Współpraca między instytucjami

Z założenia nowy system wspomagania miał się opierać na rozwoju współpracy na dwóch szczeblach – poziomie instytucji wspomagających doskonalenie placówek oświatowych oraz na szczeblu samych S/P. Ten pierwszy oznacza bieżące współdziałanie takich jednostek jak poradnie psychologiczno-pedagogiczne, ośrodki doskonalenia nauczycieli i biblioteki pedagogiczne. Drugi zaś ma wspierać powstawanie międzyszkolnych sieci współpracy dyrektorów placówek oświatowych, jak i kadry pedagogicznej. Elementem łączącym oba poziomy jest nowe spojrzenie na organizację doskonalenia i zewnętrznego wspomagania pracy placówek oświatowych, traktowanych jako całość, do których adresowane jest wsparcie. Ma obejmować z założenia diagnozę sytuacji, opracowanie planu wspomagania, jego wdrożenie i ocenę.

Niektóre ze studiów przypadków pokazały, że instytucje wspomagania nadal nie do końca wiedzą, jaką rolę mają odgrywać w ramach wzajemnej między sobą współpracy i na czym ma ona polegać.

106 Pomysł włączenia do kompleksowego systemu wspomagania pracy S/P różnych instytucji był przez nie przyjmowany z zaskoczeniem i zdziwieniem, a zapis dotyczący współpracy określano jako enigmatyczny. Pojawiły się też głosy mówiące o tym, że ta „przymusowa integracja” to nie taki zły pomysł, w szczególności np. dla poradni, których kompetencje miękkie pracowników mogłyby zostać wykorzystane do wsparcia kadry pedagogicznej w pracy z dziećmi dysfunkcyjnymi.

Tworzenie partnerstw instytucji wspomagania

W większości badanych przypadków w projektach pilotażowych formalne partnerstwa były zawierane pomiędzy dwiema instytucjami aplikującymi (na ogół samorząd i instytucja wyznaczona jako partner merytoryczny), natomiast rzadko zawierano je od razu jako partnerstwa wielu instytucji wspomagających doskonalenie pracy S/P.

Partnerstwa rozumiano więc często jako sformalizowany wymóg wniosku projektowego, a nie podstawę do rozwoju współpracy jednostek wspomagających doskonalenie. W jednym przypadku doszło do powierzenia przez samorząd realizacji projektu podległemu mu zespołowi szkół jako placówce o dużym doświadczeniu w przygotowaniu i realizacji projektów unijnych. Tu również nie zdecydowano się na zawiązanie partnerstwa do projektu, tym razem powołując się na fakt, że skoro zespół szkół podlega formalnie samorządowi i został on oddelegowany do zadania, to w myśl zasad PO KL takie partnerstwo nie musiało być zawiązane. Natomiast formalnie podpisano umowy o współpracy z poradnią psychologiczno-pedagogiczną (dalej: PPP) i biblioteką pedagogiczną (dalej: BP), jako że mogły on pewne zadania wykonywać w ramach zadań własnych instytucji.

Najbardziej to nam zależało na poradni ze względu na to, że poradnia jest w strukturze powiatu i wiedzieliśmy, że możemy liczyć na nią, jeśli chodzi o współdziałanie, wsparcie, że oni nie będą oczekiwać środków dodatkowych, że im trzeba będzie za to płacić. Bo oni to zrobią w ramach swojej pracy to co im będzie zlecone, albo to co mają u siebie przyjęte, albo co wrzucą do swojego programu, w związku z czym zupełnie dobrze widzieliśmy pracę z tą poradnią i tak też tutaj w tym projekcie jest napisana ta współpraca i z poradnią i z biblioteką. [Kierownik Projektu]

Jeszcze inny samorząd (w dużym mieście) zaprosił do projektu jedną placówkę doskonalenia nauczycieli, jedną bibliotekę pedagogiczną i jedną z dwóch działających poradni, a przyczyną nieuczestnictwa tej drugiej w projekcie było po prostu niezaproszenie jej przez władze powiatowe do pilotażu. Podobnie w przypadku powiatu, w którym samorząd powierzył realizację projektu poradni jako jedynej instytucji na jego terenie odpowiedzialnej za wspomaganie S/P. W tym przypadku z kolei nie włączono do współpracy ani biblioteki publicznej, w której wydzielono dział z publikacjami pedagogicznymi, jako nieposiadającej sprawności organizacyjnej do wspomagania nauczycieli, ani nie podjęto próby współpracy z ośrodkami doskonalenia z sąsiadujących powiatów, ograniczając się do przeprowadzenia przetargów na szkolenie dla placówek oświatowych. Zdarzył się też przypadek, że zarządzający projektem ODN nie włączył (nie starał się nawet włączyć) w działania wojewódzkiego ośrodka doskonalenia nauczycieli, postrzeganego przez niego jako swoją konkurencję. W jednym z powiatów nie zaangażowano do pilotażu żadnej publicznej placówki doskonalenia nauczycieli – mimo od lat prowadzonej dobrej współpracy z pobliskim publicznym ośrodkiem samorząd nie wystąpił do niego z taką propozycją.

Jak pamiętam, to nie było oferty. Ze mną nikt nie rozmawiał, starosta nie rozmawiał. Były jakieś pomysły… Chociaż muszę powiedzieć, że jeżeli chodzi generalnie o (nazwa miasta) i wspomaganie

107 szkół, to ja muszę powiedzieć wiele pochlebnych opinii, ale ze starostwem nie współpracowaliśmy jakoś szczególnie. [Kierownik ODN]

W innym samorząd narzucił współpracę miejscowego ośrodka doskonalenia z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, jednakże w tym regionie współpracy między tymi jednostkami nie było wcześniej i wydaje się, że bez „odgórnego” nakazu nadal nie będzie w przyszłości. Dominuje tu bierność, brak inicjatywy ze strony jednostek i czekanie na „odgórne” wskazanie, jak ma współpraca przebiegać w powiecie między tymi trzema placówkami. Według nich ważne byłoby wprowadzenie rozwiązań administracyjnych, ułatwiających tym jednostkom wymianę informacji, podział zadań i ustalenie strategii działania. Podkreślają, że do tej pory nie odbyło się ani jedno spotkanie precyzujące taką współpracę, co jest kluczowe dla efektywnego przebiegu całego procesu. Znamienne jest to, że samorząd uważa, że do takiej współpracy powinno już dojść dawno i że dobrze, że rozporządzanie właściwie zmusza te instytucje do takich działań. Swoją rolę widzi jedynie w zapewnieniu właściwego zaplecza infrastrukturalnego i warunków pracy tym instytucjom.

O: No mamy diagnozować potrzeby szkół i odpowiadać na te potrzeby. Aczkolwiek jest tak, że każda z tych placówek ma w swoim rozporządzeniu zawartą tą pomoc, ale chyba na razie nikt nie pomyślał o tym, jak nas połączyć w sensie, żeby nawet zrobić jakiekolwiek spotkanie dotyczące współpracy, w jaki sposób mielibyśmy między sobą współpracować. Także to rozporządzenia są dla mnie przygotowane, aczkolwiek jeszcze tak na razie każdy…

B: Nie wiedzą państwo jak to będzie funkcjonowało.

O: Każdy dostał, że tak powiem w swoim zakresie. Wydaje mi się, że na razie to jest niedopracowane. [Psycholog z PPP]

Jeszcze w innym przypadku oddelegowanie przez samorząd zarządzania i prowadzenia projektu na podległą placówkę doskonalenia nauczycieli doprowadziło do sytuacji, w której ta placówka nie zauważała konieczności zawiązania jakiegokolwiek partnerstwa z innymi jednostkami, argumentując tym, że sama posiada doświadczoną kadrę wystarczającą na potrzeby projektu. Taka sytuacja została bardzo negatywnie odebrana w środowisku – pozostałe placówki nie przystąpiły do przetargów na SORE, ich zaangażowanie w opracowanie PPW było znikome. W innym z kolei powiecie, pomimo wyrażonej przez kierowniczkę biblioteki woli włączenia jej do projektu w charakterze partnera, placówce tej nie zaproponowano bezpośredniej współpracy w pilotażu. Biblioteka obarcza za ten stan urząd miasta, wytykając mu rolę „biernego aktora”, niezachęcającego placówki odpowiedzialne za wspomaganie do wzajemnej współpracy.

Zidentyfikowano też sytuacje, w których samorząd utworzył partnerstwo tylko z niepublicznym ośrodkiem doskonalenia nauczycieli i nie zaangażował do pilotażu żadnych innych powiatowych instytucji wspomagania jako nieposiadających właściwego zaplecza organizacyjno-merytorycznego (przy czym niektóre z nich wprost sygnalizowały, że starostwo nie podjęło żadnej próby rozmowy z nimi w kwestii tego projektu albo że zaproponowano im tylko funkcję koordynacyjną, a nie merytoryczną, do której chciały się włączyć). Z kolei samorząd motywował zawiązanie partnerstwa z tą placówką jako gwarantem osiągnięcia wskaźników w projekcie i ograniczenia tym samym ryzyka niezrealizowania zapisów we wniosku. Pojawiały się też opinie, że pilotaż wykluczył placówki wojewódzkie z modelu kompleksowego wspomagania, co spotkało się z jednoznacznie negatywnym

108 odbiorem. W niektórych przypadkach prowadziło to do rodzących się konfliktów, wzajemnych animozji lub zaostrzało już mającą miejsce rywalizację między ośrodkami doskonalenia w walce o klientów. Ale zdarzały się też projekty, w których do pisania wniosku powiat zaprosił wszystkie trzy rodzaje instytucji wspomagania, pomimo faktu, że jeden z nich – WOM w strukturze – podlega nie starostwu, a marszałkowi województwa. Kierownictwo tego ośrodka było żywo zainteresowane współpracą przy projekcie, co wynikało zarówno z dobrej współpracy z poradnią i miastem przed projektem, jak i dostrzeganiem nowych perspektyw rozwoju. W praktyce to właśnie ten ośrodek prowadził większość działań szkoleniowych, biorąc na siebie formalnie odpowiedzialność za budżet w tej części wniosku projektowego. Ponieważ posiada w swoich strukturach bibliotekę pedagogiczną, również i ta jednostka nieformalnie została włączona do działań, głównie jednak w zakresie wyboru i zakupu pozycji książkowych dla nauczycieli.

Często samorządy uważają, że współpracy między instytucjami wspomagania jest niewiele, a najlepszym rozwiązaniem byłoby połączenie wszystkich tych instytucji w jedną jednostkę – podlegającą jednemu organowi i osobie zarządzającej.

Trudno mi powiedzieć, jak w tej chwili same placówki to odbierają, ale tutaj z naszego poziomu tutaj zarządzania w powiecie wydaje się, że potrzebna jest taka zmiana, żeby jednak były instytucje bardziej otwarte na placówki, na większą taką współpracę, pozostawienie tych sieci współpracy. Myślę, że to jest taka droga w dobrym kierunku i nie jest tylko moja osobista. (…) Z tym, że, czego mi tutaj zabrakło to konsekwencji trochę ministerstwa w tym, żeby były podstawy prawne, żeby tworzyć jak gdyby jedną instytucję z tych trzech, żeby po prostu ta instytucja była bardziej mobilna, żeby nie było na przykład… [Członek Zarządu Starostwa Powiatowego]

W przypadku, gdy do projektu chcą przystąpić instytucje wspomagania należące do różnego szczebla samorządowego, może dochodzić do sytuacji, w których w praktyce koordynacja przez samorząd powiatowy wspólnych zadań projektowych może być utrudniona. Wiąże się to z kwestią budżetowania – jasności w kontrybucji i podziale środków, za które odpowiadają różne szczeble samorządowe. Ponadto wybrzmiewający w większości badanych przypadków brak tradycji współpracy między placówkami odpowiadającymi za wspomaganie oraz trzymanie się ściśle swojego zakresu kompetencji negatywnie wpływa na rozwój współpracy trójstronnej. Może być to odgórnie wymuszone w ramach jednej struktury. Powyższe rozwiązanie wydaje się mieć pewne podstawy do rozważenia, ze względu na doświadczenia w niektórych powiatach. W jednym z nich specyfika modelu realizacji projektu pilotażowego polegała na wykorzystaniu istniejącej bazy w postaci działającej w powiecie zintegrowanej struktury, skupiającej trzy placówki wspomagania: ODN, PPP oraz BP, która okazała się dobrze przygotowana do pełnienia roli koordynatora i realizatora projektu.

Współpraca po zakończeniu projektu

Przeprowadzony pilotaż zmusił niejako jednostki wspomagania do podjęcia – przynajmniej formalnie – pewnych wspólnych działań realizowanych po projekcie. Np. w jednym z badanych powiatów poradnie, biblioteki i ośrodki doskonalenia podpisały porozumienie, zobowiązujące je do wspólnego prowadzenia efektywnego doradztwa edukacyjno-zawodowego. Pracownicy wojewódzkiego ośrodka doskonalenia nauczycieli (głównego ośrodka biorącego udział w pilotażu) wspólnie z biblioteką i dwiema poradniami zainicjowali proces wspomagania w szkole niebiorącej udziału w pilotażu,

109 przygotowując plan kompleksowego wspomagania szkoły we współpracy z dyrekcją szkoły i radą pedagogiczną.