Tarcica o okreĤlonym przeznaczeniu musi odznaczaþ sič pewnymi niepowtarzalnymi cechami99.
Tarcica iglasta. Przykãadem tarcicy specjalnej moİe byþ tarcica okrčto-wa, przeznaczona do budowy i napraw morskich jednostek pãywajĈcych.
Ze wzglčdu na przeznaczenie tarcica okrčtowa dzieli sič na cztery grupy:
(1) tarcica na poszycie burt, (2) tarcica na poszycie pokãadów, (3) tarcica na gičte i klejone elementy konstrukcyjne, (4) tarcica na wyposaİenie (MI
-LEWSKI 1970). Wymiary i wymagania jakoĤciowe dla poszczególnych grup sĈ bardzo zróİnicowane, dotyczĈ one wymiarów, kierunków przetarcia oraz jakoĤci. Przykãadowo, wedãug PN-D-94012:1976 tarcica okrčtowa iglasta powinna mieþ co najmniej trzy sãoje na 1 cm, praktycznie prosty przebieg wãókien, powinna byþ pozbawiona wad anatomicznych z wyjĈt-kiem niewielkich dopuszczalnych sčków i pčkničþ.
Tarcica lotnicza sosnowa nieobrzynana uİywana na konstrukcyjne elementy lotnicze wedãug BN-67/7111-15 powinna mieþ co najmniej czte-ry sãoje na 1 cm. CzčĤþ uİytkowĈ sosnowych bali lotniczych stanowiã tyl-ko biel, wymagania jatyl-koĤciowe dotyczyãy zatem gãównie czčĤci bielastej drewna , dopuszczano jednak niewielki udziaã twardzieli .
Tarcica wagonowa (sosnowa oraz jodãowo-Ĥwierkowa) jest przezna-czona do budowy i naprawy wagonów kolejowych. Wystčpuje w wielu sortymentach. Oceny jakoĤci dokonuje sič na podstawie oglčdzin lepszej pãaszczyzny i boków. Dopuszcza sič wystčpowanie do czterech wad ana-tomicznych na ocenianej najlepszej pãaszczyĮnie deski.
Póãfabrykaty tarte przeznaczone do wyrobu drewnianych czčĤci ma-szyn rolniczych byãy produkowane gãównie z drewna sosnowego , wa-runkowo dopuszczano równieİ elementy jodãowe i Ĥwierkowe (MILEWSKI 1970). Tarcica, podobnie jak poprzednie, wystčpowaãa w wielu sortymen-tach wymiarowych, a pod wzglčdem jakoĤci dzieliãa sič na trzy klasy.
Klasč 1, o najwyİszych wymaganiach jakoĤciowych, stosowano na ele-menty ruchomych zespoãów maszyn rolniczych (obrotowe, wstrzĈsowe itp.). Do tej klasy zaliczano materiaã ostrokrawčdziowy, bezrdzeniowy,
99 Taka tarcica podlega normalizacji. Wymagania normalizacyjne dla tarcicy sto-sowanej w budowie maszyn sĈ zawarte w szeregu norm (w zdecydowanej wičkszo-Ĥci juİ nieaktualnych – wycofanych bez zastĈpienia); przykãadami mogĈ byþ: BN--66/7116-02, BN-67/7111-15, BN-76/7111-15, PN-D-94006:1977, PN-D-94007:1952, PN-D-94010:1960, PN-D-94012:1976, PN-D-97005-11:1983, 19000:1952, PN-L--19001:1952, PN-L-19002:1952.
o skrčcie wãókien do 2 cm/m, zupeãnie zdrowy z nieznacznymi smuga-mi i plamasmuga-mi sinizny, prawie bezsčczny (na pãaszczyznach dopuszczalne dwa sčki na 1 metr bieİĈcy o Ĥrednicy do 1/3 szerokoĤci, ale nie wičk-sze niİ 20 mm) i praktycznie bez pčkničþ (dopuszczalne powierzchow-ne, zanikajĈce przy obróbce). Klasa 2 byãa przeznaczona na nieruchome elementy konstrukcyjne maszyn, natomiast klasa 3 – na póãfabrykaty ele-mentów wypeãniajĈcych lub osãaniajĈcych.
Tarcica liĤciasta. LiĤciaste póãfabrykaty przeznaczone do budowy maszyn rolniczych byãy gãównie elementami wykonawczymi lub no-Ĥnymi. Wytwarzano je najczčĤciej z drewna bukowego lub dčbowego , rzadziej z jesionowego , brzozowego i grabowego . Przy ustalaniu wy-magaę jakoĤciowych kierowano sič przede wszystkim przeznaczeniem elementów, warunkami pracy i zwiĈzanymi z tym wymaganiami wy-trzymaãoĤciowymi. Póãfabrykaty liĤciaste dzielono na cztery klasy. Kla-sa 1 to póãfabrykaty przeznaczone na elementy gičte – drewno zupeãnie zdrowe, o praktycznie prostym przebiegu wãókien (dopuszczalny skrčt do 2 cm/m), bezsčczne (w streÞ e gičcia zdrowe sčki do 3 mm Ĥrednicy i do 6 mm poza strefĈ), bez pčkničþ, z dopuszczalnĈ faãszywĈ twardzie-lĈ. Klasa 2 byãa przeznaczona na czčĤci maszyn podlegajĈce obciĈİeniom dynamicznym. Drewno w tej klasie musiaão byþ zupeãnie zdrowe, a skrčt wãókien nie powinien przekraczaþ 4 cm/m; dopuszczalne byãy sčki i drob-ne pčkničcia. Klasa 3 byãa przeznaczona na elementy obciĈİodrob-ne statycz-nie, natomiast klasa 4 – na elementy naraİone na Ĥcieranie. Odrčbnym wymaganiom podlegaão drewno liĤciaste przeznaczone na szarpacze maszyn do sprzčtu zboİa. Drewno bukowe przeznaczone na te elemen-ty musiaão byþ parzone, a czoãa tarcicy zabezpieczone paraÞ nĈ przed wysychaniem.
Wymagania dotyczĈce tarcicy szkutniczej liĤciastej zebrano w normie PN-D-94007:1952. Produkowano jĈ przede wszystkim z drewna dčbo-wego , rzadziej z wiĈzów oraz jesionu . Tarcicč dzielono wedãug przezna-czenia na: stčpki, podstčpki, dziobnice tylne (stewy rufowe), poszycie burtowe, pokãadniki, wzdãuİniki i wrčgi. Wymiary, stopieę obróbki i wy-magania jakoĤciowe zaleİaãy od przeznaczenia. Wywy-magania jakoĤcio-we wobec tarcicy szkutniczej byãy bardzo duİe, ustčpowaãy jedynie wymaganiom stawianym przed tarcicĈ lotniczĈ iglastĈ. CiekawostkĈ jest fakt, İe w niektórych zastosowaniach szkutniczych krzywizna byãa traktowana jako wada dyskwaliÞ kujĈca, a w pewnych byãa bardzo poİĈdana.
2.2.14. Podsumowanie niepowtarzalnych wãaĤciwoĤci drewna Drewno jest rodzajem spienionego kompozytu wãóknistego. Jego po-szczególne wãaĤciwoĤci sĈ wypadkowĈ odpowiednich wãaĤciwoĤci jego skãadników strukturalnych oraz wynikajĈ z ich udziaãów i rozmieszcze-nia w objčtoĤci. Stosunkowo dobre wãaĤciwoĤci drewna (wytrzymaãoĤþ, podatnoĤþ na obróbkč, dostčpnoĤþ) przyczyniajĈ sič do duİej uniwersal-noĤci jego zastosowania. W zwiĈzku z tym w drewnie moİna wyróİniþ aİ kilkadziesiĈt istotnych wãaĤciwoĤci konstrukcyjnych, a wičkszoĤþ z nich posiada trzy skãadowe zaleİne od kierunków anatomicznych. Charakte-rystyczny jest duİy rozrzut wartoĤci wãaĤciwoĤci. We wspóãczesnym za-stosowaniu drewna w budowie maszyn, w odróİnieniu od zastosowania w przeszãoĤci, decydujĈce znaczenie majĈ jego cechy subiektywne (este-tyka, dostčpnoĤþ, jakoĤþ), a nieco mniejsze – cechy obiektywne (wãaĤci-woĤci Þ zyczne , w tym wytrzymaãoĤciowe).
W porównaniu z innymi materiaãami inİynierskimi najbardziej cha-rakterystycznymi cechami drewna sĈ:
anizotropia wãaĤciwoĤci wytrzymaãoĤciowych ,
zmiennoĤþ wãaĤciwoĤci, nawet w obrčbie gatunku; skutkuje to tym, İe poszczególne partie drewna róİniĈ sič wãaĤciwoĤciami (niezmien-noĤþ wãaĤciwoĤci ma znaczenie np. w budowie pãyt rezonansowych instrumentów muzycznych – drewno musi pochodziþ z jednej kão-dy – oraz np. w doborze kolorystycznym poszycia jachtu),
dwie powyİsze cechy warunkujĈ koniecznoĤþ stosowania duİych wartoĤci wspóãczynników bezpieczeęstwa w ksztaãtowaniu wy-trzymaãoĤci wyrobu, ale jednoczeĤnie sprawiajĈ, İe projektant moİe elastycznie dobieraþ wartoĤci poszczególnych wãaĤciwoĤci.
Waİny dla wãaĤciwoĤci drewna jest sposób jego pozyskiwania i ob-róbki (szczególnie suszenia, ale takİe np. kierunki przetarcia). Drewno bowiem to jeden z najbardziej kapryĤnych surowców. Umiejčtnie traktowany oddaje nieocenione usãugi, lecz nie znosi nieudolnoĤci i ignorancji (Franciszek Krzysik, jeden z twórców nauki o drewnie, za PUDLISEM 2005, s. 43).
Drewno jest materiaãem ãatwo obrabialnym, jego ksztaãtowanie nie wymaga stosowania zaawansowanych narzčdzi. Jako produkt naturalny jest ãatwe w utylizacji i nie stwarza zagroİenia dla Ĥrodowiska tak jak np. tworzywa sztuczne. Drewniane Ĥcinki i trociny moİna wykorzystaþ do wytwarzania kompozytów drzewno-tworzywowych, do produkcji ekologicznego biopaliwa lub jako podãoİe w uprawach roĤlin. Wybrane wyjĈtkowe cechy drewna zebrano w tabeli 23.
Tabela 23
Cechy drewna istotne z punktu widzenia jego zastosowania w budowie maszyn
Grupa cech Opis
Parametry konstrukcyjne i technologiczne
Zalety ō Duİa wytrzymaãoĤþ wãaĤciwa wzdãuİ wãókien ō Stosunkowo maãa energochãonnoĤþ produkcji ō Maãe przewodnictwo cieplne
ō WãaĤciwoĤci akustyczne (rezonansowe i dĮwičkochãonne) ō âatwoĤþ transportu
ō âatwoĤþ obróbki, niewielkie wymagania wobec narzčdzi (cechy szczególnie istotne w przeszãoĤci oraz wspóãczeĤnie na etapie budowania np. modeli odlewniczych)
ō UniwersalnoĤþ zastosowania
ō PrzydatnoĤþ do wykonywania prototypów
Wady ō NiestabilnoĤþ wymiarowa (higroskopijnoĤþ i zwiĈzane z tym pčcznienie, kurczenie sič i pčkanie)
ō Ograniczona trwaãoĤþ
ō Anizotropia i rozrzut wãaĤciwoĤci wytrzymaãoĤciowych ō Duİa liczba czynników mogĈcych niekorzystnie zmieniþ
pa-rametry mechaniczne (np. miejsce drzewa w drzewostanie, czas Ĥcinki, proces suszenia)
Subiektywne cechy jakoĤciowe (estetyka, jakoĤþ, przyjaznoĤþ)
Zalety ō Odczucie ciepãa, spokoju i harmonii, przyjemnoĤþ dotyku oraz zapachu
ō NiepowtarzalnoĤþ i wyjĈtkowoĤþ barwy i rysunku ō PonadczasowoĤþ (maãa wraİliwoĤþ na trendy mody) Wady ō KoniecznoĤþ konserwacji
DostčpnoĤþ Zalety ō KonkurencyjnoĤþ cenowa w porównaniu z innymi materia-ō Duİa róİnorodnoĤþ gatunków róİniĈcych sič wãaĤciwoĤciamiãami
Wady ō NieporzĈdek terminologiczny w nazewnictwie gatunków tropikalnych
Cechy
ekologicz-ne i spoãeczekologicz-ne Zalety ō OdnawialnoĤþ
ō Stosowanie drewna w poãĈczeniu z gospodarkĈ leĤnĈ ko-rzystnie wpãywa na bilans CO2 w atmosferze
ō NieuciĈİliwoĤþ dla Ĥrodowiska, moİliwoĤþ powtórnego wy-korzystania (np. w energetyce)
ō Planowa i przemyĤlana gospodarka leĤna zwičksza areaã la-sów i korzystnie wpãywa na krajobraz
Wady ō KoniecznoĤþ stosowania powãok, klejów i innych substancji, które mogĈ byþ nieobojčtne dla zdrowia
ō Niekorzystne oddziaãywanie soków, pyãów na organizm czãowieka