Zagrożenie to z jednej strony pewien stan psychiczny lub świadomo-ściowy wywołany postrzeganiem zjawisk, które subiektywnie ocenia się jako niekorzystne lub niebezpieczne, a z drugiej – czynniki obiektyw-ne powodujące stan niepewności i obaw10. W innym ujęciu zagrożenie to sytuacja, w której pojawia się prawdopodobieństwo powstania stanu niebezpiecznego dla otoczenia. Przyjmując za podstawę dziedziny, w któ-rych może wystąpić zagrożenie, wyróżnia się zagrożenia militarne i nie-militarne. Wśród zagrożeń niemilitarnych można wyróżnić zagrożenia:
polityczne, gospodarcze, psychospołeczne, ekologiczne, społeczne, na-ukowe i techniczne, informacyjne, kulturowe, żywnościowe, wewnętrzne i inne11.
Natomiast zagrożenie bezpieczeństwa państwa to splot zdarzeń we-wnętrznych lub w stosunkach międzynarodowych, w którym z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków do niezakłóconego bytu wewnętrznego bądź naruszenie lub utrata su-werenności państwa oraz jego partnerskiego traktowania w stosunkach międzynarodowych w wyniku zastosowania przemocy politycznej, psy-chologicznej, ekonomicznej, militarnej itp.12
10 S. Korycki, System bezpieczeństwa Polski, AON, Warszawa 1994, s. 54.
11 Słownik terminów…, s. 166.
12 S. Dworecki, Zagrożenia bezpieczeństwa państwa, BUWIK, Warszawa 1994, s. 61.
Poważnymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa przemysłu obronnego państwa (w tym sektora zbrojeniowego), zaplecza naukowo-badawczego i wdrożeniowego są chciwość ludzka (przekupstwo) i lekkomyślność wy-rażająca się gadulstwem na tematy objęte ochroną, a także nieprzestrze-ganie rygorów zawartych w przepisach traktujących o ochronie: informa-cji niejawnych, danych osobowych, handlowych czy bankowych13.
Konkurencja, która zawsze towarzyszy ludzkiemu działaniu, to naj-częściej negatywna kooperacja, gdzie jedna strona odnosi korzyści, a dru-ga traci. W kontekście naszych rozważań najpoważniejsze zagrożenie dla sektora zbrojeniowego (państwowego i prywatnego), a w tym zasobów informacyjnych i osobowych, stanowią ludzie z wewnątrz i otoczenia ze-wnętrznego (krajowego i międzynarodowego). Wynika to przede wszyst-kim z zainteresowania danym podmiotem, który poszukując możliwości dotarcia do ściśle określonych informacji, podejmuje działania o charak-terze operacyjno-rozpoznawczym; cel strategiczny to dotarcie do zasobów informacyjnych.
Pracownicy, także byli pracownicy i osoby zatrudnione okresowo, oraz ci, którzy finansują ich działania szpiegowskie, stanowią potencjalne zagrożenie dla tajemnic każdej firmy14.
Postępująca współzależność rynków i produkcji poszczególnych państw, m.in. w sektorze zbrojeniowym, charakteryzuje się znaczną dynamiką, gdzie zastosowanie nowoczesnych technologii, zaostrzenie konkurencji i promowanie innowacyjnych rozwiązań ma wpływ na przy-spieszenie cyklu produkcji, co przekłada się na jakość wyposażenia sił zbrojnych, wielkość eksportu.
Zachodzące procesy wymagają analizy powstających współzależności, ja-kie występują w relacjach między polityką, ekonomią, technologią i sferą wojskową. Rodzi to zapotrzebowanie na ściśle określone informacje, co wiąże się z rozwojem gospodarczego, przemysłowego i naukowo-technicznego szpie-gostwa15.
13 A. Żebrowski, Bezpieczeństwo osobowe w podmiotach gospodarczych, [w:] Terminal LNG w Świnoujściu a bezpieczeństwo energetyczne Polski i regionu, red. J. Piątek, R. Podgórzyńska, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2013, s. 212.
14 E.D. Denning, Wojna informacyjna i bezpieczeństwo informacji, WNT, Warszawa 2002, s. 150.
15 A. Żebrowski, Ewolucja polskich służb specjalnych. Wybrane obszary walki informacyj-nej. (Wywiad i kontrwywiad w latach 1989–2003), Abrys, Kraków 2005, s. 131.
W zależności od posiadanych możliwości związanych z naturalnym dostępem do informacji znajdujących się w zainteresowaniu operacyjnym wywiadów państw obcych lub korporacji przemysłowo-handlowych, mogą w sposób naturalny wejść w posiadanie oryginalnych projektów, dokumentów finan-sowych, poufnych propozycji i ofert, dokumentów stanowiących tajemnicę handlową lub bankową, danych dotyczących pracowników i klientów. Ludzie ci mogą zdradzić swój kraj albo firmę lub też zostają wprowadzeni do miejsc interesujących wywiad państwa obcego, w tym sojuszniczego. Obce służby wywiadowcze, a także wywiady wielkich korporacji interesują wszystkie nie-jawne informacje, które mają wartość dla ich mocodawców16.
Szpiegostwo gospodarcze jest prowadzone przez wyspecjalizowane podmioty państwowe (wywiad cywilny i wojskowy) w celu zdobywania tajemnic gospodarczych innego państwa, nie zawsze postrzeganego w ka-tegoriach przeciwnika. Obszar zainteresowania to m.in. polityka rozwo-ju przemysłu zbrojeniowego, kierunki działalności naukowo-technicznej i technologicznej (specjalizacja), współpraca krajowa i międzynarodowa, rynki zagraniczne. Ten rodzaj szpiegostwa jest ukierunkowany na ośrodki naukowo-badawcze, wdrożeniowe, korporacje gospodarcze sektora zbro-jeniowego. Pozyskiwane informacje są przekazywane właściwym pod-miotom, w tym gospodarczym własnego państwa, co przekłada się na zaoszczędzenie czasu, środków finansowych i osiągnięcie przewagi kon-kurencyjnej.
Szpiegostwo przemysłowe prowadzone jest przez określone korporacje (zbrojeniowe) w celu uzyskania przewagi konkurencyjnej na rynkach we-wnętrznym i/lub zagranicznych.
Postępujący rozwój nauki i techniki sprawia, że „szpiegostwo gospo-darcze, polegające na wykradaniu nowości naukowych, rozwiązań tech-nologicznych i informacji finansowych przybrało niespotykane dotąd rozmiary w skali międzynarodowej. Można powiedzieć, że stało się praw-dziwą plagą naszych czasów”17.
Globalizacja, rywalizacja o dostęp do surowców strategicznych, trwa-jący wyścig zbrojeń to przyczyny uprawiania totalnego wywiadu gospo-darczego, który jest prowadzony przez rządowe agencje wywiadowcze
16 A. Żebrowski, Bezpieczeństwo osobowe…, s. 212–213.
17 Z.C. Michalski, Dostosowanie regulacji prawno-organizacyjnych w ochronie tajemni-cy państwowej i wojskowej do standardów NATO, „Zeszyt Problemowy Towarzystwa Wiedzy Obronnej” 1999, nr 3, s 18.
i korporacje przemysłowo-handlowe. Ich celem strategicznym jest zdo-bywanie tajemnic gospodarczych innego państwa. Zadania tego rodzaju są realizowane przez wyspecjalizowane komórki wywiadów cywilnego i wojskowego.
Zdobywanie informacji gospodarczych stało się dziś tak ważnym zajęciem, że nawet wywiady wojskowe otrzymały polecenie, niezależnie od swoich do-tychczasowych zadań, zajmowania się zbieraniem wiadomości naukowo-tech-nicznych i gospodarczych na potrzeby cywilne. Popytem cieszą się wyniki badań, gotowe projekty, zamierzenia produkcyjno-gospodarcze i dane o przy-gotowywanych kontraktach handlowych. Obecnie dziedzinami najbardziej penetrowanymi przez wywiad gospodarczy są: elektronika, elektrotechnika, informatyka, bionika, technika pomiarowa, materiałoznawstwo, medycyna, biotechnologie i inne18.
Są to istotne dziedziny, wykorzystywane do produkcji nowoczesnego uzbrojenia.
Wywiad gospodarczy stanowi kluczowe źródło informacji wykorzysty-wanych przez narodowy sektor zbrojeniowy, a ponadto jest tak ważny, że służby wywiadowcze państwa i korporacji gospodarczych szpiegują także swoich przyjaciół.
Zdobywanie informacji gospodarczych [w tym dotyczących przemysłu zbroje-niowego – przyp. autora] przyczynia się do osiągania sukcesów gospodarczych i naukowych, zawierania korzystnych kontraktów, ekspansji eksportowej, po-działu rynku zbytu, opanowywania źródeł surowców strategicznych [szczegól-nie energetycznych – przyp. autora] itp.19
Uzasadnienie prowadzenia działalności wywiadowczej (w tym wy-kradania nowoczesnych technologii) stanowią korzyści w postaci oszczę-dzania nakładów, które należałoby wyasygnować na prowadzenie badań i proces wdrożeniowy. Zdobyte w ten sposób rozwiązania techniczne i technologiczne oraz ich zaadaptowanie w rodzimym przemyśle zbroje-niowym pozwalają na oszczędzanie czasu koniecznego do opracowania, wdrożenia nowoczesnych metod produkcji, czy też wprowadzenia nowe-go rodzaju uzbrojenia.
Dlatego państwa bogate bez skrupułów wykradają sobie nawzajem tajemni-ce zaawansowanych technologii i sekrety biznesowej kuchni. Natomiast dla 18 Ibidem, s 19.
19 Ibidem, s. 18.
państw biednych kradzież cudzego dorobku intelektualnego, szczególnie na-ukowego i technologicznego [wykorzystywanego w sektorze zbrojeniowym – przyp. autora], na zakup którego nie posiadają wystarczających środków, jest szansą dla realizacji strategicznych celów w sferze obronnej państwa (zbroje-niowej). Zatem najkrótsza droga do osiągnięcia wymienionych celów dla boga-tych i biednych prowadzi przez wywiad gospodarczy. Stąd wiele narodowych korporacji przemysłowo-handlowych, a także szereg rządów oczekuje od swo-ich organów wywiadu uzyskiwania szczegółowych informacji o charakterze gospodarczym. […] We współczesnym świecie każde państwo chce znać jak najwięcej sekretów gospodarczych swoich sąsiadów i innych państw, zwłasz-cza mających interesy konkurencyjne. Prowadzi to do szukania odpowiedzi na pytania: jak działają i z jakimi skutkami gospodarki tych państw oraz jakie decyzje podejmują ich przywódcy? Na takie pytania najlepszych odpowiedzi może udzielić wywiad gospodarczy i jego analitycy20.
Dla funkcjonowania sektora zbrojeniowego podstawowym zagroże-niem jest brak informacji w obszarze prowadzonej działalności. Bez ak-tualnej i rzetelnej informacji nie jest możliwe podejmowanie właściwych decyzji. Ich źródła uplasowane są w otoczeniu wewnętrznym i zewnętrz-nym (krajowym i międzynarodowym). Przeciwieństwem braku informa-cji jest jej nadmiar, czyli tzw. szum informacyjny, występujący, kiedy uprawniony odbiorca otrzymuje nadmiar informacji, z których większość jest bezwartościowa.
*
Ekonomiczne uwarunkowania obronności i bezpieczeństwa państwa są ściśle uzależnione od sytuacji ekonomicznej kraju i możliwości budże-tu21. W Polsce początek przemian ustrojowych to systematyczne ograni-czanie wydatków na obronność, co dotyczyło także budżetu Ministerstwa Obrony Narodowej (w tym jego części przeznaczonej na zakup uzbroje-nia). Wydatki budżetowe resortu uległy obniżeniu o ok. 60%, zmieniła się jego struktura i udział wydatków na zakup uzbrojenia i sprzętu uległ znacznemu zmniejszeniu.
W tym okresie w wyniku decyzji politycznych wystąpiły zagrożenia dla systemów bezpieczeństwa wewnętrznego i obronnego państwa, co przeja-wiało się m.in. we wstrzymaniu w państwie sporządzania prognoz
i pla-20 Ibidem.
21 R. Jakoniuk, Wydatki obronne Polski, „Zeszyt Problemowy Towarzystwa Wiedzy Obron-nej” 2000, nr 1 (Ekonomiczne uwarunkowania obrony i bezpieczeństwa Polski), s. 20.
nów długookresowych, uważano bowiem, że planowanie centralne w tej sferze jest zbędne i zastąpi je niewidzialna ręka wolnego rynku. Również w Ministerstwie Obrony Narodowej odstąpiono od tej procedury, co miało swoje konsekwencje dla uwarunkowań finansowych dotyczących obron-ności państwa. Nawet przyjęcie przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej Programu Integracji z Organizacją Traktatu Północnoatlantyckiego i Modernizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej na lata 1998–2012 nie zagwarantowało radykalnej poprawy sytuacji finansowej sił zbrojnych i kondycji polskiego przemysłu zbrojeniowego w 1999 r. oraz na 2000 r.22 Stanowi to przykład braku racjonalnego myślenia w tak ważnej sferze działa-nia państwa, jakim jest jego bezpieczeństwo wewnętrzne i obronność. Ozna-cza to, że zagrożenia dla sektora zbrojeniowego mają swoje źródła nie tylko w otoczeniu zewnętrznym państwa, ale także w otoczeniu wewnętrznym.