Wyzwania transformacji na rzecz zielonej gospodarki

Tworzenie zielonej gospodarki, a właściwie, jak to już zostało podkreślone, trans-formacja tradycyjnej gospodarki w  kierunku nowej, zielonej wymaga systemo-wych zmian (rysunek 3.6).

Podmioty Obszary Zielona gospodarka Państwo Przedsiębiorstwa Samorząd terytorialny Gospodarstwa domowe Polityki sektorowe państwa Sektory gospodarki B+R Edukacja Instrumenty finansowe Regulacje prawne

Międzynarodowe organizacje np. UNEP

Międzynarodowe organizacje gospodarcze np. OECD Krajowe i międzynarodowe organizacje pozarządowe działające w obszarze środowiska naturalnego

Podmioty ekonomii społecznej Rysunek 3.6. Systemowa transformacja na rzecz zielonej gospodarki Źródło: opracowanie własne. 59 A. Bogdan, N. Istudorb, R. Gruiac, G.F. Tobăa, N. Bulza, I. Gâf-Deacd, S. Chelmub, C. Găvane, I. Pricăa, C. Paşalăuf, New holistic approach of bioeconomics and ecoeconomics theories, prac-tical bridging from the green economy to blue economy, trough new integrated and innova-tive paradigm about „bio-eco-geo-economy”, „Procedia Economics and Finance” 2014, nr 8, s. 83–90.

60 D. D’Amato, N. Droste, B. Allen, M. Kettunen, K. Lähtinen, J. Korhonen, P. Leskinen, B.D. Mat-thies, A. Toppinen, Green, Circular, Bio Economy: A Comparative Analysis of Sustainability Ave-nues, „Journal of Cleaner Production” 2017, nr 168, s. 716–734.

Wspomniane zmiany wiążą się z kompleksowym podejściem w zakresie imple-mentacji zielonej gospodarki do praktyki życia społeczno-gospodarczego. Innymi słowy oznacza to gruntowną „przebudowę” dotychczasowych ram gospodaro-wania w taki sposób, aby kwestie środowiskowe nie były łączone z kosztami, ale możliwymi obszarami kształtowania przewag konkurencyjnych. W tym ostatnim wypadku dotyczą one możliwości osiągania oszczędności w zakresie wykorzysta-nia nośników energii i różnego rodzaju surowców, a także zastosowawykorzysta-nia nowo-czesnych, przyjaznych dla środowiska naturalnego rozwiązań technologicznych oraz wprowadzanie na rynek ekologicznych produktów i usług. Ze względu na tradycyjne sektory gospodarki, takie jak przemysł ciężki, górnictwo czy energety-ka zawodowa, a także z uwagi na znikome zainteresowanie producentów wytwa-rzaniem przyjaznych dla środowiska naturalnego dóbr oraz brak popytu na nie, tworzenie zielonej gospodarki wymaga w pierwszej kolejności podjęcia przez pań-stwo działań. Jest to efekt ułomności gospodarki wolnorynkowej związanej m.in. z kosztami ekologicznymi działalności gospodarczej czy brakiem zainteresowania przedsiębiorstw działalnością powiązaną z ochroną środowiska61. Z kolei państwo, bazując na odpowiednich regulacjach prawnych i politycznych, programowaniu oraz instrumentach finansowych, może tworzyć warunki zmuszające i/lub zachę-cające podmioty komercyjne do wdrażania rozwiązań przyjaznych dla środowi-ska naturalnego na płaszczyźnie operacyjnej, tj. produkcyjnej, usługowej. Ponadto może zachęcać społeczeństwo, przy pomocy odpowiednich programów edukacyj-nych i szkoleniowych, do praktyk przyjazedukacyj-nych dla środowiska naturalnego w życiu codziennym, np. poprzez oszczędzanie energii, instalacje paneli fotowoltaicznych na dachach budynków mieszkalnych, zakup elektrycznego pojazdu itd. Nie mniej istotna jest rola samorządu terytorialnego in generali, a szczególnie gmin, z uwagi na specyfikę lokalnych uwarunkowań dla tworzenia zielonej gospodarki. Z kolei odpowiednie nakłady finansowe w kwestii edukacji mogą zaowocować powsta-niem nowych wynalazków i ich wdrożepowsta-niem do działalności produkcyjnej.

Program Narodów Zjednoczonych do spraw Środowiska postuluje „modelowa-nie zielonej gospodarki” (Green Economy Modelling), uznając, iż jest to narzędzie, które:

■ ustanawia związek między celami polityki a odpowiednimi wymiarami go-spodarczymi, środowiskowymi i społecznymi;

■ przewiduje z wyprzedzeniem wpływ środków politycznych; ■ analizuje skutki istniejących polityk;

■ określa synergię i skutki międzysektorowe wśród wyborów politycznych62. W  kontekście implementacji idei rozwoju zrównoważonego i  trwałego oraz zagadnienia zielonej gospodarki można wskazać na ewolucję działań w zakresie projektowania strategii rozwojowych i  polityk sektorowych państwa. Działania 61 B. Winiarski (red. nauk.), Polityka gospodarcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa

2006, s. 31–32.

62 UNEP, Green Economy Modelling, https://www.unenvironment.org/explore-topics/green-econ-omy/what-we-do/economic-and-fiscal-policy/green-economy-modelling (dostęp: 6.11.2019).

w polskich warunkach polegały na stopniowym wprowadzaniu koncepcji do po-lityki ekologicznej, a następnie do polityk sektorowych państwa. Obecnie mamy do czynienia z uwzględnieniem działań na rzecz gospodarki niskoemisyjnej po-przez konkretne programy w dokumencie rządowym, porządkującym zagadnie-nia kształtowazagadnie-nia ram rozwojowych kraju do 2020 roku (a nawet z perspektywą do 2030 roku): Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju63.

Tworzenie zielonej gospodarki wymaga zmian w  wielu obszarach, zarówno w wymiarze krajowym, jak i międzynarodowym. W pierwszym przypadku UNEP w 2011 roku wskazał na:

■ tworzenie odpowiednich regulacji prawnych; ■ dostosowanie polityk sektorowych;

■ rozwój instrumentów finansowych, np. subsydia, dotacje;

■ wprowadzenie zmian w systemach podatkowych w celu promowania zielo-nych inwestycji i innowacji;

■ rozwój zielonych zamówień publicznych;

■ rozwój publicznych inwestycji w zielonych sektorach gospodarki;

■ ograniczenie inwestycji publicznych w sektorach, które przyczyniają się do zubożenia kapitału naturalnego;

■ rozwój edukacji na rzecz transformacji w kierunku zielonej gospodarki. Z kolei na poziomie międzynarodowym podkreśla się rolę zmian w systemie międzynarodowego handlu, rozwoju współpracy pomiędzy państwami na rzecz tworzenia zielonej gospodarki64.

Jednocześnie na etapie operacyjnym tworzenie zielonej gospodarki jest zwią-zane przede wszystkim z inwestycjami ukierunkowanymi na: ograniczenie emisji CO₂ i zanieczyszczeń, zwiększanie efektywności energetycznej i surowcowej, zapo-bieganie utracie bioróżnorodności, ograniczeniu usług ekosystemów65.

Koalicja na rzecz zielonej gospodarki w 2012 roku zaproponowała 9 zasad jej tworzenia66:

„1. Zasada rozwoju zrównoważonego. Zielona, uczciwa i sprzyjająca włączeniu społecznemu gospodarka jest sposobem na zapewnienie rozwoju zrówno-ważonego.

2. Zasada sprawiedliwości. Zielona, uczciwa i sprzyjająca integracji gospodar-ka wspiera sprawiedliwość.

3. Zasada godności. Zielona, uczciwa i  integracyjna gospodarka zapewnia wszystkim prawdziwy dobrobyt.

63 Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.), Rada Ministrów, Warszawa 2017.

64 UNEP: Towards a Green Economy: Pathways…, https://sustainabledevelopment.un.org/con-tent/documents/126GER_synthesis_en.pdf (dostęp: 7.11.2019).

65 UNEP, Working towards a Balanced and Inclusive Green Economy: A United Nations System-wide Perspective, 2011, s. 31.

66 Tłumaczenie własne na podstawie: Sign up to the 9 Principles of a Green Economy, 24.06.2012, https://www.greeneconomycoalition.org/news-analysis/sign-9-principles-green-economy (dostęp: 16.08.2019).

4. Zasada Zdrowej Planety. Zielona, uczciwa i sprzyjająca integracji gospodar-ka przywraca utraconą różnorodność biologiczną, inwestuje w systemy na-turalne i rehabilituje te, które są zdegradowane.

5. Zasada włączenia. Zielona, uczciwa i sprzyjająca włączeniu społecznemu go-spodarka jest integracyjna i uczestniczy w podejmowaniu decyzji.

6. Zasada dobrego zarządzania i odpowiedzialności. Zielona, uczciwa i sprzy-jająca włączeniu społecznemu gospodarka jest odpowiedzialna.

7. Zasada odporności. Zielona, uczciwa i integracyjna gospodarka przyczynia się do odporności gospodarczej, społecznej i środowiskowej.

8. Zasada wydajności i wystarczalności. Zielona, uczciwa i sprzyjająca integra-cji gospodarka zapewnia zrównoważoną konsumpcję i produkcję.

9. Zasada pokoleń. Zielona, uczciwa i sprzyjająca włączeniu społecznemu go-spodarka inwestuje w teraźniejszość i przyszłość”.

W czerwcu 2019 roku listę zasad zawężono do 567: „1. Zasada dobrobytu.

2. Zasada sprawiedliwości.

3. Zasada poszanowania granic naszej planety. 4. Zasada wydajności i wystarczalności. 5. Zasada dobrego zarządzania”.

Kilka spośród nich wymaga wyjaśnienia. Pierwsza zasada podkreśla tworzenie warunków dla wszystkich, tak aby każdemu zapewnić dobrobyt. Trzecia odno-si odno-się do zachowania m.in. bioróżnorodności. Czwarta zasada dotyczy procesów produkcyjnych i konsumpcji, natomiast piąta nawiązuje do cech, jakie powinny posiadać współczesne instytucje publiczne.

Warto w tym miejscu wskazać na powiązania między wymienionymi zasadami Koalicji na rzecz Zielonej Gospodarki a Celami Zrównoważonego Rozwoju przy-jętymi pod auspicjami ONZ w 2015 roku w Agendzie 2030, a są to68:

1. Koniec z ubóstwem. 2. Zero głodu.

3. Dobre zdrowie i właściwa jakość życia. 4. Dobra jakość edukacji.

5. Równość płci.

6. Czysta woda i odpowiednie warunki sanitarne. 7. Czysta i dostępna energia.

8. Wzrost gospodarczy i godna praca. 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura. 10. Mniej nierówności.

11. Zrównoważone miasta i społeczności. 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja. 13. Działania w dziedzinie klimatu.

67 Tłumaczenie własne na podstawie: The 5 Principles of Green Economy, https://www.greenecono-mycoalition.org/news-analysis/the-5-principles-of-green-economy (dostęp: 19.08.2019). 68 Cele Zrównoważonego Rozwoju, http://www.un.org.pl/ (dostęp: 20.08.2019).

14. Życie pod wodą. 15. Życie na lądzie.

16. Pokój, sprawiedliwość i silne instytucje. 17. Partnerstwa na rzecz celów.

Można sformułować wniosek, iż realizacja celów ONZ powinna opierać się na zasadach ogłoszonych przez Koalicję.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na powiązanie zielonej gospodarki z kon-cepcją rozwoju zrównoważonego i trwałego. Jak podkreślają eksperci, zielona go-spodarka stanowi operacjonalizację sustainable development. B. Ryszawska pod-kreśla: „Strategia zielonej gospodarki wydaje się […] swoistym pomostem między teorią a praktyką – co stworzyło podstawy dla popularności zielonej gospodarki jako konkretnej i praktycznej opcji w strategiach i politykach wychodzenia z ist-niejącego kryzysu”69. Mowa jest o wspomnianym kryzysie w latach 2008–2010.