1.7. Istota działań adaptacyjnych do zmian klimatu
1.7.2. Wyzwania dla Polski
Emisja gazów szklarnianych z terenu Polski znacznie przewyższa nasz udział w produkcji przemysłowej świata czy w jego globalnej populacji. Nasz kraj jest jednym z większych na świecie źródeł tych zanieczyszczeń. Związane jest to przede wszystkim z wysoką energochłonnością polskiej gospodarki i wysokim zużywa-niem węgla kamiennego i brunatnego135.
Krytyka polityki energetycznej UE podkreśla, że pakiet 2.0 (z 23–24 październi-ka 2014 roku, późniejsze konkluzje z posiedzenia Rady Europejskiej 19–20 marca 132 OECD, OECD and Green Growth 2009, http://www.oecd.org/dataoecd/42/28/44273385.pdf
(dostęp: 28.05.2019). 133 Ibidem.
134 Ibidem.
135 S. Czaja, Globalne zmiany klimatyczne, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1998, s. 8.
2015 roku w Brukseli i konkluzje Rady o wdrażaniu unii energetycznej z 8 czerw- ca 2015 roku) nie wpływa znacząco na bezpieczeństwo energetyczne i ceny energii, oznacza natomiast rygorystyczne zaostrzenia dla polityki klimatycznej UE. Dla Polski niesie on za sobą ryzyko wzrostu kosztów i cen energii, wymuszonej budo-wy drogiej energetyki jądrowej, tworzenia bloków gazobudo-wych, wzrostu uzależnie-nia gazowego oraz utraty konkurencyjności przemysłu, budownictwa, transportu i rolnictwa136.
Poważne utrudnienie dla Polski w realizacji polityki klimatyczno-energetycznej stanowi specyficzna struktura bilansu energetycznego z przeważającym udziałem węgla kamiennego i węgla brunatnego na poziomie krajowego zużycia nośników pierwotnych, z jednocześnie niskimi możliwościami pozyskania krajowego gazu ziemnego137. Polska w coraz większym stopniu staje się uzależniona od przywoże-nia surowców energetycznych. Nie tylko sprowadza się ropę naftową i gaz ziem-ny, lecz także rośnie import węgla kamiennego. Ponadto produkcja energii jest jednym z głównych źródeł degradacji środowiska w naszym kraju138. Polska musi sobie radzić z niepewnością i ryzykiem związanym z uwarunkowaniami geopoli-tycznymi, niezbędną dywersyfikacją bilansu energetycznego obciążoną znacznymi wydatkami na import gazu ziemnego i ropy naftowej, reformą sektora węglowego (także związanych z nią konfliktami społeczno-politycznymi, utratą miejsc pracy w górnictwie), niską jakością usług energetycznych (będącą barierą dla rozwoju technologii innowacyjnych i lokalizowania nowych inwestycji) oraz ubóstwem energetycznym polskich gospodarstw domowych (wzrost cen energii, duże opłaty za energię w wydatkach w ogóle)139.
Główne przesłanki dla krajowej polityki energetycznej to dostosowanie wiel-kości produkcji energii do dostępnej przestrzeni ekologicznej (zdolności ekosys-temów do przyjmowania zanieczyszczeń i odtwarzania zasobów), traktowanie in-westycji zmniejszających popyt na energię równoprawnie z projektami rozwoju nowych źródeł energii, stopniowe rozpraszanie źródeł i mocy wytwarzania ener-gii z uwzględnieniem wzrostu poziomu wykształcenia społeczeństwa i rozwoju technologii teleinformatycznych oraz unikanie nadmiernej emisji zanieczyszczeń, a w konsekwencji internalizacja kosztów zewnętrznych produkcji energii140.
Przy założeniu, że problemy organizacyjno-prawne, regulacyjne i finansowe będą w Polsce w miarę potrzeb i możliwości rozwiązywane, pozostaje jeszcze kwestia świadomości społecznej oraz właściwych zachowań, zwłaszcza w zakre-sie niskiej emisji generowanej przez gospodarstwa domowe w zabudowie rozpro-szonej. W polskich warunkach szczególnie ważnym uwarunkowaniem rozwoju 136 P. Jeżowski, O niektórych problemach gospodarki…, s. 45–64.
137 Ibidem.
138 I. Bach, N. Evans, Z. Karaczun, A. Riedel, A. Skajewska, Budowa gospodarki niskoemisyjnej…, s. 13–24.
139 P. Jeżowski, O niektórych problemach gospodarki…, s. 45–64.
140 I. Bach, N. Evans, Z. Karaczun, A. Riedel, A. Skajewska, Budowa gospodarki niskoemisyjnej…, s. 13–24.
gospodarki niskoemisyjnej są techniczne czynniki związane z innowacyjnością i postępem technicznym, które nie mogą ograniczyć się do technologii OZE oraz poprawy efektywności energetycznej. Należy także brać pod uwagę problemy efektywnego i przyjaznego środowisku wykorzystania węgla w krótkiej, średniej i długiej perspektywie141.
Pokonanie wielu barier technicznych w rozwoju gospodarki niskoemisyjnej wymaga bezwzględnego ukierunkowania polskich start-upów i innowacji na sze-roko rozumianą energetykę, transport oraz na inteligentne miasta i ekologiczne gminy. Szczególną rolę w obszarze innowacji odgrywają przedsiębiorstwa ener-getyczne oraz z branży powiązanych z energetyką lub energochłonnych, takich jak przemysł, budownictwo i transport. Gospodarka niskoemisyjna to także wiel-kie wyzwanie i wiele trudnych zadań dla samorządów terytorialnych. Europejska i światowa rewolucja energetyczna wymaga skierowania kraju na ścieżkę innowa-cyjną, bez tego krajowe przedsiębiorstwa energetyczne, przemysłowe i samorządy nie mają szans na dalsze funkcjonowanie142.
We wszystkich obszarach polskiej energetyki ważnym problemem jest poziom kadr przedsiębiorstw energetycznych, ich świadomość zagrożeń oraz aktyw-ność innowacyjna. Pozycja monopolu naturalnego spowodowała, że kierownic-twa przedsiębiorstw energetycznych nie mają okierownic-twartego podejścia do innowacji i nowych technologii oraz nie wychodzą poza zakres dotychczasowej działalno-ści. Uniknięcie błędów zarządzania wymaga uwzględnienia technologicznych sy-gnałów ostrzegawczych, wyczuwania bodźców regulacyjnych i politycznych, ich znaczenia dla sektora energetycznego, a także prognozowania oraz oceny wpły-wów otoczenia. Ważna jest również jakość administracji publicznej, jej sprawność w tworzeniu na czas ram prawnych i regulacyjnych dla energetyki143.
Na poziomie lokalnym jako najbardziej korzystne działania wskazywane są: poprawa efektywności energetycznej budynków komunalnych i elementów in-frastruktury miejskiej, takich jak oświetlenie uliczne oraz modernizowanie syste-mów ciepłowniczych, obniżanie energochłonności w systemach transportowych (np. przez inwestycje w nowoczesny tabor komunikacji publicznej), ułatwianie i propagowanie korzystania z niskoemisyjnych środków komunikacji (tj. rower), tworzenie przestrzeni miejskiej przyjaznej dla mieszkańców, inwestowanie w od-nawialne źródła energii, tworzenie lokalnych sieci energetycznych, obniżanie kosztów energii dla jednostek komunalnych i mieszkańców, a także wprowa-dzanie zrównoważonej praktyki w dziedzinie gospodarki odpadami oraz odbioru ścieków (obniżenie kosztów usług komunalnych)144.
141 P. Jeżowski, O niektórych problemach gospodarki…, s. 45–64; I. Szamrej-Baran, Komu zagra-ża ubóstwo energetyczne?, „Ekonomia i Środowisko” 2013, t. 3(46), s. 150–161.
142 Ibidem. 143 Ibidem.
144 I. Bach, N. Evans, Z. Karaczun, A. Riedel, A. Skajewska, Budowa gospodarki niskoemisyjnej…, s. 13–24.
Mimo licznych wymienionych korzyści gospodarki niskoemisyjnej jej wdroże-nie wymaga wkładu wysokiego kapitału, oznacza kowdroże-nieczność powdroże-niesienia wydat-ków dzisiaj, a otrzymanie korzyści w dalekiej przyszłości oraz pogodzenie inte-resów wielu interesariuszy. Dlatego też jej prowadzenie i założenia budzą wiele kontrowersji. Większość krajów członkowskich chciała, aby szczyt UE zobowiązał Komisję Europejską i Radę UE do stworzenia ram mających określić, jak zapewnić transformację do neutralności klimatycznej UE do 2050 roku. Polska wraz z Cze-chami, Węgrami i Estonią nie przyjęła założeń zaostrzonej polityki klimatycznej UE, bez ustanowienia szczegółów związanych zwłaszcza z finansowaniem. Po-jawiają się opinie, że polityka klimatyczno-energetyczna UE stoi w sprzeczności z możliwościami i interesami Polski, co powoduje, że narażona jest ona na syste-matyczny konflikt z UE jako całością i z jej najważniejszymi członkami. Polityka ta w wielu wymiarach jest dla naszego kraju szkodliwa, ponieważ ogranicza rozwój polskiego przemysłu, osłabia konkurencyjność gospodarki oraz stanowi trwały czynnik wzrostu cen energii finalnej i obciążeń budżetów domowych.