreatywna Europa”.
Działalność KPK jest finansowana ze środków budżetu państwa w ramach progra-mu wieloletniego Udział Polski w Programie na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw i małych i średnich przedsiębiorstw (COSME), a także w instrumentach finansowych pro-gramów UE wspierających konkurencyjność przedsiębiorstw przez Ministra właściwego do spraw gospodarki, a środki przekazywane za pośrednictwem Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości.
Instytucją oferującą fundusze celowe oraz inne zachęty dla podmiotów uczestniczą-cych w przedsięwzięciach związanych z GOZ jest Narodowy Fundusz Ochrony Śro-dowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW). W ramach funduszy celowych NFOŚiGW uruchomił w 2017 r. program Gospodarka o obiegu zamkniętym w gminie – program pilotażowy, mający na celu upowszechnienie doświadczeń we wdrażaniu gospodarki od-padami o obiegu zamkniętym na poziomie gminy w oparciu o pilotażowe, komplekso-we koncepcje realizowane w gminach: Krasnobród, Łukowica, Sokoły, Tuczno i Wieluń.
Przedsiębiorcy oraz inne podmioty mogli ubiegać się o dofinansowanie w formie dotacji lub pożyczki na realizację przedsięwzięć:
• inwestycyjnych dotyczących systemów selektywnego zbierania i zapobiegania po-wstawaniu odpadów komunalnych, lokalnych instalacji recyklingu odpadów, roz-woju infrastruktury wspierającej zapobieganie powstawania odpadów, transportu przyjaznego środowisku, energooszczędności, GOZ w gospodarstwie domowym, rolnictwie lub przetwórstwie produktów rolnych, oszczędności wody jako zasobu;
• edukacyjnych, przyczyniających się do realizacji zasad GOZ w szczególności w zakresie: kształtowania postaw społeczeństwa, budowy kompetencji leaderów, wymiany doświadczeń i dobrych praktyk, zapewnienia niezbędnej infrastruktury.