Globalny rozwój gospodarczy, a także rozwój konkretnych przedsiębiorców stanowi napęd do podejmowania przez nich nowych wyzwań, w tym do korzystania z różnych form współpracy miedzy sobą. W tym celu mogą oni tworzyć różnego rodzaju struktury, polegające na kooperacji gospodarczej, a także zmianach organizacyjnych, przejawiających się w różnorodnych podziałach, łączeniu się, przejęciach i przekształceniach przedsiębiorców [Chrząszcz 2013, s. 43].
Rosnąca koncentracja i intensyfikacja siły rynkowej nabywców motywuje do rozwoju procesów integracyjnych po stronie dostawców. W krajach UE-15 zauważono dwa różne podejścia producentów owoców i warzyw do procesu integracji. W krajach północnych (Holandia, Niemcy, Belgia, Szwecja i Wielka Brytania) istnieje mało, ale o dużej sile ekonomicznej, organizacji producentów owoców i warzyw. W krajach Europy południowej (Hiszpania, Włochy, Francja, Grecja, Portugalia) zauważa się dużą liczbę organizacji producentów o niewielkiej sile rynkowej [www.copa-cogeca.be Fruit and Vegetables Organizations in the UE.
Overview and Prospects (data pobrania 28.06.2016)]. Może to mieć związek
z poziomem koncentracji odbiorców. W krajach północnej Europy mamy do czynienia niemal z oligopsomem na rynku, gdzie kilku odbiorców skupuje 70-90% wyprodukowanych owoców i warzyw. W krajach Europy południowej ten model się także rozwija, ale w wolniejszym tempie [Camanzi i in. 2009].
Polscy producenci owoców i warzyw adekwatnie do rozwoju nabywców koncentrują swoje siły. Jak już wcześniej zauważono, system dystrybucji w Polsce ewoluował i zmusił stronę podażową do zmiany standardów polityki sprzedażowej wymuszając koncentrację wśród producentów. W chwili obecnej bliżej Polsce do modelu krajów Europy południowej. Jednakże rozwój i koncentracja wśród odbiorców nadal wymusza zmiany po stronie producentów. Biorąc pod uwagę zatrzymanie procesu powstawania nowych grup producenckich można zasugerować,
155 że dobrą ścieżką rozwoju dla polskich producentów jest przyjęcie modelu z Europy północnej (bliższej geograficznie), gdzie mniejsza liczba grup producenckich skupia większą liczbę członków i dzięki efektom skali osiągają większe korzyści.
Poza tym należy zwrócić uwagę na fakt, że dążenie do równoważenia sił strony producentów wobec odbiorców, daje możliwość bycia konkurencyjnym na rynku. Wobec największych odbiorców same organizacje producentów są wciąż za małe. W Polsce, działające od dekady, grupy producentów owoców i warzyw dzięki procesom integracyjnym poznały siłę współpracy. Pozyskując organizacyjne, lokalizacyjne, czy przede wszystkim technologiczne przewagi konkurencyjne stawiają też na możliwość pozyskania przewagi kooperacyjnej. Współdziałanie może być instrumentem podnoszenia konkurencyjności producentów, którego rezultatem byłoby uzyskanie przewagi kooperacyjnej. Potrzeba współdziałania może wynikać z presji konkurencyjnej i tempa zmian technologicznych i zmierzać do poprawy pozycji konkurencyjnej względem rywali rynkowych. Przewaga kooperacyjna wynika z występowania uprzywilejowanych relacji nawiązanych przez producenta z wybranymi parterami z otoczenia. Przesłanki budowania przewagi kooperacyjnej wynikają z istniejących zbieżności oraz komplementarności struktur współpracujących, na przykład funkcjonowanie w tym samym środowisku lokalnym, istnienie osobistych stosunków międzyludzkich czy preferowanie działań w interesie publicznym lub dla dobra wspólnego.
Współdziałanie w ujęciu pionowym i poziomym powoduje powstanie i uaktywnienie czynników ofensywnych wynikających z braku odpowiednich zasobów i dążenia do rozłożenia ryzyka oraz defensywnych. Do pierwszych zalicza się przedsięwzięcia innowacyjne, realizację obcych lub własnych przedsięwzięć inwestycyjnych, realizacje dostaw jednorodnych produktów, które mogły być realizowane przez połączonych w grupy producentów owoców i warzyw. Druga grupa obejmuje natomiast takie czynniki jak obrona i ochrona własnych i wspólnych interesów, obrona przed fiskusem i niekorzystnymi przepisami prawa [Kożuch, Kożuch 2008, s. 196-201].
Możliwość lobbingu na rzecz szeroko rozumianego interesu sektora jest możliwa tylko wtedy, gdy reprezentują go silni przedstawiciele. Tę siłę
156 daje wielkość organizacji. W związku z dynamiczną sytuacją legislacyjną i polityczną (embargo rosyjskie) w badanym okresie można zauważyć docenienie siły, jaką daje współpraca i jej zacieśnianie. Postęp w tym zakresie będzie miał w najbliższej przyszłości decydujące znaczenie dla konkurencyjności na rynku unijnym, jak i globalnym. Brak „przewagi konkurencyjnej” w stosunku do innych państw członkowskich, jak i innych państw pozaunijnych, nie zapewni polskim producentom wystarczającej siły negocjacyjnej w stosunku do lepiej zorganizowanych i zintegrowanych odbiorców produktów, to jest przetwórstwa i handlu [Krzyżanowska, Trajer 2015, s. 217]. Dlatego też ważną rolę w rozwoju współpracy pomiędzy podmiotami łańcucha dostaw powinny spełniać organizacje producentów i ich zrzeszenia oraz organizacje międzybranżowe.
Jak zauważają W. Glabiszewski i A. Sudolska [2009, s. 20] budowanie na rynku rozmaitych powiązań pomiędzy przedsiębiorstwem, a innymi podmiotami stanowi przejaw do umocnienia ich konkurencyjności, a zaobserwowane przez nich trendy rynkowe pozwalają stwierdzić, że współpraca o charakterze długofalowym i strategicznym w znacznym stopniu przyczynia się do kreowania przewagi konkurencyjnej. Przyglądając się działaniom związanym z integracją producentów owoców i warzyw można zauważyć, że poza zrzeszaniem się w grupy i organizacje producentów, położyli oni nacisk na następujące formy współpracy: zrzeszenia, konsorcja, klastry czy integrację pionową – przetwórstwo.
Kooperacja jest ważnym czynnikiem, mającym wpływ na rozwój sektora owoców i warzyw, która umożliwia budowanie trwałych przewag konkurencyjnych. W strategii rozwoju polskiego rolnictwa ważne miejsce wyznaczono działaniom związanym z integracją poziomą jaką są grupy i organizacje producentów owoców i warzyw oraz pionową, wynikająca z zaangażowania uczestników sektora i chęcią realizacji wspólnych celów. Osiągnięcie celu, zwłaszcza w warunkach bardzo silnej konkurencji, jest możliwe dopiero przy wykorzystaniu potencjału innych przedsiębiorstw w ramach realizowanej współpracy.
W warunkach globalizacji koncepcja samodzielnego działania producentów przeżywa kryzys. W dzisiejszych czasach istnieją dwie drogi rozwijania swojej konkurencyjności – funkcjonowanie samodzielnie lub wspólnie z innymi. Jeżeli
157 producent nie chce być małym, lokalnym dostawcą, to tylko droga kooperacji jest perspektywiczna. Budowanie rozmaitych powiazań pomiędzy podmiotami na rynku przyczynia się do kreowania przewag konkurencyjnych i stanowi przejaw dążenia do umacniania ich konkurencyjności [Glabiszewski, Sudolska 2009, s. 10].
2. Zrzeszenia producentów owoców i warzyw
Zrzeszenia przedsiębiorstw są powszechną formą współdziałania
w gospodarce rynkowej. Zrzeszanie się producentów podnosi konkurencyjność
dzięki działalności promocyjnej w czasie wystaw i targów, zwiększania dostępu i wymiany informacji, która ma wpływ na poziom i jakość produkcji oraz zwiększa siłę lobbingu. Uczestnictwo w zrzeszeniach daje możliwość stania się partnerem i współpracy z różnymi instytucjami, mającymi wpływ na rozwój gałęzi. Większe organizacje mają szansę na powoływanie i pracę w specjalnych podzespołach jak to ma miejsce w Niemczech czy Holandii [Marosz 2013, s. 9, 20]. W Polsce funkcjonuje wiele zrzeszeń i stowarzyszeń branżowych takich jak między innymi:
Towarzystwo Rozwoju Sadów Karłowych, Stowarzyszenie Branży Grzybów Uprawnych, Związek Sadowników RP,
Stowarzyszenie Polskich Dystrybutorów Owoców i Warzyw "Unia Owocowa",
Stowarzyszenie Polskich Szkółkarzy, Stowarzyszenie Sady Grójeckie,
Stowarzyszenie Plantatorów Borówki Amerykańskiej, Krajowa Rada Izb Rolniczych,
Stowarzyszenie Krajowa Unia Producentów Soków, Polski Związek Ogrodniczy,
Krajowa Rada Przetwórstwa i Zamrażalnictwa Owoców i Warzyw, Stowarzyszenie Plantatorów Truskawki,
158 Stowarzyszenie Przetwórców Owoców i Warzyw.
Przykładem prężnie działającego zrzeszenia o zasięgu nie tylko regionalnym, gdyż zrzesza niemal 60 grup jest Krajowy Związek Grup Producentów Owoców i Warzyw, do którego z województwa kujawsko-pomorskiego akces zgłosiła Grupa Producentów Owoców i Warzyw Witmar. Podstawowym celem działalności Związku jest działanie na rzecz zapewnienia zrzeszonym w nim podmiotom pomocy w ich działalności statutowej oraz zorganizowania i rozwoju rynku owoców i warzyw poprzez rozwój i wszechstronne umacnianie pozycji grup i organizacji producentów owoców i warzyw. Cele te zamierza się uzyskiwać poprzez realizacje następujących zadań:
prowadzenie na rzecz zrzeszonych grup działalności doradczej, instruktażowej, szkoleniowej, promocyjnej, wydawniczej i kulturalno-oświatowej;
reprezentowanie interesów zrzeszonych grup wobec organów administracji państwowej i organów samorządu terytorialnego;
reprezentowanie zrzeszonych grup za granicą;
inicjowanie i rozwijanie współpracy między grupami oraz wspieranie ich inicjatyw gospodarczych;
współdziałanie z organizacjami rolniczymi, placówkami naukowo-badawczymi i doradczymi;
działanie na rzecz rozwoju zorganizowania rynku produktów ogrodniczych oraz zorganizowania producentów i wyrażanie opinii w tym zakresie;
działanie na rzecz organizacyjnego i gospodarczego rozwoju oraz umacniania pozycji rynkowej grup producentów;
działanie na rzecz tworzenia warunków prawnych i organizacyjnych sprzyjających prowadzeniu działalności gospodarczej;
kształtowanie zasad etyki i społecznie akceptowanych norm postępowania w stosunkach gospodarczych;
stymulowanie rozwoju grup producentów owoców i warzyw jako elementu przedsiębiorczości na obszarach wiejskich;
159 stymulowanie aktywności producentów i innych mieszkańców wsi
do działania na rzecz wielofunkcyjnego i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich;
gromadzenie i rozpowszechnianie informacji dotyczącej funkcjonowania podmiotów gospodarczych w kraju i za granicą oraz możliwościach współpracy kooperacyjnej, zaopatrzeniowej i organizacyjno-finansowej wśród mieszkańców wsi.
Przedstawiciele grup producentów owoców i warzyw w województwie kujawsko-pomorskim powołali Stowarzyszenie Grup Producentów Owoców i Warzyw „Cuiavia”, które zrzesza 32 grupy. Jego celem jest promocja sektora owocowo-warzywnego poprzez wymianę informacji rynkowej, wspieranie idei współpracy, budowanie partnerstwa oraz konsolidację grup producentów owoców i warzyw. Osoby reprezentujące Stowarzyszenie biorą udział w spotkaniach w ministerstwie, aktywnie włączają się w dyskusje i opiniują projekty aktów prawnych. Wola współpracy członków jest, choć czasami trudno o jednomyślność i równomierne zaangażowanie. Stowarzyszenie ma swoje sukcesy np. reprezentowało swoich członków na prestiżowych targach Fruit Logistica w Berlinie, organizowało spotkania z przedstawicielami agend rządowych, świata nauki czy finansów. Poprzez stworzenie silnej grupy negocjuje w imieniu swoich członków z dostawcami np. energii, tworząc tzw. grupę zakupową.
Czasami samo zrzeszenie się producentów w organizacji branżowej nie ułatwi sprostania wyzwaniom rynkowym, szczególnie tym eksportowym. Polscy producenci coraz częściej dostrzegają potrzebę współpracy. Sytuacja rynkowa wymusza podejmowanie działań mających na celu pozyskiwanie nowych rynków, co wiąże się ze znacznymi kosztami marketingowymi, zapewnieniem stałych, znacznie większych dostaw do nowych, oddalonych klientów, których nie mogłaby zabezpieczyć każda z organizacji czy grup producenckich osobno [Współpraca grup
producenckich w ramach konsorcjów – szanse i wyzwania www.sadyogrody.pl (data
160