Zielona gospodarka 3
3.6. Zielone miasta
Kolejne zagadnienie, które wpisuje się w omawianą problematykę, dotyczy zrów-noważonego rozwoju miast. W literaturze można znaleźć różne definicje oraz ter-miny powiązane z tym zagadnieniem. Przykładowo A. Polzonetti i M. Sagratella piszą o kształtowaniu wzrostu społeczno-ekonomicznego w przestrzeni miejskiej, która jest w stanie zneutralizować rozwój gospodarczy z poszanowaniem środo-wiska i równości społecznej76. Można również przywołać wspomniany już termin
Green Urban Economy, odnoszący się nie tylko do działań w zakresie ochrony
śro-dowiska i postępujących zmian klimatycznych, lecz także wdrażania innowacyj-nych rozwiązań pozwalających na zielony wzrost gospodarczy77.
W ramach Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ przyjęto następujące zada-nie: „Uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu” (cel 11). Realizacja tego zamysłu ma się odbyć poprzez wskazane działania w poniższych obszarach78:
76 A. Polzonetti, M. Sagratella, Smart City and Green Development, [w:] S. Al-Sharhan i in. (red.), Challenges and Opportunities in the Digital Era, I3E 2018, Lecture Notes in Computer Science, t. 11195, Springer, Berlin 2018, s. 191–204.
77 Green Urban Economy, https://www.connective-cities. net/en/topics/local-economic-devel-opment/green-urban-economy/ (dostęp: 17.11.2019).
78 Cele Zrównoważonego Rozwoju, Cel 11: Uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabil-nymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu, http://www.un.org.pl/ cel11 (dostęp: 8.10.2019).
„11.1 Do 2030 roku zapewnić wszystkim ludziom dostęp do odpowiednich, bezpiecznych i przystępnych cenowo mieszkań oraz podstawowych usług, a także poprawić warunki życia w slumsach.
11.2 Do 2030 roku zapewnić wszystkim ludziom dostęp do bezpiecznych, przystępnych cenowo i trwałych systemów transportu; podnieść poziom bezpieczeństwa na drogach, zwłaszcza poprzez rozwijanie transportu pu-blicznego. Należy zwrócić szczególną uwagę na potrzeby grup wrażliwych, kobiet, dzieci, osób niepełnosprawnych i osób starszych.
11.3 Do 2030 roku zwiększyć stopień inkluzji, zapewnić zrównoważoną urbani-zację i partycypację w zintegrowanym i zrównoważonym planowaniu i go-spodarowaniu osiedlami ludzkimi we wszystkich krajach.
11.4 Wzmocnić wysiłki na rzecz ochrony i zabezpieczenia światowego dziedzic-twa kulturowego i przyrodniczego.
11.5 Do 2030 roku znacząco zmniejszyć liczbę zgonów w wyniku katastrof na-turalnych, w tym powodzi, oraz zmniejszyć liczbę osób nimi dotkniętych; znacząco obniżyć bezpośrednie straty ekonomiczne w stosunku do global-nego PKB, poniesione w wyniku katastrof, skupiając się na ochronie osób ubogich i grup szczególnie wrażliwych.
11.6 Do 2030 roku obniżyć niekorzystny wskaźnik negatywnego oddziaływa-nia miasta na środowisko per capita, zwracając szczególną uwagę na jakość powietrza oraz gospodarowanie odpadami komunalnymi i innymi zanie-czyszczeniami.
11.7 Do 2030 roku zapewnić łatwy i powszechny dostęp do bezpiecznych i in-kluzyjnych terenów zielonych i przestrzeni publicznej, szczególnie kobie-tom, dzieciom, osobom starszym i osobom z niepełnosprawnością. 11.A Wspierać korzystne ekonomicznie, społecznie i środowiskowo
połącze-nia pomiędzy obszarami miejskimi, podmiejskimi i wiejskimi poprzez wzmocnienie krajowego i regionalnego planowania rozwoju.
11.B Do 2020 roku znacząco zwiększyć liczbę miast i osiedli ludzkich korzy-stających z opracowań i wdrażających zintegrowane polityki i plany, dążą-cych do zwiększenia inkluzji i wydajności wykorzystywania zasobów, ła-godzenia skutków i przystosowania do zmian klimatycznych, odporności na skutki katastrof. Należy rozwijać i wdrażać kompleksowe zarządzanie ryzykiem katastrof na wszystkich poziomach, zgodnie z Ramami Dzia-łania na rzecz Ograniczania Ryzyka Katastrof na lata 2015–2030 (Sendai
Framework for Disaster Risk Reduction 2015–2030).
11.C Wspierać kraje najmniej rozwinięte, w tym poprzez pomoc finansową i techniczną, w budowaniu zrównoważonych i odpornych budynków, wy-korzystując lokalne materiały”.
Zrównoważony rozwój miast należy zatem identyfikować z działaniami ukie-runkowanymi na zmniejszenie presji wywieranej przez aktywność człowieka w mieście na środowisko naturalne, m.in. poprzez:
■ odpowiednie zagospodarowanie przestrzenne terenu (z uwzględnieniem te-renów zielonych, przemysłowych, usługowych itd.);
■ wdrażanie nowoczesnych energooszczędnych systemów energetycznych; ■ wdrażanie odpowiednich systemów zarządzania gospodarką wodną,
ścieko-wą i odpadościeko-wą;
■ zmiany w systemie transportu drogowego: – zmniejszenie natężenia pojazdów osobowych; – rozwój komunikacji miejskiej;
– efektywne zarządzanie ruchem drogowym, wprowadzanie nowoczesnego i ekologicznego taboru komunikacji miejskiej;
– rozwój sieci dróg rowerowych, chodników;
– rozwijanie usług takich jak: park & ride, wypożyczalni elektrycznych sa-mochodów, skuterów, rowerów, hulajnóg;
– popularyzowanie praktyk takich jak: car-sharing; ■ rozwój zielonej i błękitnej infrastruktury;
■ ograniczenie zjawiska wykluczenia ekonomicznego, ubóstwa energetycznego. W miastach państw członkowskich UE działania w wymienionych obszarach są obecnie intensywnie realizowane.
Warto w tym miejscu odnieść się do kwestii terminologicznych, a mianowi-cie określeń: zrównoważone miasto i zielone miasto. Wspomniani już badacze A. Polzonetti i M. Sagratella definiują zielone miasto przez pryzmat rozwiązań in-frastrukturalnych, przestrzeni, udogodnień i całego wachlarza aktywności miej-skich, których wyznacznikiem jest niskie lub zerowe oddziaływanie na środowisko naturalne79. Dlatego też zielone miasta mogą być łączone z ograniczeniem wpływu na środowisko. Natomiast istota zrównoważonego rozwoju miast sprowadza się do racjonalnego korzystania z zasobów naturalnych.
Należy również wspomnieć o przedsięwzięciach, jakie są podejmowane na rzecz popularyzowania zielonych miast. W UE w 2006 roku 15 państw członkow-skich zaproponowało ustanowienie nagrody „Zielona Stolica Europy” (European
Green Capital Award). Hasło przyświecające tej inicjatywie jest następujące: Green cities – fit for life. Nagroda jest przyznawana corocznie, począwszy od 2010 roku,
w uznaniu działań na rzecz:
■ osiągnięcia wysokich standardów środowiskowych;
■ realizacji celów dotyczących dalszej poprawy stanu środowiska i rozwoju zrównoważonego;
■ inspirowania innych miast i promowania najlepszych praktyk we wszystkich innych miastach europejskich.
Dotychczas miano Zielonej Stolicy otrzymały następujące miasta: Sztok-holm (2010), Hamburg (2011), Vitoria-Gasteiz (2012), Nantes (2013), Kopenha-ga (2014), Bristol (2015), Lublana (2016), Essen (2017), Nijmegen (2018), Oslo (2019), Lizbona (2020), Lahti (2021)80.
79 A. Polzonetti, M. Sagratella, Smart City and Green Development, s. 191–204.
80 About EGCA, https://ec.europa.eu/environment/europeangreencapital/about-the-award/#Back-ground%20to%20the%20European%20Green%20Capital%20Award (dostęp: 10.10.2019).
Tworzenie i/lub rozwój zielonych miast przybiera różną postać. W Europie mo-żemy spotkać się z działaniami ukierunkowanymi na transformację istniejących od wielu wieków miast (o zróżnicowanych uwarunkowaniach geograficznych, społecznych, gospodarczych, o mniej lub bardziej zawiłej historii) z uwzględnie-niem wszystkich aspektów ich funkcjonowania:
■zagospodarowanie przestrzenne terenu (wzięcie pod uwagę lokalizacji osiedli mieszkaniowych w pobliżu miejsc pracy i centrum usługowego z uwzględnieniem takich odległości, aby mieszkańcy mogli poruszać się pieszo chodnikami, rowerami po trasach rowerowych i korzystać z komu-nikacji publicznej);
■ ład komunikacyjny (system zarządzania komunikacją publiczną, wprowa-dzanie autonomicznych pojazdów komunikacji zbiorowej itd.);
■ gospodarka wodna, ściekowa;
■ system zaopatrzenia w energię i ciepło (np. zwiększenie wykorzystania ener-gii z odnawialnych źródeł, rozwój zeroemisyjnego budownictwa; zazielenia-nie dachów, balkonów i fasad budynków);
■ dostęp do usług, np. edukacji, opieki zdrowotnej;
■ rozwój biznesu – odpowiednia lokalizacja przedsiębiorstw i preferowanie działalności przyjaznej dla środowiska naturalnego;
■ rozwój ekousług.
Należy przy tym zaznaczyć, że w Europie przekształcenia rozpoczęto od zmian w gospodarce wodnej i zaopatrzeniu w energię, a także w transporcie w już rozwiniętych miastach. Tymczasem w Azji możemy spotkać się z przykła-dami tworzenia nowych miast, które od początku są zielone, oraz programowa-niem zielonego rozwoju.
Rozwojowi zielonych miast, a właściwie upowszechnianiu dobrych praktyk w tym zakresie służą różnego rodzaju rankingi o charakterze zarówno globalnym, jak i regionalnym. Przykładem pierwszego z nich jest Sustainable Cities Index, któ-rego konstrukcja bazuje na zbadaniu, z uwzględnieniem wskaźników, sytuacji 100 miast z całego świata, w oparciu o trzy filary, tj. ludzie (społeczeństwo), planeta (środowisko naturalne) i korzyści (gospodarka). W 2018 roku najbardziej zrówno-ważonymi miastami okazały się kolejno: Londyn, Sztokholm, Edynburg, Singapur, Wiedeń, Zurych, Monachium, Oslo, Hongkong, Frankfurt. W pierwszej dziesiątce znalazło się aż 8 miast europejskich. Spośród miast Europy Środkowo-Wschod-niej najwyższe miejsce zajęła Praga (stanowisko 23), natomiast Warszawa uplaso-wała się na 54 pozycji tego rankingu81. Z kolei Economist Intelligence Unit, dzięki wsparciu koncernu Siemens, przygotował Indeks Zielonych Miast Azji (Asian
Gre-en City), który jest z 2011 roku i uwzględnia następujące kategorie: Gre-energia i CO2,
transport, woda, jakość powietrza, zagospodarowanie terenu i budownictwo, 81 Citizen Centric Cities. The Sustainable Cities Index 2018, s. 9, 11, https://www.arcadis. com/
media/1/D/5/%7B1D5AE7E2-A348-4B6E-B1D7-6D94FA7D7567%7DSustainable_Cities_In-dex_2018_Arcadis. pdf (dostęp: 17.10.2019).
odpady, urządzenia sanitarne, zarządzanie środowiskowe. W oparciu o zestaw wskaźników przyporządkowany do wymienionych obszarów dokonano podziału 22 miast Azji82:
■ znacznie powyżej średniej – Singapur;
■ powyżej średniej – Hongkong, Osaka, Seul, Tajpej, Tokio, Jokohama;
■ średnia – Bangkok, Delhi, Kanton, Dżakarta, Kuala Lumpur, Nankin, Szan-ghaj, Wuhan;
■ poniżej średniej – Bengaluru, Hanoi, Kalkuta, Manila, Mumbaj; ■ znacznie poniżej średniej – Karaczi.
Najlepszy rezultat został odnotowany w Singapurze. To miasto (i jednocześnie państwo), jak pokazują różne indeksy, jest jednym z najbardziej przyjaznych dla środowiska naturalnego na świecie.