W sejmiku województwa podlaskiego, organie stanowiącym i kontrolnym województwa podlaskiego zasiada 30 radnych. Od powstania sejmiku w 1998 roku, odbyło się aż 6 elekcji (na 5 kadencji sejmików wojewódzkich w Polsce) – zgodnie z kalendarzem wyborczym w 1998, 2002, 2006, 2010 i 2014 roku, a także przedterminowe wybory w 2007 roku spowodowane brakiem większości w trakcie głosowań, skutkującej niezdolnością do wy-brania pełnego składu zarządu województwa1. W trakcie wyborów w 2014 roku do rywalizacji o mandaty w sejmiku województwa stanęło 12 komitetów wyborczych i aż 444 kandydatów. Szansa na zdobycie manda-tu wynosiła więc 1:15.
W 2014 roku nastąpiła ważna z punktu widzenia organizacji wybo-rów samorządowych w województwie zmiana. Wprowadzono nowy po-dział województwa na okręgi wyborcze - zamiast dotychczasowych 5, utworzono 4 okręgi. Decyzję taką podjął w sierpniu 2014 roku sejmik wo-jewództwa2, a konieczność jej podjęcia uzasadniano zmianami w kodeksie wyborczym sankcjonującym konieczność uwzględnienia reprezentatyw-ności mniejszości narodowych. W województwie podlaskim kwestia ta dotyczyła głównie mniejszości białoruskiej, ale też ukraińskiej i litewskiej3. Tylko jeden z okręgów, okręg nr 1, jakim jest miasto na prawach powiatu Białystok, nie został poddany zmianie. Pomimo zmiany liczby okręgów i ich granic, liczba mandatów do zdobycia w sejmiku województwa nie
1 Podlasie > Referendum ws. Rospudy i wybory do sejmiku, http://www.gp24.pl/aktualnosci/ art/4298355, podlasie-referendum-ws-rospudy-i-wybory-do-sejmiku,id,t.html, [dostęp: 10.01.2016] oraz Obwieszczenie komisarza wyborczego w Białymstoku z dnia 21 maja 2007 roku, http://bialystok.pkw.gov.pl/g2/i/80/74/80747/Obwieszczenie_Komisarza_Sejmik.pdf, [dostęp: 10.01.2016].
2 Uchwała Nr XLII/494/14 Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia 4 sierpnia 2014 r., http:// bip.umwpwrotapodlasia.pl/wojewodztwo/akty_prawne1/uchwaly_sej/uchwaly _sejmiku_od_2008/uchw_0804_xlii_494_14.html, [dostęp: 10.01.2016].
3 Podlaskie. Sejmik uchwalił nowy podział na okręgi wyborcze, http://wyborcza.pl/ 1,91446,16427234,Podlaskie__Sejmik_uchwalil_nowy_podzial_na_okregi.html, [dostęp: 10.01.2016].
uległa zmianie. Okręgi numer 2 i 3 nadal były skupione wokół miasta grodzkiego Suwałki (Suwalszczyzna) oraz miasta—powiatu grodzkiego Łomży.
Tabela 11.1. Okręgi wyborcze w wyborach samorządowych w województwie podlaskim przed i po zmianach z sierpnia 2014 roku.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PKW oraz uchwały Nr XLII/494/14 sejmiku województwa podlaskiego z dnia 4 sierpnia 2014 roku.
Sytuacja polityczna w sejmiku województwa podlaskiego w kadencji 2010-2014
W wyborach do sejmiku województwa w 2010 roku mandaty zdobyły 4 z 14 startujących komitetów wyborczych. Warto jednak podkreślić, że trzy z nich nie zarejestrowały list we wszystkich okręgach wyborczych (Polska Partia Pracy – Sierpień ‘80, Krajowa Wspólnota Samorządowa i Ruch Wy-borców Janusza Korwin-Mikke), a największymi zasobami i zapleczem organizacyjnym dysponowały partie ówcześnie mające reprezentacje w Sejmie RP – Sojusz Lewicy Demokratycznej (dalej SLD), Platforma Oby-watelska RP (dalej PO), Prawo i Sprawiedliwość (dalej PiS) oraz Polskie Stronnictwo Ludowe (dalej PSL). To właśnie te ugrupowania zdobyły mandaty w wyborach do sejmiku. PO i PiS zdobyły po 11 mandatów,
Okręg
nr: skład okręgu do 2014 r. Powiaty wchodzące w
Liczba mandatów do 2014 r. Powiaty wchodzące w skład okręgu od 2014 r. Liczba mandatów od 2014 r.
1 miasto Białystok 7 miasto Białystok 7
2 Suwałki, powiat augustowski, powiat sejneński, powiat suwalski 5 powiat augustowski, powiat sejneński, powiat suwalski, powiat sokólski, powiat moniecki, miasto Suwałki 8 3 Łomża, powiat grajewski, powiat kolneński, powiat łomżyński 5 powiat grajewski, powiat kolneński, powiat łomżyński, powiat zambrowski, miasto Łomża 6 4 Powiat bielski, powiat siemiatycki, powiat wysokomazo-wiecki, powiat zambrowski 5 powiat bielski, powiat siemiatycki, powiat wysokomazo-wiecki, powiat hajnowski, powiat białostocki 9 5 powiat białostocki, powiat hajnowski, powiat moniecki, powiat sokólski 8 -
PSL 5, a SLD 3. Przy braku wyraźniej większości wiadomym było, iż ko-nieczne będzie zawiązanie koalicji. Ze względu na to, że na szczeblu ogól-nopolskim władzę sprawowała koalicja PO-PSL, oczywistym było, iż ne-gocjacje koalicyjne na szczeblu wojewódzkim będą się toczyć między tymi właśnie ugrupowaniami. Radni PSL świadomi swojej przewagi arytme-tycznej próbowali przekuć ją na przewagę polityczną, deklarując tuż po poznaniu wyników, że liczą na to, że to ich reprezentant obejmie stanowi-sko marszałka województwa. Wywołało to dyskusje i napięcia pomiędzy potencjalnymi jeszcze wtedy koalicjantami. Radni PO zarzucali PSL, że przekazanie stanowiska marszałka w ręce ludowców ograniczy im możli-wość realnej kontroli nad tym, co dzieje się w województwie4.
Ponadto w PO miały miejsce wewnętrzne konflikty pomiędzy różny-mi partyjnyróżny-mi frakcjaróżny-mi skupionym wokół dwóch możliwych kandyda-tów na marszałka – Jarosława Dworzańskiego i Macieja Żywno. W zneu-tralizowanie wewnątrzpartyjnego konfliktu i napięć między koalicjantami zaangażowali się ogólnopolscy liderzy partii PO Donald Tusk i marszałek Sejmu Grzegorz Schetyna5. Pierwsza sesja sejmiku województwa, która odbyła się 2 grudnia 2010 roku, została przerwana na wniosek radnych Platformy Obywatelskiej po zaledwie 40 minutach i nie dokonano na niej żadnych ważnych ustaleń6. Drugie posiedzenie sejmiku, które miało miej-sce 9 grudnia 2010 roku, było już bardziej owocne. Wybrano na nim prze-wodniczącego sejmiku województwa – Bogdana Dyjuka z PSL oraz prezy-dium sejmiku (złożone tradycyjnie z przedstawicieli każdej z opcji poli-tycznej zasiadającej w sejmiku)7. Kluczowe głosowania dotyczące wyboru zarządu województwa i marszałka odbyły się dopiero 50 dni po wybo-rach. Na czele województwa stanął Jarosław Dworzański z PO8. Wicemar-szałkami zostali Walenty Korycki oraz Mieczysław Baszko z PSL, a
człon-4 J. Mendek, W sejmiku województwa rządzi PSL, „Gazeta Wyborcza Białystok”, 24 listopada 2010, s. 3.
5 M. Siedlecki, Męski pojedynek. Wybory do sejmiku województwa podlaskiego, [w:] Gra o regiony. Wybory do sejmików województw w 2010 r., pod red. R. Alberskiego, M. Cichosz, K. Kobiel-skiej, Wrocław 2013, s. 200-201.
6 Sesja sejmiku województwa przerwana po 40 minutach!, http://www.wspolczesna.pl/ wiadomosci/bialystok/art/5746534,sesja-sejmiku-wojewodztwa-przerwana-po-40-minutach,id,t.html, [dostęp: 10.01.2016].
7 W skład prezydium sejmiku województwa prócz przewodniczącego weszli Marek Masal-ski z PO, Jan ChojnowMasal-ski z PiS oraz Jan SyczewMasal-ski z SLD. Uchwała Nr I/1/10 sejmiku wo-jewództwa podlaskiego z dnia 2010-12-09, http://bip.umwp.wrotapodlasia.pl/ w o j e w o d z t w o / a k t y _ p r a w n e 1 / u c h w a l y _ s e j / u c h w a l y _ s e j m i k u _ o d _ 2 0 0 8 / uchw_1209_i_1_10.html; Uchwała Nr I/2/10 sejmiku województwa podlaskiego z dnia 2010-12-09, http://bip.umwp.wrotapodlasia.pl/wojewodztwo/akty_prawne1/ uchwaly_sej/uchwaly_sejmiku_od_2008/uchw_1209_i_2_10.html, [dostęp: 10.01.2016]. 8 Uchwała Nr III/10/11 sejmiku województwa podlaskiego z dnia 2011-01-10, http:// bip.umwp.wrotapodlasia.pl/wojewodztwo/akty_prawne1/uchwaly_sej/uchwaly _sejmiku_od_2008/uchw_0110_iii_10_11.html, [dostęp: 10.01.2016].
kami zarządu Cezary Cieślukowski i Jacek Piorunek z PO oraz Walenty Korycki z PSL9.
Jak już wskazano, pełną władzę objęła więc większością 16 na 30 mandatów koalicja PO-PSL. Taka przewaga pozwalała partiom na sprawo-wanie rządów według swojej woli i odrzucanie wniosków opozycyjnych radnych z PiS, przykładowo w sprawie odwołania marszałka Jarosława Dworzyńskiego w związku z zarzutami przekroczenia uprawnień przy zatrudnieniach na urzędnicze stanowiska oraz „przyjęcia obietnicy korzy-ści osobistej”10. Opozycja, jaką był PiS, nie miała realnego wpływu na wy-niki głosowań, co wynikało z niewystarczającej do zablokowania wnio-sków i projektów PO-PSL liczby mandatów.
Największą i najgłośniejszą sprawą związaną z funkcjonowaniem sejmiku IV kadencji było odwołanie na skutek kontroli CBA w Urzędzie Marszałkowskim, Cezarego Cieślukowskiego z funkcji członka zarządu województwa11. Kontrola wykazała, że naruszył on przepisy z zakresu m.in. ustawy antykorupcyjnej. Mimo przynależności do PO, C. Cieślukowski nie zdołał utrzymać się na stanowisku. Wniosek o jego odwołanie złożył sam marszałek województwa i jednocześnie kolega par-tyjny C. Cieślukowskiego, Jarosław Dworzyński12. 22 lutego 2013 roku, większością głosów radnych został on odwołany ze swojego stanowiska13. Nowym członkiem zarządu województwa został 29-letni działacz PO Ka-rol Pilecki. Do końca kadencji nie nastąpiły inne zmiany kadrowe. Choć pojawiały się głosy krytyczne, koalicja rządząca sejmikiem nie miała nigdy problemu z przegłosowaniem absolutorium. Ostatnie posiedzenie sejmiku województwa odbyło się 7 listopada 2014 roku14.
9 Uchwała Nr III/11/11 sejmiku województwa podlaskiego z dnia 2011-01-10, http:// bi p. u mw p. w r o ta pod l a s i a . pl /w oj ew o d z tw o/a k t y _ pr a w n e1 / u ch w a l y _ s ej / uchwaly_sejmiku_od_2008/uchw_0110_iii_11_11.html; Uchwała Nr III/12/11 Sejmiku Województwa Podlaskiego z dnia 2011-01-10, http://bip.umwp.wrotapodlasia.pl/ wojewodztwo/akty_prawne1/uchwaly_sej/uchwaly_sejmiku_od_2008/uchw_ 0110_iii_12_11.html, [dostęp: 10.01.2016].
10 Marszałek z PO odpiera zarzuty prokuratury, http://www.wprost.pl/ar/232943/Marszalek-z-PO-odpiera-zarzuty-prokuratury/, [dostęp: 10.01.2016].
11 Uchwała Nr XXV/312/13 sejmiku województwa podlaskiego z dnia 2013-02-22, http:// bip.umwp.wrotapodlasia.pl/wojewodztwo/akty_prawne1/uchwaly_sej/uchwaly _sejmiku_od_2008/uchw_0222_xxv_312_13.html, [dostęp: 10.01.2016].
12 Sejmik wykonał dyktat CBA. Cezary Cieślukowski odwołany, www.bialystok.wyborcza.pl/ bialystok/1,35235,13446166,Sejmik_wykonal_dyktat_CBA__Cezary_Cieslukowski _odwolany.html, [dostęp: 10.01.2016].
13 http://www.poranny.pl/polityka/art/5516970,sejmik-wojewodztwa-podlaskiego-zdecydowal-cezary-cieslukowski-odwolany,id,t.html; Uchwała Nr XXVI/329/13 sejmiku województwa podlaskiego z dnia 2013-03-22; http://bip.umwp.wrotapodlasia.pl/ wojewodztwo/akty_prawne1/uchwaly_sej/uchwaly_sejmiku_od_2008/uchw_0322_ xxvi_329_13.html, [dostęp: 10.01.2016].
14 U. Ludwiczak, Ostatnia sesja sejmiku województwa podlaskiego i zakup na pożegnanie, http:// www.wspolczesna.pl/artykuly-archiwalne/art/4911315,ostatnia-sesja-sejmiku-wojewodztwa-podlaskiego-i-zakup-na-pozegnanie,id,t.html, [dostęp: 10.01.2016].
Przygotowania i start kampanii wyborczej
Wybory samorządowe zostały ogłoszone rozporządzeniem przez premie-ra Donalda Tuska 20 sierpnia 2014 roku15. Oznacza to, że formalnie kam-pania wyborcza trwała 87 dni – do rozpoczęcia ciszy wyborczej 14 listopa-da o godzinie 24:00. Choć oczywiście wewnętrzne rozgrywki partyjne związane z przygotowaniem do wyborów musiały toczyć się wcześniej, to za oficjalny początek działań wyborczych można uznać moment ogłosze-nia przez kolejne partie składu list wyborczych. Największe ugrupowaogłosze-nia podsiadające mandaty w kończącej się wówczas kadencji sejmiku dokona-ły tego we wrześniu. Pierwszy był PSL, który zaprezentował swoich kan-dydatów 13 września16, następnie PO - 15 września17, ostatnie PiS i SLD, które zrobiły to 25 września 2014 roku18.
Charakterystyka podmiotów rywalizujących w wyborach do sejmiku województwa
Kompletny skład list wyborczych znany był 7 października, gdy minął ter-min zgłaszania terytorialnym komisjom wyborczym list kandydatów na radnych19. Jak już wskazano wcześniej, w wyborach do sejmiku woje-wództwa w 2014 roku rywalizowało 12 podmiotów20. Najsilniejszą pozycję miały komitety ogólnopolskie partii politycznych, których reprezentanci już od 2002 roku zasiadali w ławach sejmiku województwa, czyli PO, PiS, SLD i PSL. To właśnie te partie jako jedyne miały reprezentantów wśród radnych województwa w mijającej kadencji 2010-2014. W wyborach samo-rządowych z 2014 roku SLD nie stanęło jednak do rywalizacji samodziel-nie, ale w koalicji, jako SLD Lewica Razem. Dzięki temu na listach znaleźli się nie tylko działacze SLD, ale też lewicowi działacze niezwiązani bezpo-średnio z partią. Pozostałe ogólnopolskie komitety wyborcze
reprezento-15 Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 sierpnia 2014 r. w sprawie zarządze-nia wyborów do rad gmin, rad powiatów, sejmików województw i rad dzielnic m. st. War-szawy oraz wyborów wójtów, burmistrzów i prezydentów miast wraz z kalendarzem wy-borczym stanowiącym załącznik do przedmiotowego rozporządzenia, http:// isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20140001134, [dostęp: 10.01.2016].
16 Podlaskie. PSL zaprezentowało listy do sejmiku województwa, http:// wyborcza.pl/1,91446,16635678,Podlaskie__PSL_zaprezentowalo_listy_do_sejmiku _wojewodztwa.html, [dostęp: 10.01.2016].
17 Wybory samorządowe: Jarosław Dworzański liderem województwa. Maciej Żywno liderem okrę-gu, http://www.wspolczesna.pl/wiadomosci/region/art/4905251,wybory-samorzadowe-jaroslaw-dworzanski-liderem-wojewodztwa-maciej-zywno-liderem-okregu,id,t.html, [dostęp: 10.01.2016].
18 http://wyborcza.pl/1,91446,16706775,Podlaskie__PiS_przedstawilo_liderow_list_do _sejmiku.html, [dostęp: 10.01.2016].
19 Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 sierpnia 2014 r. w sprawie zarządze-nia wyborów…, op. cit.
20 Zgłaszali kandydatów do ostatniej chwili, http://www.wspolczesna.pl/artykuly-archiwalne/art/4907671,zglaszali-kandydatow-do-ostatniej-chwili,id,t.html, [dostęp: 10.01.2016].
wały partie, które dotąd nie miały przedstawicieli w sejmiku wojewódz-twa podlaskiego. Były to Demokracja Bezpośrednia, Ruch Narodowy (zarejestrowany jako komitet wyborczy wyborców) i Nowa Prawica Janu-sza Korwin-Mikkego. Wszystkie te ugrupowania po raz pierwszy wysta-wiły samodzielne, ogólnopolskie listy wyborcze w wyborach samorządo-wych. Samoobrona i Twój Ruch, czyli partie polityczne, które nie wystawi-ły list w całej Polsce, zgłosiwystawi-ły kandydatów do sejmiku we wszystkich okrę-gach w województwie podlaskim. Warto dodać, że Samoobrona po raz ostatni miała swoich reprezentantów w sejmiku województwa w latach 2007-2010. Pozostałe komitety wyborców to Podlaskie Forum Samorządo-we, Platforma Samorządowa, Wspólnota Patriotyzm Solidarność nie były związane z partiami politycznymi i stanowiły regionalne inicjatywy, które nie miały siły przebicia w mediach lokalnych, co prawdopodobnie przeło-żyło się na wynik wyborczy – wyniki żadnego z tych komitetów nie prze-kroczyły 1% głosów wyborczych.
Tabela 11.2. Liczba kandydatów wystawionych w poszczególnych okręgach wyborczych przez komitety wyborcze w wyborach do sejmiku województwa podlaskiego w 2014 roku.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej.
Największą liczbę kandydatów do sejmiku wystawiły PO i PiS, kolej-ne pod tym względem były PSL i SLD. Największe szanse na zdobycie
Komitet Okręg 1 Okręg 2 Okręg 3 Okręg 4 RAZEM
Komitet Wyborczy PSL 8 15 12 18 53 KW Demokracja Bezpośrednia 6 6 5 6 23 KW Prawo i Sprawiedliwość 14 16 12 18 60 KW Platforma Obywatelska RP 14 16 12 18 60 KWW Ruch Narodowy 5 5 5 10 25 KKW SLD Lewica Razem 14 12 10 18 54 KW Nowa Prawica — Janusza Korwin-Mikke 12 9 12 12 45 KWW Platforma Samorządowa 5 5 5 5 20 KW Samoobrona 7 14 7 8 36 KWW Podlaskie Forum Samorządowe 5 5 5 5 20 KW Twój Ruch 8 6 6 9 29 KWW Wspólnota Patriotyzm Solidarność 10 9 19 SUMA 98 119 100 127 444
mandatu mieli kandydaci z okręgu nr 1 i 4. Najmniejsze, bo tylko 1:17, z okręgu nr 3. Szanse były mniejsze niż w wyborach do sejmiku w 2010 roku, gdy na jeden mandat przypadało 12 kandydatów, ale też większe niż w wyborach w 2006 roku, gdzie na 1 mandat przypadało aż 17 kandyda-tów.
Tabela 11.3. Szanse na zdobycie mandatu w wyborach do sejmiku województwa podlaskie-go w 2014 roku w poszczególnych okręgach.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. Charakterystyka list wyborczych
Pierwszą kwestią jaką warto poruszyć charakteryzując listy kandydatów do sejmiku województwa z 2014 roku jest problem realizacji systemu kwo-towego i liczby miejsc przypadających kobietom. W 2010 roku problem partycypacji politycznej kobiet w województwie podlaskim był wyraźnie widoczny. W 2010 roku jedynie 18,9% miejsc na listach należało do kobiet i na tle pozostałych województw był to swoisty fenomen21.
Od 2010 roku nastąpiły znaczące zmiany związane z realizacją syste-mu kwotowego na listach wyborczych. W wyborach samorządowych wprowadzono wymóg zachowania kwoty płci. Zgodnie z artykułem 425 par. 3 kodeksu wyborczego22 na listach m.in. do sejmików wojewódzkich musiało się znaleźć co najmniej 35% mężczyzn i kobiet. Zmusiło to komite-ty wyborcze do zaangażowania kobiet w polikomite-tykę przynajmniej na pozio-mie startu w wyborach.
W 2014 roku udział kobiet na listach wyborczych zwiększył się po-nad dwukrotnie. Stanowiły one 45% wszystkich kandydatów. Największy odsetek kobiet znalazł się na liście Podlaskiego Forum Samorządowego – 66%, najmniejszy na liście PO – 38%.
To czy system kwotowy okazał się skutecznym sposobem angażo-wania kobiet w politykę i zwiększenia ich udziału w procesie rządzenia województwem pokazują dane dotyczące wyników wyborczych kobiet i mężczyzn. Ich porównanie jest o tyle dokładne, że w sejmiku wojewódz-twa w wyniku wyborów w 2014 roku zasiadły te same ugrupowania co w 2010 roku.
Okręg nr
Liczba mandatów
do zdobycia Liczba kandydatów Szanse na zdobycie mandatu
1 7 98 1:14
2 8 119 1:15
3 6 100 1:17
4 9 127 1:14
21 M. Siedlecki, op. cit., s. 191-193.
22 Dziennik Ustaw z 2011 r. nr 21, poz. 112 ze zm., http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet? id=WDU20110210112, [dostęp: 10.02.2016].
Tabela 11.4. Potencjał wyborczy kobiet na listach najważniejszych komitetów startujących w wyborach do sejmiku województwa podlaskiego w 2014 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie M. Siedlecki, Męski pojedynek. Wybory do sejmiku województwa podlaskiego, [w:] Gra o regiony. Wybory do sejmików województw w 2010 r., pod red. R. Alberskiego, M. Cichosz, K. Kobielskiej, Wrocław 2013,, s.191-193 oraz danych Pań-stwowej Komisji Wyborczej.
Kobiety stanowiły niemal 42% kandydatów wystawionych przez najważniejsze komitety wyborcze. Tylko cztery z nich uzyskały mandat radnej (13% ogółu mandatów). Jest to dwa razy więcej niż w kadencji 2010-2014, gdy mandat radnej otrzymały tylko dwie kobiety (1 z PiS oraz 1 z PO). Wyborcza siła kobiet23 jest jednak nadal relatywnie mała. Według obliczeń Marcina Siedleckiego w 2010 roku dla SLD wyniosła ona 0,51, dla PO 0,76, dla PiS 0,81 a dla PSL 0,6124. Choć wartości się zmieniły, szczegól-nie w przypadku PSL i SLD poziom nadal jest poniżej 1. Porównując wyni-ki można stwierdzić, że wprowadzenie systemu kwotowego i znaczne zwiększenie liczby kobiet, zwiększyło ich liczbę przede wszystkim na li-stach wyborczych, nie spowodowało jednak znaczącej zmiany liczby ko-biet na poziomie reprezentacji.
Analiza składu list wyborczych PiS (szczególnie pierwszych trzech miejsc) pozwala stwierdzić, że partia stawiała na kandydatów rekrutowa-nych z wewnętrzrekrutowa-nych struktur partii (postawiono głównie na osoby pia-stujące już elekcyjne urzędy w samorządzie np. jako burmistrzowie, radni sejmiku województwa, ale też na szczeblu ogólnopolskim). Najlepiej ilu-strującymi ten fakt przykładami są kandydatury Jana Dobrzyńskiego – se-natora z ramienia PiS w latach 2007-2011 oraz radnych, którzy starali się ponownie o mandat (8 z 11 radnych). Na listach PiS znaleźli się również politycy związani z ugrupowaniem Polska Razem, których w większości można zaliczyć do debiutantów na scenie politycznej, wcześniej związa-nych z biznesem lub etatową pracą w samorządzie. Warto dodać, że dwie
Liczba kobiet na listach komi-tetu Liczba głosów na ko-biety Udział kobiet na listach komi-tetu (%) Udział głosów na kobiety w głosach ogółem na komitet w (%) Liczba manda-tów zdoby-tych przez kobiety Liczba manda-tów zdo-bytych przez partię Wybor-cza siła kobiet na li-ście SLD Lewica Razem 24 9518 44% 36% 0 1 0,82 PO 23 25884 38% 24% 2 8 0,63 PiS 26 35897 43% 27% 2 12 0,63 PSL 22 14706 42% 14% 0 9 0,32
23 Czyli iloraz udziału głosów kobiet w głosach ogółem na dany komitet i udziału kobiet na liście tego komitetu.
kobiety, które uzyskały mandat z list PiS - Dorota Kędra-Ptaszyńska i Ju-styna Żalek są związane z ugrupowaniem Polska Razem.
Na listach SLD, z racji tego, iż na potrzeby wyborów samorządo-wych utworzono koalicję SLD Lewica Razem, 50% miejsc zarezerwowane było dla działaczy innych organizacji lewicowych25. Pierwsze miejsca na listach wyborczych były zdominowane przez kandydatów doświadczo-nych politycznie i związadoświadczo-nych z SLD. „Jedynkami” byli ówczesny prezy-dent Łomży, były poseł z ramienia SLD Mieczysław Czerniawski, były marszałek województwa Janusz Krzyżewski z SLD, starosta hajnowski Włodzimierz Pietroczuk z SLD oraz działaczka ruchu kobiet lewicy, szefo-wa Podlaskiego Forum Równych Szans i Praw Kobiet, Małgorzata Bil-Jaruzelska. Wśród tych kandydatów jako jedyna debiutowała ona w wyborach, choć można zakładać, że zrekrutowana na listę została we-wnątrz partii, gdyż jej mąż Krzysztof Bil-Jaruzelski jest ważnym działa-czem w zarządzie regionu partii (obecnie jest przewodniczącym Rady Wo-jewództwa)26. W pierwszych trójkach list wyborczych oraz na dalszych ich miejscach widać działaczy niezwiązanych z partią, debiutujących w wybo-rach, którzy zostali zrekrutowani zarówno ze środowiska biznesowego, administracji samorządowej, jak i organizacji społecznych. Wśród nich, szczególnie w przypadku kandydatów, którzy znajdowali się w pierwszej trójce na listach wyborczych lub zdobyli poparcie ponad 2% wyborców, znajdowały się osoby niegdyś związane lub współpracujące z partią. Moż-na więc założyć, że taka konstrukcja spełnia wymogi koalicji, która zakła-dała jednoczenie osób aktywnych na różnych platformach życia społeczne-go o lewicowych poglądach. Na listach wyborczych znaleźli się też m.in. Karolina Matys-Kraśnicka, pozyskana z Twojego Ruchu27, niesprawująca do tej pory żadnego mandatu, sportsmenka Małgorzata Guzowska, czy Zofia Trancygier-Koczuk, była kurator oświaty. Warto też dodać, że o ree-lekcję starało się dwóch z trzech radnych SLD zasiadających w sejmiku województwa w kadencji 2010-2014. Byli to Jan Syczewski i Marian Sza-matowicz, z tym, że tylko pierwszy z nich z listy SLD, drugi startował z list PO.
Na listach PO dominowali kandydaci posiadający doświadczenie polityczne, głównie wynikające ze sprawowania mandatów w organach samorządowych, związani wcześniej ze strukturami partii. Pojawili się też jednak kandydaci niezwiązani dotąd z polityką, ale z biznesem czy media-mi publicznymedia-mi. Przykładem jest dziennikarka Anna Mierzyńska. Dobrym
25 Uchwała Zarządu Krajowego Sojuszu Lewicy Demokratycznej w sprawie wyborów sa-morządowych 2014 roku, http://www.sld.org.pl/ckfinder/userfiles/files/Uchwa%C5% 82a%20ZK%202014%2008%2013%203(1).pdf, [dostęp: 10.01.2016].
26 Władze SLD, http://www.podlaskie.sld.org.pl/, [dostęp: 10.01.2016].