2. Regionalizacja subsydiowania rolnictwa w Polsce 1. Wprowadzenie
2.3. ZaáoĪenia metodyczne
Celem opracowania jest zbadanie zróĪnicowania regionalnego subsydio-wania rolnictwa w Polsce. Ocena poziomu zróĪnicosubsydio-wania subsydiosubsydio-wania rolnic-twa rozpatrywana byáa na poziomie województw (wyodrĊbnionych regionów administracyjnych). Badanie przeprowadzono na podstawie danych rachunko-wych uzyskanych w latach 2007-2016 przez gospodarstwa rolne prowadzące rachunkowoĞü rolną na potrzeby Polskiego FADN. LiczebnoĞü próby w anali-zowanym okresie byáa zmienna, co wynikaáo z rezygnacji niektórych podmio-tów z uczestnictwa w systemie FADN. Badaniem objĊto: dopáaty do produkcji roĞlinnej (SE_610), dopáaty do produkcji zwierzĊcej (SE_615), dopáaty do zuĪy-cia poĞredniego (SE_625), dopáaty do rozwoju obszarów wiejskich (SE_624), dopáaty do inwestycji (SE_406) oraz páatnoĞci „oddzielone od produkcji”
(SE_630). W celu uzyskania liczbowych opisów cech zmiennych badanej zbio-rowoĞci, zróĪnicowanych pod wzglĊdem iloĞciowym, wykorzystano metody analizy i porównaĔ. W opracowaniu zastosowano wskaĨniki struktury, okreĞla-jące udziaá, jaki mają poszczególne skáadniki struktury w badanej caáoĞci w od-niesieniu do kaĪdej jednostki. W analizie struktury gospodarstw rolnych wyko-rzystano miary zmiennoĞci klasyczne (Ğrednia, odchylenie standardowe, wspóá-czynnik zmiennoĞci oparty na Ğredniej) oraz wskaĨniki dynamiki (jednopodsta-wowe i áaĔcuchowe). OcenĊ intensywnoĞci zmian zjawiska dokonano poprzez zastosowanie miary przeciĊtnego tempa zmian zjawiska oszacowanego zgodnie ze wzorem (ଓҧ െ ͳሻ ή ͳͲͲΨ, gdzieଓҧ ൌ ට௬௬
భ
షభ , ݕଵǡ ݕଶǡǥ ǡݕ to realizacje zmiennej obserwowanej w czasie t.
W tabeli 15 przedstawiono ogólną charakterystykĊ próby badawczej go-spodarstw rolnych uczestniczących w systemie FADN.
Tabela 15. Ogólna charakterystyka próby badawczej gospodarstw rolnych uczestniczących w systemie FADN Wyszczególnienie Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 LiczebnoĞü próby 120381229812258110041089010909121171212312105 gospodarstwa korzystające z dopáat do produkcji roĞlinnej 11397 413 718 190 1232 1200 1233 1852 4389 gospodarstwa korzystające z dopáat do produkcji zwierzĊcej 759 750 826 797 4676 gospodarstwa korzystające z dopáat do zuĪycia poĞredniego 3627 5516 5909 5944 6540 6890 8038 8189 8300 gospodarstwa korzystające z dopáat do rozwoju obszarów wiejskich6437 7884 7911 7142 6682 6418 7662 7376 5560 gospodarstwa korzystające z dopáat do inwestycji 2527 2817 2619 2775 2889 2741 2907 2934 2278 gospodarstwa korzystające z páatnoĞci oddzielonych od produkcji 11899 12164 12141 10902 10794 10820 12037 12038 12030 ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych FADN.
Liczba gospodarstw rolnych korzystających z subsydiów rolnych w anali-zowanym okresie byáa zróĪnicowana. WáaĞciciele gospodarstw rolnych w naj-wiĊkszym stopniu korzystali z páatnoĞci oddzielonych od produkcji, dopáat do zuĪycia poĞredniego oraz dopáat do rozwoju obszarów wiejskich. W badanym okresie Ğrednio 11678 gospodarstw rolnych otrzymywaáo páatnoĞci oddzielo-nych od produkcji, 7066 gospodarstw roloddzielo-nych korzystaáo z páatnoĞci na rozwój gospodarstw rolnych oraz Ğrednio 6760 gospodarstw rolnych korzystaáo z dopáat do zuĪycia poĞredniego. NajwiĊksze zróĪnicowanie w liczbie gospodarstw rol-nych korzystających z subsydiów rolrol-nych odnotowano w grupie gospodarstw korzystających z dopáat do produkcji roĞlinnej (wspóáczynnik zmiennoĞci wy-niósá 123%) oraz gospodarstw korzystających z dopáat do produkcji zwierzĊcej (wspóáczynnik zmiennoĞci 104%). Z kolei najmniejsze zróĪnicowanie w liczbie gospodarstw rolnych korzystających z dopáat bezpoĞrednich odnotowano w gru-pie gospodarstw rolnych otrzymujących páatnoĞci oddzielone od produkcji (wspóáczynnik zmiennoĞci 5,00%) oraz w grupie gospodarstw korzystających z dopáat do inwestycji (wspóáczynnik zmiennoĞci 8,66%) i dopáat do rozwoju obszarów wiejskich (wspóáczynnik zmiennoĞci 10,90%). Udziaá gospodarstw rolnych otrzymujących páatnoĞci oddzielone od produkcji stanowiá w badanym okresie ponad 99%. Z kolei udziaá gospodarstw korzystających z dopáat do roz-woju obszarów wiejskich i dopáat do zuĪycia poĞredniego ksztaátowaá siĊ na po-ziomie odpowiednio 59,99 i 57,43%. Gospodarstwa rolne korzystające z dopáat do inwestycji stanowiáy Ğrednio 22,83% ogóáu badanych gospodarstw rolnych, zaĞ gospodarstwa otrzymujące dopáaty do produkcji roĞlinnej i produkcji zwie-rzĊcej stanowiáy odpowiednio 23,67 i 19,42%. Porównanie struktury wykorzy-stania subsydiów rolnych w rozpatrywanych latach umoĪliwiá wskaĨnik podo-bieĔstwa struktury. Jego wartoĞü – wynosząca 0,97% – Ğwiadczy o duĪym po-dobieĔstwie struktury wykorzystania subsydiów rolnych. Znaczące zmiany w liczbie gospodarstw rolnych korzystających z subsydiów rolnych odnotowano w przypadku dopáat do produkcji roĞlinnej i zwierzĊcej oraz dopáat do zuĪycia poĞredniego (tab. 16).
Tabela 16. Dynamika zmian liczby gospodarstw rolnych korzystających z subsydiów rolnych w Polsce w latach 2007-2016
Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Dopáaty do produkcji roĞlinnej
୲Ȁ 100 152,08 162,92 163,88 180,31 189,96 221,62 225,78 228,84 238,46
୲Ȁ୲ିଵ - 152,08 107,12 100,59 110,03 105,35 116,66 101,88 101,36 104,20
10,14
Dopáaty do rozwoju obszarów wiejskich
୲Ȁ 100 122,48 122,90 110,95 103,81 99,70 119,03 114,59 86,38 117,91
୲Ȁ୲ିଵ - 122,48 100,34 90,28 93,56 96,05 119,38 96,27 75,38 136,51
1,85
Dopáaty do inwestycji
୲Ȁ 100 111,48 103,64 109,81 114,33 108,47 115,04 116,11 90,15 91,85
୲Ȁ୲ିଵ - 111,48 92,97 105,96 104,11 94,88 106,06 100,93 77,64 101,89
-0,94
PáatnoĞci oddzielonych od produkcji
୲Ȁ 100 102,23 102,03 91,62 90,71 90,93 101,16 101,17 101,10 100,45
୲Ȁ୲ିଵ - 102,23 99,81 89,79 99,01 100,24 111,25 100,01 99,93 99,35
0,05
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych FADN.
W 2016 roku w stosunku do 2007 roku zmniejszeniu ulegáa liczba gospo-darstw rolnych korzystających z dopáat do produkcji roĞlinnej oraz dopáat do inwestycji, jednoczeĞnie zwiĊkszyáa siĊ liczba gospodarstw rolnych otrzymują-cych pozostaáe dopáaty. ĝrednio w badanym okresie liczba gospodarstw rolnych otrzymujących dopáaty do produkcji roĞlinnej rocznie zmniejszaáa siĊ o 7,42%, zaĞ gospodarstw korzystających z dopáat do inwestycji o 0,94%. Liczba gospo-darstw rolnych otrzymujących dopáaty do produkcji zwierzĊcej w 2016 roku w stosunku do 2011 roku zwiĊkszyáa siĊ oĞmiokrotnie. W analizowanych latach ich liczba dynamicznie wzrastaáa w porównaniu z rokiem ubiegáym, wyjątek stanowiáy lata 2012 i 2014. PrzeciĊtne tempo zmian wynosiáo 51,85%. Nie-znacznym zmianom ulegáa liczba gospodarstw otrzymujących páatnoĞci oddzie-lone od produkcji oraz dopáaty do rozwoju obszarów wiejskich. ĝrednio liczba tych gospodarstw zwiĊkszaáa siĊ odpowiednio o 0,05 i 1,85% rocznie.
àączna wartoĞü subsydiów wypáaconych gospodarstwom rolnym w anali-zowanym okresie wyniosáa ponad 4 mld záotych, w tym ponad 2,4 mld zá (60,07%) stanowiáy páatnoĞci oddzielone od produkcji (rys. 4). Ponad 763 mln zá gospodarstwa rolne otrzymaáy w ramach dopáat do rozwoju obszarów wiejskich (19,06%). Dopáaty do inwestycji stanowiáy 7,38% áącznej wartoĞci otrzymanych subsydiów, zaĞ dopáaty do zuĪycia poĞredniego 5,24%. Wsparcie produkcji zwierzĊcej wyniosáo 86,72 mln zá (2,17%) i byáo ono znacznie mniejsze od sub-sydiów do produkcji roĞlinnej, które wyniosáo 243,41 mln zá (6,08%).
Rysunek 4. Subsydia wypáacone gospodarstwom rolnym w Polsce w latach 2007-2016 (w mln zá)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych FADN.
W 2016 roku w stosunku do 2007 roku áączna wartoĞü subsydiów, jakie otrzymali rolnicy z analizowanych gospodarstw rolnych zwiĊkszyáa siĊ o 15,42%. Wzrost wartoĞci subsydiów odnotowano we wszystkich rodzajach dopáat, z wyjątkiem dopáat do produkcji roĞlinnej (tab. 17). Przy czym naleĪy zauwaĪyü, iĪ od 2015 roku spadek ten jest nieco mniejszy. ĝrednio w badanym okresie wartoĞü subsydiów do produkcji roĞlinnej zmniejszaáa siĊ rocznie o 17,55%. W latach 2011-2016 znacznie wzrosáa wartoĞü dopáat do produkcji zwierzĊcej. Dopáaty do produkcji zwierzĊcej wzrastaáy z roku na rok przeciĊtnie
o 134,8%. PowyĪsze tendencje są konsekwencją zmian w polityce rolnej UE oraz zwiĊkszenia liczby gospodarstw ubiegających siĊ o te dopáaty. W nie-znacznym stopniu wzrosáa wartoĞü subsydiów na rozwój obszarów wiejskich.
Dopáaty te w 2016 roku byáy o 31% wiĊksze niĪ w 2007 roku. PrzeciĊtne tempo zmian wynosiáo 3,07%.
Tabela 17. Dynamika zmian wartoĞci subsydiów wypáaconych gospodarstwom rolnym w Polsce w latach 2007-2016
Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Dopáaty do produkcji roĞlinnej
୲Ȁ 100 217,76 199,43 207,34 247,29 284,70 321,59 357,19 351,00 360,48
୲Ȁ୲ିଵ 217,76 91,58 103,97 119,26 115,13 112,96 111,07 98,27 102,70
15,31
Dopáaty do rozwoju obszarów wiejskich
୲Ȁ 100 151,40 162,00 150,94 164,16 145,61 184,60 168,39 132,22 131,31
୲Ȁ୲ିଵ 151,40 107,00 93,17 108,76 88,70 126,78 91,22 78,52 99,31
3,07
Dopáaty do inwestycji
୲Ȁ 100 133,08 127,83 160,10 193,95 206,33 237,87 257,26 220,70 218,26
୲Ȁ୲ିଵ 133,08 96,06 125,24 121,15 106,38 115,29 108,15 85,79 98,89
9,06
PáatnoĞci oddzielonych od produkcji
୲Ȁ 100 122,70 190,73 192,06 242,15 255,22 315,19 352,20 172,92 172,71
୲Ȁ୲ିଵ 122,70 155,45 100,69 126,08 105,40 123,50 111,74 49,10 99,88
6,26
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych FADN.
WartoĞü subsydiów do produkcji roĞlinnej w przeliczeniu na 1 gospodar-stwo rolne w analizowanym okresie zmniejszyáa siĊ z 14427,60 zá do 5083,72 zá (35,24%). W tym czasie ponad czterokrotnie zwiĊkszyáa siĊ wartoĞü subsydiów do produkcji zwierzĊcej przypadających na jedno gospodarstwo rolne (tab. 18).
Tabela 18. Dynamika zmian wartoĞci subsydiów na 1 gospodarstwo rolne w Polsce w latach 2007-2016
Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Dopáaty do produkcji roĞlinnej
୲Ȁ 100 84,38 130,27 77,42 14,55 26,42 28,18 24,23 16,94 35,24
୲Ȁ୲ିଵ 84,38 154,38 59,43 18,79 181,61 106,65 85,97 69,92 208,02
୲Ȁ 100 143,18 122,41 126,52 137,14 149,87 145,11 158,20 153,38 151,17
୲Ȁ୲ିଵ 143,18 85,49 103,36 108,39 109,28 96,83 109,02 96,95 98,56
4,70
Dopáaty do rozwoju obszarów wiejskich
୲Ȁ 100 123,61 131,82 136,04 158,14 146,04 155,09 146,96 153,07 111,37
୲Ȁ୲ିଵ 123,61 106,64 103,21 116,25 92,35 106,19 94,76 104,16 72,75
1,20
Dopáaty do inwestycji
୲Ȁ 100 119,38 123,34 145,79 169,65 190,22 206,78 221,58 244,83 237,63
୲Ȁ୲ିଵ 119,38 103,32 118,20 116,37 112,12 108,71 107,16 110,49 97,06
10,09
PáatnoĞci oddzielone od produkcji
୲Ȁ 100 120,02 186,93 209,62 266,94 280,67 311,57 348,13 171,03 171,95
୲Ȁ୲ିଵ 120,02 155,75 112,14 127,34 105,14 111,01 111,73 49,13 100,53
6,21
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych FADN.
WartoĞü dopáat do zuĪycia poĞredniego ogóáem zwiĊkszaáa siĊ z roku na rok Ğrednio o 15,31%. W przeliczeniu na jedno gospodarstwo rolne zmiany te oscylowaáy na poziomie 4,70%. Nieznacznie wzrastaáa równieĪ wartoĞü dopáat do rozwoju obszarów wiejskich. PrzeciĊtne tempo zmian wynosiáo 1,20%.
W analizowanym okresie dopáaty do zuĪycia poĞredniego w przeliczeniu na jed-no gospodarstwo rolne zwiĊkszyáy siĊ z 2184,30 zá do 3302,03 zá, zaĞ dopáaty do rozwoju obszarów wiejskich z 7952,65 zá do 8856,47 zá. Dopáaty do zuĪycia po-Ğredniego w przeliczeniu na jedno gospodarstwo rolne w analizowanym okresie nie ulegáy znacznym zmianom. Ich wartoĞü oscylowaáa na poziomie okoáo 3 tys.
zá. Z kolei najwiĊksze wartoĞci dopáat do rozwoju obszarów wiejskich w przeli-czeniu na jedno gospodarstwo odnotowano w latach 2009-2015. Stanowiáy one Ğrednio 11 tys. zá. NajwiĊkszy spadek dopáat do rozwoju obszarów wiejskich
w stosunku do roku poprzedniego odnotowano w 2016 roku. Od 2007 roku do 2014 roku dopáaty oddzielone od produkcji w przeliczeniu na jedno gospodar-stwo rolne systematycznie wzrastaáy. W 2007 roku jedno gospodargospodar-stwo rolne otrzymaáo 9552,07 zá páatnoĞci oddzielonych od produkcji, podczas gdy w 2014 roku wartoĞü ta stanowiáa 33253,86 zá. W latach 2015-2016 páatnoĞü oddzielona od produkcji w przeliczeniu na jedno gospodarstwo rolne oscylowaáa na pozio-mie 16 tys. zá. NajwiĊkszy spadek páatnoĞci oddzielonych od produkcji w sto-sunku do roku poprzedniego odnotowano w 2015 roku. W 2016 roku w porów-naniu do 2007 roku dopáaty do inwestycji w przeliczeniu na jedno gospodarstwo rolne zwiĊkszyáy siĊ ponad dwukrotnie (z 6300,01 zá do 14970,58 zá). ĝrednio wartoĞü tych dopáat zwiĊkszaáa siĊ rocznie o 10,09%.