Za³o¿enia wstêpne: paradygmat psycholingwistyczny

Na niniejsze studium sk³ada siê trójfazowa analiza procesu edukacyjnego na po-ziomie uniwersyteckim, z akcentem po³o¿onym na psycholingwistyczne sylwetki stu-denta i nauczyciela akademickiego, w konsekwencji równie¿ na diadê komunikacyjn¹ student – nauczyciel akademicki i triadê komunikacyjn¹ student – nauczyciel akade-micki – instytucja edukacyjna. Trójfazowoœæ zaproponowanej analizy realizuje siê w dwóch p³aszczyznach. Po pierwsze, przedstawione zagadnienia i problemy grupuj¹ siê w trzy pola tematyczne, zmierzaj¹c do realizacji psycholingwistycznego postulatu weryfikacji badañ teoretycznych poprzez dostarczenie danych empirycznych;

rozwa-¿ania otwiera próba funkcjonalnie efektywnego i psycholingwistycznie umotywowa-nego sprofilowania polskiego studenta jêzyka obcego. Maksymalno-optymalno-mini-malny model umo¿liwia spojrzenie na interpersonalne i intrapersonalne parametry studenta, które w efekcie pomog¹ zauwa¿yæ i zdiagnozowaæ mechanizmy steruj¹ce procesem edukacyjnym, w szczególnoœci mechanizmy destabilizuj¹ce lub/i blokuj¹ce ten¿e proces. Druga czêœæ artyku³u zawiera skrótowy opis przebiegu i uzyskanych wyników projektu badawczego, którego celem by³a weryfikacja zaproponowanego modelu w kontekœcie grupy 21 studentów Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego w Olsztynie, dziennych studiów licencjackich na specjalnoœci filologia angielska.

Trzecia czêœæ prezentowanej analizy obejmuje próbê praktycznej aplikacji zarówno rozwa¿añ teoretycznych, jak i obserwacji zawartych w relacji z przeprowadzonych badañ.

Trychotomicznoœæ przedstawianych rozwa¿añ znajduje wyraz równie¿ w

kontek-œcie zaproponowanego teoretycznego modelu. Model, który tworz¹ trzy psycholingwi-styczne profile studenta filologii obcej polskiego uniwersytetu, obejmuje sylwetki stu-denta maksymalnego, stustu-denta optymalnego i stustu-denta minimalnego (the trichotomous

‘maximal-optimal-minimal model’ of the language learner). W tym miejscu nale¿y zaznaczyæ, i¿ przedstawione propozycje maj¹ charakter hipotetyczny, wymagaj¹c dal-szego, empirycznego potwierdzenia.

Ostatecznym celem, który organizuje niniejsze studium, jest wskazanie specyfiki, a w szczególnoœci zagro¿eñ, jakie cechuj¹ proces edukacyjny studenta minimalnego (the minimal student). Problemy te okazuj¹ siê byæ istotne, jako ¿e minimalny profil kognitywny, emocjonalny i motywacyjny silnie oddzia³uje nie tylko na relacjê student

– student, ale równie¿ na relacjê student – nauczyciel akademicki, w rezultacie defor-muj¹c triadê komunikacyjn¹ student – nauczyciel akademicki – instytucja edukacyjna, co postaram siê omówiæ w podsumowaniu.

2 . Trychotomia: student maksymalny, student optymalny, student minimalny

Rozwa¿ania i propozycje z zakresu glottodydaktyki jêzyków obcych w zasadzie koncentruj¹ siê na kwestiach zwi¹zanych z edukacj¹ studenta optymalnego. W rezulta-cie, po pierwsze, kryterium poprawnoœci ekologicznej nie zostaje spe³nione, poniewa¿

analizy specjalistyczne obejmuj¹ jedynie fragment ekosystemu edukacyjnego, w któ-rym, obok typowych studentów, ucz¹ siê studenci o obni¿onych wartoœciach jed-nego lub wiêcej parametrów psycholingwistycznych. Po drugie, wiele bol¹czek, z któ-rymi zmagaj¹ siê edukatorzy, nie znajduje rozwi¹zania metodycznego, poniewa¿ pre-dydaktyczna faza procesu edukacyjnego, obejmuj¹ca podbudowê naukow¹ dzia³añ praktycznych nauczycieli, nie podejmuje dyskusji dotycz¹cych edukacji studenta mi-nimalnego.

W tym miejscu trzeba zauwa¿yæ, ¿e tradycyjna glottodydaktyka wydaje siê do-strzegaæ jedynie nieliczne defektywne procesy, wspó³kszta³tuj¹ce w praktyce ka¿d¹ sytuacjê edukacyjn¹, bêd¹c zupe³nie bezsiln¹ w kwestii jakichkolwiek wskazówek praktycznych dotycz¹cych unikniêcia blokad procesu edukacyjnego. Zaburzenie i/lub przerwanie procesu edukacyjnego to zjawiska coraz czêstsze, równie¿ na poziomie edukacji wy¿szej, co odczuwaj¹ nauczyciele akademiccy, najczêœciej nie do koñca

œwiadomie i bez mo¿liwoœci dotarcia do metodologicznej metawiedzy na ten temat.

Paradygmat psycholingwistyczny, inkorporuj¹c nowatorskie za³o¿enia ekolingwi-styczne, umo¿liwia dynamiczne, wielowymiarowe podejœcie do omawianych kwestii, a przede wszystkim oferuje niezbêdne pole konceptualne – repertuar pojêæ i okreœla-nych przez nie zjawisk – bez których takie studium nie by³oby mo¿liwe. W tym sensie psycholingwistyka, wkraczaj¹c na teren badañ glottodydaktycznych bêd¹cych ju¿

w fazie postkomunikacyjnej (por. Pfeiffer 2001), po pierwsze, rozszerza perspektywê badawcz¹: kontekstualizuje i indywidualizuje wszystkie elementy ekosystemu

eduka-cyjnego, w tym sylwetki studenta i nauczyciela eksperta, i szereg mechanizmów, ta-kich jak komunikacja intrapersonalna – dotycz¹ca kwestii samowiedzy, kognitywnej reprezentacji wiedzy deklaratywnej/proceduralnej i emocjonalnej oraz sprawnoœci strategicznej studenta w zakresie wymienionych typów wiedzy – i interpersonalna, dotycz¹ca tzw. psychologii grupy. Po drugie, psycholingwistyka upomina siê o studen-ta minimalnego, którego nale¿y edukowaæ, a nie ignorowaæ, izolowaæ lub negowaæ.

Aby dokonaæ próby analizy problemów edukacji studenta minimalnego, niezbêd-ne jest uœciœlenie i wyjaœnienie terminologii proponowaniezbêd-nej w niniejszym artykule, a po raz pierwszy zaproponowanej w szerszym opracowaniu (por. Bogus³awska-Tafel-ska 2006). Trychotomiczny model tworzy Bogus³awska-Tafel-skala: student maksymalny – student opty-malny – student miniopty-malny. Ka¿dy z wymienionych profili, ujêtych w zaproponowa-nym modelu, zosta³ scharakteryzowany za pomoc¹ trzech kategorii parametrów:

– kategorii parametrów poznawczych i lingwistycznych,

– kategorii parametrów psychologicznych i emocjonalnych,

– kategorii parametrów motywacyjnych.

Nakreœlona sylwetka studenta maksymalnego stanowi wypadkow¹ maksymalnych lub prawie maksymalnych wartoœci parametrów. Innymi s³owy, student maksymalny w omawianym modelu to idealny odbiorca-nadawca, teoretyczna matryca. Student maksymalny charakteryzuje siê idealnie funkcjonuj¹cymi mechanizmami kognitywno--emocjonalno-motywacyjnymi oraz maksymaln¹ samoœwiadomoœci¹. Obni¿ona war-toœæ któregokolwiek z parametrów tej matrycy daje w efekcie profil studenta optymal-nego; student optymalny to student polskiego uniwersytetu, który jest, w za³o¿eniach twórców programów edukacyjnych, typowym odbiorc¹ tych¿e programów. Student optymalny posiada mo¿liwoœci, by zrealizowaæ w pe³ni swój potencja³ kognitywno--emocjonalno-motywacyjny, pod warunkiem, ¿e podejmie trud edukacyjny oraz ¿e zostanie wsparty i pokierowany przez nauczyciela akademickiego, odgrywaj¹cego rolê eksperta i partnera w procesie edukacyjnym.

Profil studenta minimalnego dope³nia trychotomicznego modelu. Student mini-malny charakteryzuje siê granicznym (borderline) – w sensie dolnej granicy – lub defektywnym profilem psycholingwistycznym. Oznacza to, i¿ jeden lub wiêcej para-metrów psycholingwistycznych w profilu studenta minimalnego wykazuje wartoœci poni¿ej normy wyznaczaj¹cej cechy prawid³owego rozwoju ontogenetycznego. Co istotne, by rozumiany ca³oœciowo profil psycholingwistyczny studenta wpisa³ siê w zaproponowany przedzia³ minimalnoœci, wystarczy, by jedna z cech lub jeden z me-chanizmów kognitywnych nie dzia³a³ prawid³owo; zaburzenie jednej funkcji aparatu kognitywnego, np. samoœwiadomoœci w zakresie w³asnych odczuæ/prze¿yæ emocjonal-nych, poci¹ga za sob¹ zaburzenia innych funkcji, np. mechanizmów warunkuj¹cych kreatywnoœæ, co w efekcie utrudnia lub wrêcz czyni niemo¿liwym sukces edukacyjny.

Trzy sylwetki tworz¹ce model s¹ komplementarne wzglêdem siebie, co wiêcej, wspólnie tworz¹ kontinuum, a granice miêdzy nimi s¹ p³ynne. Cechy charakteryzuj¹ce idea³ i sylwetkê o parametrach minimalnych zestawia poni¿sza tabela.

1

y