Wybory samorządowe w 2014 roku zakończyły się dość sensacyjnymi re-zultatami. Powyższe charakteryzowało także wyniki do sejmiku mazo-wieckiego. Liczba głosów nieważnych była wyższa od poparcia dla czwar-tego z kolei ugrupowania i wynosiła 1/6 ogółem oddanych głosów. Poli-tyczna konfrontacja trzech głównych sił zakończyła się remisem, trzy naj-popularniejsze listy zdobyły kolejno 28%, 25% oraz 24% głosów. Najwięk-szy sukces z powyższej trójki stał się udziałem agrariuNajwięk-szy z PSL. Wybory traktowano jako przedbiegi przed elekcją parlamentarną (zaplanowaną na rok 2015) i dalszy ciąg rywalizacji duopolu Platformy Obywatelskiej oraz Prawa i Sprawiedliwości.
W latach 2010-2014 władzę w samorządzie regionalnym sprawowała koalicja PO-PSL. Było to swoiste „przełożenie” koalicji funkcjonującej na szczeblu krajowym. Była to zarazem kolejna, czwarta kadencja (a trzecia – nie licząc „niekompletnej”) marszałka Adama Struzika zwanego pieszczo-tliwie „feldmarszałkiem” jako politykiem samorządowym „mocniejszej wagi”, z poważną karierą na szczeblu ogólnokrajowym (dość przypo-mnieć, iż piastował urząd marszałka Senatu RP i stał na czele ogólnokrajo-wej struktury kas chorych). Za cenę dalszego sprawowania funkcji mar-szałka województwa – czyli przewodniczącego 5-osobowego zarządu - „ludowcy” byli gotowi na przewagę 3:2 dla przedstawicieli PO względem polityków PSL. Sytuacja o tyle była interesująca, iż przed wyborami lokal-nymi w listopadzie 2010 roku kilku polityków Platformy snuło plany „odbicia” funkcji marszałka od PSL i przejęcie pełni władzy w najwięk-szym województwie. Ambicji zasiadania w fotelu marszałka wojewódz-twa nie krył Marcin Kierwiński, ambitny polityk mazowieckiej PO, zwią-zany z grupą Grzegorza Schetyny. Jednakże w trakcie negocjacji, za cenę utrzymania koalicji, politycy PO zgodzili się na pozostanie na stanowisku Adama Struzika, mimo iż radnych PO było więcej w sejmiku niż radnych agrariuszy1. Zarząd województwa został powołany w listopadzie 2010
ro-1 Marszałek sejmiku województwa mazowieckiego za odnowieniem koalicji PO-PSL, www.bankier.pl/wiadomosc/
ku w następującym składzie: Adam Struzik jako przewodniczący, Krzysz-tof Strzałkowski i Marcin Kierwiński jako wiceprzewodniczący oraz Joan-na Orzełowska i Leszek Ruszczyk jako członkowie zarządu. Koalicja sejmi-kowa przetrwała całą kadencję, ale pierwotny skład ulegał dwukrotnemu przemeblowaniu. Najpierw 24 października 2011 roku Marcin Kierwiński odszedł z funkcji wicemarszałka po uzyskaniu mandatu poselskiego, a je-go miejsce zajął Leszek Ruszczyk. Z kolei Wiesław Raboszuk został wybra-ny do zarządu. Do drugiej reorganizacji składu zarządu doszło 19 maja 2014 roku –Wiesław Raboszuk został wybrany na kolejnego wicemarszał-ka, a zwolnione miejsce w zarządzie zajęła Elżbieta Lanc2.
Do próby obalenia zarządu województwa kierowanego przez polity-ka PSL doszło na posiedzeniu sejmiku w dniu 14 kwietnia 2012 roku. Wniosek autorstwa radnego PiS Karola Tchórzewskiego poparło 16 rad-nych, 30 opowiedziało się przeciw, a 2 wstrzymało się od głosu. Zarządo-wi zarzucano doprowadzenie do fatalnej sytuacji finansów województwa, przede wszystkim za cięcia wydatków budżetowych, olbrzymie zadłuże-nie, „janosikowe”, katastrofalny stan Kolei Mazowieckich oraz likwidację Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Siedlcach3.
Największym wyzwaniem stojącym przed zarządem i samym mar-szałkiem była kwestia tzw. „janosikowego”. Województwo mazowieckie jako jedne z najbogatszych w Polsce jest zobowiązane do wypłat przezna-czanych dla biedniejszych regionów. W 2013 roku marszałek A. Struzik zwrócił publicznie uwagę, iż kwoty wpłacane przez samorząd mazowiecki są tak ogromne, iż Mazowsze musi zaciągać kredyty na wspomniany cel. Spór z ministrem finansów był na tyle spektakularny (marszałek zapowie-dział wstrzymanie kolejnej wpłaty z kasy województwa na rzecz „janosikowego”), iż jego kontrpartnerem był szef resortu desygnowany przez współrządzącą Platformę. Problemy powyższe próbowały rozegrać z korzyścią dla siebie – dwa kluby opozycyjne w mazowieckim sejmiku – PiS oraz SLD. Obwiniano zarząd województwa oraz bezpośrednio mar-szałka A. Struzika o niegospodarność i doprowadzenie województwa do stanu bankructwa. Sytuacja o tyle była skomplikowana, iż poprzedzała elekcję samorządową, stając się istotnym obciążeniem dla ludowców i sa-mego A. Struzika zmierzającego do kolejnej kadencji w roli szefa zarządu województwa. Staraniami polityków zasiadających w Sejmie oraz rządzie wypracowano doraźny kompromis pozwalający „wyjść z twarzą” zarów-no ambitnemu samorządowcowi, jak i szefowi ogólzarów-nopaństwowej kasy. Inna sprawa, na ile wspomniane rozwiązanie kompromisowe okaże się skuteczne. Lider klubu lewicy w sejmiku Grzegorz Pietruczuk komento-wał następująco sytuację finansową województwa: wpadliśmy w zaciskającą
się spiralę zadłużenia. Wejście komornika oznacza, że nasze województwo
zban-2 Zob. www.mazovia.pl/samorzad/zarzad/sklad-zarzadu/kadencja-iv.
3 Próba obalenia marszałka czyli kozła ofiarnego szukanie, www.Nowaostroleka.pl/artykuly/ 740.
4 T. Żółciak, Struzik kontra skarbówka, Będą ofiary, „Dziennik Gazeta Prawna”, nr 73, 15.04. 2014; T. Żółciak, Mazowsze szuka recepty na reformę janosikowego, „Dziennik Gazeta Prawna”, nr 70, 10. 04. 2014; Pożyczka na janosikowe to lichwa. Wywiad Adama Struzika, „Dziennik ta Prawna”, nr 191, 2.10. 2013; Struzik: od poniedziałku nie płacę janosikowego, „Dziennik Gaze-ta Prawna”, nr 177, 12.09. 2013; T. Żółciak, Struzik nie zbankrutuje. Sprawdzamy, gdzie posypał się budżet Mazowsza, „Dziennik Gazeta Prawna”, nr 179, 16. 09. 2013.
5 M. Wojtczuk, Mazowsze z komornikiem, „Gazeta Wyborcza”, nr 83, 9 kwietnia 2014. 6 Wybory2014.pkw.gov.pl/pl/wyniki/województwo/view/14.
7 Ibidem.
krutowało4. Z kolei mazowiecki poseł PiS Marek Suski podkreślał: jak widać,
Mazowsze może podzielić los Detroit i zbankrutować. To wynik bardzo nieodpo-wiedzialnej polityki PO-PSL. Owszem janosikowe jest dotkliwe i pewnie powinno być zmienione. Ale przecież władze Mazowsza miały świadomość, że taki podatek jest5.
Uczestnicy w wyborczej rywalizacji w 2014 r.
Regionalna Komisja Wyborcza zarejestrowała jesienią 2014 roku kilkana-ście komitetów wyborczych, które zgłosiły kandydatów na radnych. Po-wyższe komitety można było podzielić na klika zbiorów: po pierwsze – ogólnopolskie partie polityczne (PSL, PiS, PO, SLD-Lewica Razem, Twój Ruch Janusza Palikota). Po drugie – mniejsze ugrupowania polityczne, próbujące zmiennego szczęścia w kolejnych elekcjach, zarówno na szcze-blu ogólnokrajowym, jak i lokalnym. Do powyższych list zaliczyć można: Ruch Narodowy, Nowa Prawica Janusza Korwina Mikke, Samoobrona, Narodowe Odrodzenie Polski czy Demokracja Bezpośrednia. Następny zbiór obejmował mało znane ugrupowania o ambicjach zaistnienia na sce-nie politycznej – Centrum Społeczno-Demokratyczne, Związek Słowiański, Wspólnota Patriotyczna Solidarność, Oburzeni, Współpraca i Partnerstwa, Polska Patriotyczna, KWW PJP. Kolejny zbiór stanowiły komitety regio-nalne – Mazowiecka Wspólnota Samorządowa6.
Pełnomocnikiem wyborczym PSL został wyznaczony Mariusz Wła-dysław Miętus, z kolei pełnomocnikiem finansowym – Kamila Katarzyna Kurlej. Pełnomocnikiem wyborczym PiS został Krzysztof Sobolewski, na-tomiast pełnomocnikiem finansowym Teresa Schubert. Pełnomocnikiem wyborczym Platformy została Jacek Maurycy Kruk, zaś pełnomocnikiem finansowym Łukasz Pawełek. Pełnomocnikiem wyborczym Sojuszu Lewi-cy została Ewa Popławska, a pełnomocnikiem finansowym Katarzyna Ber-nadetta Olszewska. Przedstawiamy pełnomocników tylko tych komitetów, który zdołały wprowadzić radnych do mazowieckiego sejmiku7.
Politycy chcąc przyciągnąć jak najszerszy elektorat sięgali chętnie i często po popularne nazwiska znane z ogólnopolskich mediów – polity-ków, dziennikarzy, celebrytów. Do grupy polityków z pierwszej ligi nale-ży zaliczyć – Adama Struzika (PSL), Michała Strąka (PSL), Katarzynę Ma-rię Piekarską (SLD), Mariana Piłkę (PiS). Do mniej znanych polityków
zali-czyć należy Ewę Tomaszewską (PiS), Krzysztofa Szamałka (SLD), Krzysz-tofa Kaweckiego (PiS) czy Elżbietę Lanc (wicewojewodę z PSL oraz PO). Grupę powyższą uzupełniają dość wysokiej rangi urzędnicy – okołorządowi – Maciej Wąsik i Michał Dworczyk (obaj z PiS). Do wspo-mnianej grupy zaliczyć również można Jolantę Gruszkę, ówczesną szefo-wą gabinetu premiera. Platforma rekomendowała sporą grupę samorzą-dowców ze stolicy rangi burmistrzowskiej – Wojciech Bartelski, Urszula Kierzkowska, Krzysztof Strzałkowski, Jolanta Kaczorowska, Ludwik Ra-kowski oraz Tomasz Kucharski. SLD zgłosiła m.in. Grzegorza Pietruczuka oraz Jacka Pużuka. Z list Wspólnoty Samorządowej o mandaty ubiegał się popularny politolog Kazimierz Kik oraz samorządowiec Arkadiusz Urban. Grupę znanych twarzy reprezentowali - Dorota Stalińska (aktorka), Da-riusz Dziekanowski (piłkarz), Elwira Ryś-Ferenc (łyżwiarka)8.
Analiza wyników wyborów
W tym miejscu warto przestawić trochę informacji statystycznych o wyborach na Mazowszu. Uprawnionych do głosowania w elekcji sejmi-kowej było 4 186 508 wyborców. Na terenie województwa utworzono łącz-nie 3585 obwodów do głosowania, z czego 3419 powszechnych oraz 94 w szpitalach, 55 w zakładach opieki społecznej, 10 w aresztach oraz 7 w zakładach karnych. Frekwencja w elekcji wyniosła 51,07% głosów, gło-sów nieważnych oddano w skali województwa 15,54%, a głogło-sów ważnych 84,46 %. W wyborach do sejmiku mazowieckiego tylko cztery listy zdołały przekroczyć próg 5% w skali całego regionu. Należały do nich: Komitet Wyborczy PSL (463 396 głosów, co stanowiło 25,64%), KW Prawo i Spra-wiedliwość (519 871 głosów, 28,76%), KW Platforma Obywatelska (434 828 głosów, 24,06%), KKW SLD Lewica Razem (128 492 głosy, 7,11%)9.
Pozostałe komitety uzyskały następujące poparcie w elekcji samorzą-dowej na Mazowszu:
1) KW Demokracja Bezpośrednia— 20 681 głosów (1,14 %); 2) KWW Ruch Narodowy— 32 037 głosów (1,77 %);
3) KW Nowa Prawica— 75 601 głosów (4,19 %);
4) KWW Centrum Społecznej Demokracji— 9 251 głosów (0,51 %); 5) KW Twój Ruch— 15 947 głosów (0,88 %);
6) KW Mazowiecka Wspólnota Samorządowa— 68 683 głosów (3,80%); 7) KW Narodowego Odrodzenia Polski— 6 420 głosów (0,36%);
8) KW Związku Słowiańskiego— 6 621 głosów (0,37%); 9) KW Samoobrona— 3 504 głosów (0,19%);
10) KWW Wspólnota Patriotyzm Solidarność— 1 679 głosów (0,65%); 11) KW Oburzeni— 4 781 głosów (0,26%);
8 Ibidem.
9 Obwieszczenie Komisarza Wyborczego w Warszawie z dnia 22 listopada 2014 roku o wy-nikach wyborów do rad na obszarze województwa mazowieckiego.
12) KWW Współpraca i Partnerstwo— 1 377 głosów (0,08%); 13) KW Samoobrona Odrodzenie— 1 188 głosów (0,07%); 14) KW Polska Patriotyczna— 1 669 głosów (0,09%); 15) KWW PJP— 1 479 głosów (0,08%)10.
Tabela 8.1. Mandaty w poszczególnych okręgach w wyborach do sejmiku województwa mazowieckiego.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej. Tabela 8.2. Głosy w poszczególnych okręgach w wyborach do sejmiku województwa mazo-wieckiego.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej.
Tabele 8.1, 8.2, 8.3 pozwalają na dostrzeżenie pewnych prawidłowo-ści w elekcji samorządowej na Mazowszu przeprowadzonej w listopadzie 2014 roku. Po pierwsze, frekwencja była nieznacznie wyższa w trzech okręgach tzw. wiejskich (bez wielkiego miasta w granicach okręgu), prze-kraczała ok. 53% uprawnionych. W trzech okręgach stołecznych była nato-miast nieznacznie niższa – poniżej 50%. Okręg południowego Mazowsza łącznie z Radomiem, drugim miastem województwa, sytuuje się pośrodku z frekwencją sięgającą ok. 51%. Po drugie, w trzech okręgach warszaw-skich procent głosów nieważnych jest znacznie mniejszy (między 6% a 8%)
Okręg nr: PO PiS PSL SLD 1 3 1 - 1 2 3 3 - - 3 3 2 - - 4 1 2 6 - 5 1 3 3 - 6 1 4 4 - 7 3 4 3 - Razem: 15 19 16 1 PO PiS PSL SLD Okręg nr: Liczba
głosów % gło-sów głosów Liczba % gło-sów głosów Liczba % gło-sów głosów Liczba % gło-sów 1 74 256 40,26 47 929 25,98 8 492 4,60 27 552 14,94 2 81 349 38,89 81 858 29,57 11 123 5,32 20 158 9,64 3 58 491 37,79 73 038 30,26 10 265 5,31 16 941 8,77 4 27 975 9,25 65 131 21,54 163 434 54,05 16 405 5,43 5 42 960 17,15 77 631 31,0 82 065 32,77 13 608 5,43 6 45 896 14,67 103 924 33,22 111 737 35,72 12 999 4,16 7 89 379 25,18 104 855 29,54 76 279 21,49 20 830 5,87 10 Ibidem.
niż w trzech okręgach tzw. prowincjonalnych (między 18% a 21%). Znowu okręg radomski znajduje się pośrodku, ale znacznie bliżej okręgów wiej-skich (16,45%). Po trzecie, listy Platformy wygrywały z listami zgłoszony-mi przez PiS tylko w trzech okręgach stołecznych, przy czym osiągały naj-większą przewagę w okręgu nr 1, a najmniejszą w okręgu nr 3. W trzech okręgach prowincjonalnych zwyciężyło PSL, przy czym zdecydowanie w okręgu nr 4, gdzie lista Stronnictwa uzyskała ponad połowę ważnie od-danych głosów (54%). Warto dodać, iż był to okręg, w którym startował marszałek Adam Struzik, a ludowcy tradycyjnie odnoszą w nim znaczące sukcesy. Interesujące, iż okręg powyższy charakteryzuje się najwyższą liczbą głosów nieważnych (ponad 21%). W okręgu nr 5 i nr 6 zwycięstwo list PSL nad listami PiS jest minimalne. Natomiast w okręgu nr 7 wyniki trzech najpopularniejszych list są najbardziej zbliżone, przy czym sukces odniosła lista PiS (ok. 30%), druga była lista PO (25%), a trzecia lista agra-riuszy (ok. 22%). Po czwarte, lista zgłoszona przez SLD tylko w trzech okręgach stołecznych uzyskała ponad 8% głosów ważnych, przy czym tyl-ko w okręgu nr 1 znacząco (ok. 14%). Tyltyl-ko w tym okręgu lewica wprowa-dziła radną do sejmiku. Po piąte, największe zróżnicowanie poparcia w skali województwa charakteryzuje listy PSL, najniższy wynik jest kilka-naście razy mniejszy od najwyższego (4,6% do 54%), druga w kolejności jest Platforma – najniższy wynik jest ponad czterokrotnie mniejszy od naj-wyższego (9% do 40%). Podobna sytuacja charakteryzuje listy zgłoszone przez lewicowy Sojusz – 15% do 4%. Najbardziej wyrównane poparcie charakteryzowało listy prawicowego PiS – najwyższy wynik jest tylko o połowę „lepszy” od najniższego – 33% do 21%.
Tabela 8.3. Frekwencja i liczba głosów nieważnych w poszczególnych okręgach do sejmiku województwa mazowieckiego.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej.
PiS jest także tym podmiotem, który w największym stopniu korzy-stał dzięki przyjętemu systemowi wyborczemu. Indeks nadreprezentatyw-ności dla tego ugrupowania wyniósł w 2014 r. 0,22. Nadreprezentację w sejmiku uzyskały także PO i PSL. SLD – Lewica Razem okazał się być jedynym podmiotem podreprezentowanym w sejmiku województwa
Okręg nr: Frekwencja Głosy nieważne
1 49,0 % 6,36 % 2 47,10 % 7,65 % 3 45,85 % 8,11 % 4 53,44 % 21,12 % 5 53,08 % 18,78 % 6 53,64 % 19,75 % 7 51,55 % 16,45 %
(indeks wyniósł: -0,72). Warto zauważyć, że w porównaniu do sytuacji sprzed czterech lat, zyski dla trzech beneficjentów systemu wyborczego (PO, PSL, PiS) nieco wzrosły (w 2010 r. indeksy nadreprezentatywności wynosiły od 0,14 do 0,17), wzrosły także proporcjonalnie straty najsłabsze-go z podmiotów reprezentowanych w sejmiku – SLD. W 2010 r. indeks podreprezentacji dla tego podmiotu wyniósł—0,05.
Tabela 8.4. Rozmiar nadreprezentacji w wyborach do sejmiku województwa mazowieckie-go w 2014 roku.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej.
Wartości kolejnego indeksu, efektywnej liczby partii na poziomie sejmiku województwa, korespondują z wcześniejszymi ustaleniami. Stop-niowo redukuje się wartość tego indeksu, co świadczy o postępującej kon-centracji regionalnego rynku reprezentacji. Jeśli nawet nie zmieniła się licz-ba podmiotów reprezentowanych w sejmiku w trakcie ostatnich czterech lat, to z pewnością zmienił się ich potencjał (por. tabela 8.5).
Tabela 8.5. Indeks rywalizacyjności oraz efektywna liczba partii w wyborach do sejmiku województwa mazowieckiego w latach 1998-2014.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej.
W przeddzień pierwszego posiedzenia sejmiku mazowieckiego lide-rzy wojewódzkich struktur PO oraz PSL – Andrzej Halicki oraz Adam Struzik zakomunikowali wolę odnowienia koalicji na poziomie wojewódz-twa – W sejmiku wojewódzkim nadal będzie rządzić koalicja PO i PSL na czele
z marszałkiem Struzikiem11. Pierwsze posiedzenie sejmiku województwa
mazowieckiego w nowej kadencji odbyło się 26 listopada 2014 roku.
PO PiS PSL SLD Poparcie (%) 24,06 28,76 25,64 7,12 Mandaty (%) 29,41 37,26 31,37 1,96 Różnica 5,35 8,5 5,73 -5,16 Rozmiar nadreprezentacji 0,22 0,29 0,22 -0,72 1998 2002 2006 2010 2014
Poparcie dla pierwszego komitetu [%] 33,42 (AWS) 21,09 (SLD-UP) 24,98 (PiS) 28,56 (PO) 28,76 (PiS) Poparcie dla drugiej partii [%] 31,24
(SLD) 17,35 (PiS) 24,47 (PO) 23,85 (PiS) 25,64 (PSL) Indeks rywalizacyjności 0,93 0,82 0,98 0,84 0,89
ELP (poziom sejmiku) 3,07 5,70 3,74 3,70 3,15
11 Mazowieckie: Koalicja PO-PSL na czele z marszałkiem Struzikiem, wyborcza.pl/1,91446, 17033031.
W V kadencji w skład sejmiku weszło 19 nowo wybranych radnych z PiS, 16 radnych z PSL, 15 radnych z PO oraz jedna radna z SLD. Spośród 51 nowowybranych radnych sejmiku 28 sprawowało tę funkcję w poprzed-niej kadencji. Przewodniczącym sejmiku województwa mazowieckiego został Ludwik Rakowski (PO), a wiceprzewodniczącą Bożenna Pacholczak (PSL). Wybór stanowił konsekwencję utworzenia koalicji PO-PSL na szcze-blu samorządowego województwa. Radni wybrali również członków za-rządu województwa. Marszałkiem został ponownie Adam Struzik (PSL). Wicemarszałkami zostali: Janina Ewa Orzełowska (PSL) oraz Leszek Rusz-czyk (PO). Członkami zarządu – Elżbieta Lanc (PO) i Wiesław Raboszuk (PO)12.
Ostatnie lata wspólnego decydowania o rozwoju Mazowsza to czas stabilnej współpracy. Najważniejsze jest teraz kontynuowanie priorytetowych zadań – m.in. projektów Internet dla Mazowsza, e-administracji i e-zdrowia. Poza tym przed nami nowa perspektywa finansowa – realizacja RPO WM, który negocjuje-my właśnie z Komisją Europejską, a który dla Mazowsza wyniesie 2,1 mld euro, oraz ważny dla obszarów wiejskich PROW. Tworzenie kontraktu terytorialnego pokazało, że potrzeby inwestycyjne samorządów, czyli mieszkańców są ogromne. Wartość kontraktu to ok. 49 mld zł. Naszym zadaniem będzie pozyskiwanie fun-duszy na realizację tych najważniejszych działań – powiedział w
programo-wym przemówieniu, otwierającym kolejną kadencję, marszałek Adam Struzik13.
12 Mazowiecki sejmik już w nowym składzie, www.portalsamorzadowy.pl/polityka-i-spoleczenstwo/mazowiecki-sejmik-juz-w nowym-skladzie,65509.html.