Otrzymane wyniki zostały poddane bardzo szczegółowej analizie ilościowej i jakościowej. Dla potrzeb artykułu, i z uwagi na ograniczone możliwości, zaprezentuję jedynie najważniejsze wnioski wynikające z badań.
W odniesieniu do pytania szczegółowego: jakie czynniki wpływają na jakość życia?
– Według mieszkańców DPS, czynnikiem najbardziej wpływającym na jakość ich życia jest zdrowie.
– Słuchacze PUTW, określając najbardziej istotny determinant jakości swojego życia, wskazali na relację z rodziną i bliskimi.
– Czynnikiem wskazanym przez słuchaczy PUTW, jako czynnik odgrywający najmniejszy wpływ na jakość życia, są warunki miesz-kaniowe.
– Dla mieszkańców DPS czynnikiem najmniej wpływającym na jakość życia jest dostęp do edukacji, który znacząco wpływa na jakość życia studentów.
– Istotną rolę w ocenie jakości życia przez pensjonariuszy odgrywają także: dostęp do opieki medycznej oraz warunki mieszkaniowe.
– Słuchacze PUTW jako czynniki istotne dla ich jakości życia wskazali na: zadowolenie z życia – poczucie szczęścia, a także spraw-ność fizyczną.
– Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że deter-minanty takie jak: akceptacja, poczucie bezpieczeństwa, duchowość (religia), są tak samo cenione w obydwu grupach.
– Wśród czynników określonych jako „inne”, mieszkańcy DPS najczęś-ciej umieścili udział w terapii zajęciowej, natomiast druga grupa badawcza analogicznie podkreśliła ważność przynależności do PUTW.
W odniesieniu do pytania szczegółowego: jakie i w jakim stopniu formy aktywności organizowane przez PUTW oraz DPS wpływają na poprawę jakości życia seniorów?
– Respondenci obu grup w przeważającej większości przyznają, że uczestnictwo w organizowanych formach aktywności zdecydowanie wpływa na jakość ich życia.
– Żadna spośród badanych osób zdecydowanie nie neguje wpływu podejmowanych aktywności na jakość swojego życia.
– Badani obu grup w znacznej większości oceniają wpływ orga-nizowanych aktywności na ich jakość życia w stopniu całkowicie wystarczającym.
– Słuchacze PUTW najchętniej biorą udział w ćwiczeniach sporto-wych i rekreacyjnych, natomiast pensjonariusze wskazali na aktywność towarzysko – rozrywkową oraz imprezy integracyjne.
– Ponadto studenci wyszczególnili następujące formy aktywności, w których biorą udział podczas zajęć na uczelni: spotkania w kołach zainteresowań, lektoraty języków obcych, spotkania z interesującymi ludźmi, zajęcia edukacyjne.
– Domownicy DPS bardzo często biorą udział w muzykoterapii, oglądają TV, słuchają radia oraz czytają książki.
– Badani obu populacji wybierając formy aktywności, które ich zdaniem wpływają na jakość życia – analogicznie do pytania o pre-ferowaną aktywność podczas zajęć organizowanych w instytucjach – w większości wskazują na ćwiczenia sportowe i rekreacyjne.
– Pensjonariusze w znacznej części sądzą, że na jakość ich życia wpływa także oglądanie TV oraz słuchanie radia.
– Słuchacze PUTW uważają, że na jakość ich życia wpływa w znacz-nym stopniu edukacja, spotkania z interesującymi ludźmi, w tym mię-dzy innymi z lekarzami oraz aktywność towarzysko-rozrywkowa.
W odniesieniu do pytania szczegółowego: w jakim stopniu uczestnicy PUTW w porównaniu z domownikami DPS mają wpływ na wybór aktywności w wolnym czasie?
– Uczestnicy PUTW w większym stopniu aniżeli domownicy DPS mają wpływ na wybór aktywności w wolnym czasie.
– Każdy ze słuchaczy ma możliwość wyboru takiej aktywności w wolnym czasie, która w mniejszym bądź większym stopniu spełnia jego upodobania.
– Nie wszyscy mieszkańcy DPS mają możliwości spędzania czasu wolnego według własnych upodobań.
– Najczęstszym sposobem spędzania czasu wolnego przez pensjo-nariuszy DPS jest oglądanie TV oraz słuchanie radia.
– Słuchacze PUTW najczęściej spędzają czas wolny w gronie ro-dziny i przyjaciół oraz podczas wyjazdów rekreacyjnych poza miejsce zamieszkania.
– Studenci wskazali również na takie aktywności jak: słuchanie radia, czytanie, praca w ogrodzie, rozwój duchowy, oglądanie TV, wyjście do kina bądź teatru, spacery.
– Mieszkańcy wskazywali również następujące aktywności wolno-czasowe: sprzątanie, rozwój duchowy, modlitwa, sen, spacery.
– Podejmowane przez studentów aktywności wolnoczasowe cechu-ją się większą różnorodnością, a także są to przeważnie aktywności ruchowe, wymagające sprawności fizycznej.
– Rzeczywiste formy aktywności w opinii obu grup badanych różnią się od form pożądanych. Wśród wszystkich odpowiedzi respondentów najwięcej osób wyraziło chęć podróżowania.
– Słuchacze PUTW w odróżnieniu od mieszkańców DPS wskazali na kurs fotografii, zajęcia z obsługi nowoczesnych technologii, kurs nurkowania, kurs tańca jako aktywności oczekiwane, pożądane.
– Pensjonariusze zaś chcieliby brać udział w czynnościach dnia codzien-nego, takich jak: gotowanie, majsterkowanie oraz śpiew w chórze.
– Marzenia mieszkańców DPS wydają się być prozaicznymi, zwy-kłymi czynnościami, na które większość osób nie ma ochoty.
– Marzeniami słuchaczy PUTW są aktywności, które przede wszyst-kim wymagają warunków finansowych, dobrej kondycji fizycznej, powiązane są z dostępem do postępu cywilizacyjnego.
W odniesieniu do pytania szczegółowego: jak uczestnicy PUTW w porównaniu z pensjonariuszami DPS oceniają stan zdrowia, relacje z ludźmi, poczucie własnego bezpieczeństwa, wsparcie społeczne?
– Uczestnicy UTW w porównaniu z domownikami DPS oceniają swój stan zdrowia, poczucie własnego bezpieczeństwa, wsparcie spo-łeczne na wyższym poziomie.
– Respondenci obu populacji identycznie wskazali, że czynnikiem mającym największy wpływ na odczuwanie satysfakcji ze zdrowia jest jakość żywności, którą spożywają.
– Dla mieszkańców DPS dużą rolę dla zdrowia odgrywa także niski standard warunków mieszkalnych, zła sytuacja materialna oraz niekorzystna sytuacja rodzinna.
– Odpowiedzi seniorów zamieszkujących w instytucji, utożsamiają-cych stan swojego zdrowia z kryteriami takimi jak standard warunków mieszkalnych, sytuacja materialna czy niekorzystna sytuacja rodzin-na, wskazują na brak zaspokojenia potrzeb materialnych oraz przede wszystkim brak wsparcia rodzinnego.
– Zdaniem słuchaczy PUTW, czynnikami wpływającymi na ich stan zdrowia są: zanieczyszczenie środowiska, otoczenie miejsca zamiesz-kania, skłonność do używek, sposób spędzania czasu wolnego.
– Wśród mieszkańców DPS znacznie częściej występują proble-my z odczuwaniem stanów chorobowych oraz związanego z nimi bólu.
– Badani w obu populacjach podobnie określili swoje relacje z ludź-mi. A zatem okazuje się, że miejsce zamieszkania nie wpływa na ocenę relacji z drugim człowiekiem.
– Spostrzegane wsparcie społeczne jest w grupie osób zamieszku-jących w DPS na poziomie istotnie niższym aniżeli wśród słuchaczy PUTW.
– Pensjonariusze najczęściej otrzymują wsparcie od osób duchow-nych oraz osób zajmujących się zawodowo udzielaniem wsparcia i pomocy (np. w takich instytucjach jak: poradnie psychologiczne, ośrodki pomocy społecznej, itp.)
– Studenci PUTW najczęściej wskazywali, że otrzymują wsparcie społeczne od członków rodziny.
– Słuchacze z uniwersytetu czują się bezpieczniej w codziennym życiu. Otrzymane wyniki potwierdzają opinię, że na mniejsze poczucie wsparcia społecznego mieszkańców DPS aniżeli studentów PUTW decydujący wpływ może mieć brak kontaktu z rodziną. Pensjona-riusze, określając czynniki zagrażające ich poczuciu bezpieczeństwa, najczęściej wskazywali na samotność, brak akceptacji oraz konflikty w rodzinie.
W odniesieniu do pytania szczegółowego: jak uczestnicy PUTW w porównaniu z pensjonariuszami Domu Pomocy Społecznej postrze-gają swoją jakość życia?
– Badani obu populacji podobnie oceniali jakość swojego życia w następujących dziedzinach: przyjaciele i znajomi, sąsiedzi, zajęcia domowe, praca zawodowa, życie w Polsce, miejscowość, w której mieszkam.
– Oceny wskazujące na lepiej postrzeganą jakość życia przez słu-chaczy PUTW dotyczą takich sfer życia jak: życie rodzinne, zdrowie, czas wolny, zarobki i oszczędności, mieszkanie, standard życia, moja osoba (ja).
Przyjąć zatem należy, iż postawiona teza, że istnieje wiele różnic w ocenie poszczególnych kategorii jakości życia przez uczestników PUTW i mieszkańców DPS, została w pełni potwierdzona.
Podsumowanie
Zaprezentowane wyniki badań, dotyczące jakości życia seniorów z PUTW, zarówno tych, którzy mają możliwość w większym stopniu decydowania o swoim życiu, dążenia do samorealizacji, są pełni pasji życia, pogłębiają swoją wiedzę z różnych dziedzin, jak również seniorów z DPS, zdanych na instytucję opieki społecznej, zmagających się z chorobami, pozbawiający-mi ich sprawności i samodzielności, często opuszczonypozbawiający-mi przez rodzinę – przedstawiają dwa przeciwstawne bieguny starości. Nie ma jednego je-dynego schematu procesu starzenia się. Dlatego nie może być też jednego uniwersalnego programu opieki i wsparcia nad starym człowiekiem.
Dodatkowo, wnioski wyprowadzone z badań mogą wnieść duży wkład w dziedzinie opieki medycznej i szeroko pojętych oddziaływań terapeutycznych oraz edukacyjnych. Wiedząc, że na jakość życia senio-rów w bardzo dużym stopniu wpływa każda podejmowana aktywność fizyczna oraz intelektualna, otrzymywane wsparcie społeczne, relacje z ludźmi, koniecznym staje się mobilizowanie seniorów do aktywnego życia fizycznego i umysłowego, a przez to do podnoszenia jakości ich życia.
Wysunięte wnioski powinny skłonić opiekunów, terapeutów czy edukatorów osób starszych do takiego organizowania sytuacji życiowych seniorów, aby obejmować w miarę możliwości wiele płaszczyzn ich życia: medyczną, somatyczną, psychiczną, socjalną, edukacyjną, a także ekolo-giczną – czyli związaną ze środowiskiem życia. Elementy terapii, opieki i edukacji powinny uzupełniać się wzajemnie i przenikać, kształtując nową przestrzeń życiową, w której człowiek starszy będzie się mógł od-naleźć, i po której będzie się mógł swobodnie poruszać. Żadne działania opiekuńcze, edukacyjne, rehabilitacyjne czy terapeutyczne nie mogą być pojedynczymi, oderwanymi od kontekstu życiowego aktywnościami. Powinny zajmować się aktualnymi tematami dotyczącymi codzienności osób trzeciego wieku, tym samym bazując na ich przyzwyczajeniach i sposobie dotychczasowego życia, a także uwzględniając możliwości dalszego rozwoju człowieka w podeszłym wieku.
Wniosków wysuniętych z przeprowadzonych badań nie należy jednak traktować jedynie jako wskazówek do specjalistycznych oddziaływań terapeutycznych, edukacyjnych czy opiekuńczych. Mogą one także okazać się przydatne dla rodzin i bliskich osób starszych oraz dla wszystkich ma-jących bliski kontakt z seniorami. Badania dowodzą bowiem, jak ważną rolę w codziennym życiu tychże osób odgrywa obecność bliskich. Rodzina
i znajomi mogą w znaczny sposób pomóc w zrozumieniu i pogodzeniu się z okresem starości. Jak wynika z badań, na jakość życia osób trzecie-go wieku nieoceniony wpływ ma wsparcie społeczne. Przyjmuje się, że jednym z jego najważniejszych źródeł jest rodzina, gdzie poprzez pozy-tywną więź emocjonalną możliwe jest zaspokojenie wszystkich potrzeb psychicznych członków – a zwłaszcza potrzeby pewności i bezpieczeństwa, przynależności, solidarności i łączności z bliskimi osobami, potrzebę akceptacji, uznania, miłości oraz potrzebę samourzeczywistniania. Silne więzi z najbliższą rodziną stanowią ochronę przed poczuciem alienacji oraz wzmacniają odporność człowieka.
Przeprowadzone badania nie wyczerpują oczywiście problemu, kon-centrują się bowiem na wąskim ujęciu obrazu starości. Przedstawiają alternatywę jesieni życia tylko dla dwóch wybranych grup seniorów. Wskazane zatem byłoby ich kontynuowanie z uwzględnieniem większej liczby osób w podeszłym wieku, z liczniejszych populacji.
Bibliografia
Bauman K. (2006), Jakość życia w okresie późnej dorosłości – dyskurs
teore-tyczny, „Gerontologia Polska”, tom 14, nr 41.
Bromley D.B. (1989), Psychologia starzenia się, PWN Warszawa. Głębocka A. (2006), Długowieczni i zadowoleni, „Niebieska Linia”, nr 6. Ollivier B. (2011), Życie zaczyna się po sześćdziesiątce, Wydawnictwo Litera-ckie Kraków.
Susułowska M. (1989), Psychologia starzenia się i starości, PWN Warszawa. Tylka J. (2003), Czy badanie jakości życia jest dobrym kryterium oceny
sku-teczności rehabilitacji, „Rehabilitacja Medyczna”, nr 4.
Wiśniewska-Roszkowska K. (1989), Starość jako zadanie, Instytut Wydaw-niczy PAX, Warszawa.
Zielińska-Więczkowska H., Kędziora-Kornatowska K. (2009), Jakość
starze-nia się i starości w subiektywnej ocenie słuchaczy UTW, „Gerontologia Polska”,
t. 17, nr 30.
Źródła internetowe
Jakość życia i starość http://www.eduskrypt.pl/jakosc_zycia_i_starosc-info-16072.html. [data dostępu 06.04.2011r.]
Keywords
old age, conception of growing old, adaptation to old age, University of the Third Age of the Podhale Region, Social Welfare Home, quality of life, activity in free time, educational activity, loneliness, exclusion
Summary
A strict correlation between the quality of seniors’ life and the quality of earlier periods of their lives can be seen in many gerontal conceptions. In the search for factors being responsible for life activity of those happy people, who have found fulfillment in their lives, and those lonely and excluded I have tried to determine what seniors’ life is conditioned by. University of the Third Age of the Podhale Region and Social Welfare Home in Zakopane were the area of my interest . The researches were conducted on a group of 80 seniors, 40 people from University of the Third Age and the rest from the Social Welfare Home.
The most important results obtained with the method of diagnostic tests have been presented in the paper. The additional possibilities of exploitation of educa-tional sphere of University of the Age of the Podhale Region and Social Welfare Home have also been mentioned.